تحول خطوط ریلی در سرزمین ماتادورها

دنیای اقتصاد: اسپانیا یکی از سرزمین‌هایی است که اپراتورهای خصوصی و عمومی متنوعی در بخش ریلی خود دارد و توانسته است در زمینه راه‌آهن و حمل‌و‌نقل ریلی به جایگاه مناسبی در جهان دست پیدا کند. اسپانیا عضو اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن نیز هست و در سال ۲۰۱۲ کل طول مسیر راه‌آهن در این کشور به بیش از ۱۶ هزار کیلومتر می‌رسید. مروری بر داده‌های منتشر شده از سوی مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که این کشور در زمینه کیفیت زیرساخت‌های ریلی از جایگاه خوبی در سطح جهانی برخوردار بوده و رتبه هشتم دنیا را از این نظر در اختیار دارد. علاوه‌بر این، از نظر تراکم خطوط ریلی در جهان نیز در رتبه ۲۶ قرار گرفته است. همچنین اسپانیا از نظر کارآیی حمل‌و‌نقل زمینی در جهان سیزدهم است و یکی از کارآمدترین خطوط ریلی جهان را در خود جای داده است. در ادامه به روند تحول خطوط راه‌آهن و اپراتورهای حمل‌و‌نقل ریلی می‌پردازیم و رشد و توسعه و دلایل آن را مورد بررسی اجمالی قرار می‌دهیم.

تاریخچه‌ای از راه‌آهن در اسپانیا و تحولات این صنعت

نخستین خط راه‌آهن در شبه‌جزیره ایبری در سال ۱۸۴۸ بین شهرهای بارسلونا و ماتارو ساخته شد. در سال ۱۸۵۱، خط بین مادرید و آرانخوئز نیز افتتاح شد. در سال ۱۸۶۳ نیز خط راه‌آهن به مرز پرتغال رسید. تا سال ۱۸۶۴ با افتتاح برخی خطوط راه‌آهن دیگر، دامنه حمل‌و‌نقل ریلی به مرز فرانسه رسید. در سال ۱۹۰۰ نیز نخستین خط الکتریکی به راه افتاد. در سال ۱۹۴۱ و پس از گذشت چند دهه از فعالیت راه‌آهن در این کشور، RENFE تاسیس شد. این شرکت یک کمپانی متعلق به دولت بود که در حمل‌و‌نقل بار و مسافر در شبکه‌های مربوط به شرکت زیرساخت‌های ملی ریلی اسپانیا فعالیت‌ می‌کرد. نام این شرکت به معنای شبکه ملی راه‌آهن اسپانیا است که با ملی کردن خطوط ریلی اسپانیا تشکیل شد.

در سال ۲۰۰۵ این شرکت به دو بخش عملیاتی و زیرساخت تقسیم شد. قانونی که در سال ۲۰۰۳ در اسپانیا به تصویب رسید، مدیریت، نگهداری و ساخت زیرساخت‌های ریلی و ایستگاه‌های قطار را از هم جدا کرد و مسوولیت هر بخش به شرکت جداگانه‌ای تعلق گرفت. نخستین مسوولیت به شرکت ADIF تعلق گرفت که جانشین قانونی برای شرکت RENFE بود. با این وجود، شرکت Renfe-Operadora مالک ترن‌های خط‌آهن و همچنین مسوول برنامه‌ریزی، بازاریابی و عملیات مربوط به حمل‌و‌نقل و خدمات بار و مسافر باقی می‌ماند، اگرچه دیگر با انحصار قانونی همراه نبود. این شرکت مدل مدیریت واحدهای شرکت اولیه RENFE را به ارث برد که Renfe Operadora را مسوول عملیات حمل‌و‌نقل بار و مسافر می‌دانست. در ژانویه سال ۲۰۰۶، این شرکت دست به بازسازی واحدهای خود زد و برخی نکات جدید را در آن مد نظر قرار داد.

خطوط راه‌آهن در اسپانیا عمدتا با برخی مشکلات در حوزه‌های مختلف روبه‌رو بود که یکی از آن فرسودگی و مشکلات مربوط به ICT (فناوری ارتباطات و اطلاعات) آن بود. یکی از اقدامات مهم پروژه نوسازی ICT بود که در صنعت ریلی این کشور موثر بود. در ژوئن سال ۲۰۱۳ نیز هیات‌مدیره این شرکت تصمیم گرفت تا این سازمان را به ۴ شرکت مجزا تقسیم کند که هر یک به ترتیب مسوول قطارهای مسافری عملیاتی، بار، نگهداری ترن‌های روی خط و همچنین لیزینگ ترن‌ها بودند. این ۴ شرکت تحت نظر یک هلدینگ قرار می‌گرفتند. علاوه‌بر موارد فوق، دولت اسپانیا در طرح‌های اخیرش قصد دارد تمام مراکز استان‌ها را به خطوط پرسرعت ریلی مجهز کند و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۰ به بیش از ۹ هزار کیلومتر راه‌آهن پرسرعت نیاز باشد.

اپراتورها و خصوصی‌سازی ریلی در اسپانیا

علاوه‌بر اینکه اپراتورهای دولتی در سال‌های اخیر با تلاش‌هایی برای افزایش کارآیی و بهره‌وری روبه‌رو شده‌اند، اپراتورهای خصوصی نیز تشویق به فعالیت در اسپانیا شده‌اند. برای مثال در کنار شرکت‌هایی همچون Renfe Operadora و شرکت FEVE نیز که یک شرکت دولتی دیگر است، از سال ۲۰۱۱ به بعد تلاش‌هایی برای خصوصی‌سازی بیشتر خطوط ریلی انجام شده است. هیات‌مدیره این چنین شرکت‌های دولتی ضمن انجام برنامه‌های بازسازی پیشنهاد کردند که ۴۵ درصد از ۴ شرکت عمل‌کننده در بخش‌های مختلف ریلی خصوصی شوند. هدف از انجام چنین اصلاحاتی تقویت وضعیت رقابتی RENFE در بازار حمل‌و‌نقل بار و آزادسازی بازار مربوط به آن بوده است، در حالی که اهداف دولت برای افزایش سهم بازار ریلی در کشور نیز دنبال می‌شود.