دنیای اقتصاد: فرانسه یکی از بهترین کشورها در زمینه زیرساخت‌های ریلی است که مطابق مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۷، کیفیت آن در جهان رتبه چهارم را در اختیار دارد. این کشور همچنین از نظر چگالی ریلی در جهان در مقام ۱۴ بوده و از نظر کارآیی حمل‌ونقل زمینی نیز همین رتبه را در اختیار دارد. اما روند توسعه این صنعت چگونه بوده است؟

رشد صنعت ریلی با اهداف صنعتی

تاریخچه حمل‌ونقل ریلی در این کشور به سال ۱۸۲۳ برمی‌گردد. در طول قرن ۱۹ ساخت‌وساز ریلی در فرانسه ابتدا به شکل خطوط کوتاهی از معادن و با اهداف صنعتی شکل گرفت. با وجود این، ساختن سیستم راه‌آهن اصلی فرانسه تا سال ۱۸۴۲ آغاز نشد. در این سال با تصویب یک قانون، خطوط آهن به‌صورت قانونی به رسمیت شناخته شدند. پس از اعطای مجوز سلطنتی به یک شرکت در سال ۱۸۲۳، اولین خط راه‌آهن در این کشور در سال ۱۸۲۷ برای انتقال کالاها راه‌اندازی شد و ۸ سال بعد نیز برای جابه‌جایی مسافران مورد استفاده قرار گرفت. در خلال سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۸۳۲ نیز خط راه‌آهن از سن‌اتین تا لیون برای نقل و انتقال کالاها و مسافران افتتاح شد که تبدیل به نخستین خط حمل‌ونقل مسافر در اروپای قاره‌ای شد. در آن هنگام سن‌اتین یک مرکز صنعتی مهم زغال‌سنگ و آهن به حساب می‌آمد و لیون نیز یکی از شهرهای بزرگ در جنوب فرانسه بود. راه‌آهن این دو شهر را در فرانسه به هم متصل و در واقع تخصیص عرضه و تقاضا را بسیار ساده‌تر کرد. پس از آن، راه‌آهن فرانسه به آهستگی رشد کرد و از بسیاری کشورهای دیگر همچون آلمان، بلژیک و سوئیس در این حوزه عقب افتاد. به‌دلیل تخریب‌ها و آشوب‌های مربوط به جنگ‌های ناپلئون و فرآیند بازسازی پس از آن، توسعه راه‌آهن فرانسه نیز مانند برخی دیگر از صنایع به تعویق افتاد. یک دهه کامل طول کشید تا ساخت راه‌آهن در فرانسه در مقیاس کشوری آغاز شود. تاریخ فرانسه و سطح توسعه این کشور علت این تاخیر را توضیح می‌دهند. در واقع، اقتصاد فرانسه در سال ۱۸۳۲ به اندازه کافی پیشرفت نکرده بود تا از یک شبکه کشوری راه‌آهن حمایت کند. صنعت آهن این کشور که سال‌ها با محدودیت روبه‌رو بود، منجر به این شد که راه‌آهن فرانسه بسیاری از ریل‌های مورد نظر خود را از انگلستان و با هزینه‌ای گزاف وارد کند. عرضه زغال‌سنگ این کشور نیز در مقایسه با انگلستان و بلژیک توسعه‌نیافته باقی ماند. این دو (آهن و زغال‌سنگ) در قرن نوزدهم برای راه‌آهن بسیار حیاتی بودند و تا وقتی این صنایع مکمل توسعه پیدا نکرده بودند، راه‌آهن فرانسه مزیت اقتصادی چندانی در مقایسه با کشورهای دیگر نداشت.

سدهای سر راه توسعه حمل‌ونقل ریلی در فرانسه

یک مانع دیگر بر سر راه توسعه راه‌آهن در فرانسه مخالفت گسترده با تغییراتی بود که راه‌آهن ایجاد می‌کرد. برای مثال در سال ۱۸۳۲ اتاق بازرگانی روئن با یک ریل ارتباطی بین روئن و پاریس مخالفت کرد زیرا معتقد بود این واقعه برای کشاورزی مضر است، به زندگی روستایی آسیب می‌زند و کسب‌وکارهای مربوط به آبراه‌ها و رودخانه‌ها را مورد تعدی قرار می‌دهد. این دیدگاه در سراسر فرانسه رایج بود. در واقع برخلاف روسیه و آلمان که سیستم‌های آبراهه توسعه‌یافته‌ای نداشتند، در فرانسه سرمایه‌گذاری زیادی روی حمل‌ونقل آبی انجام گرفته بود و خطوط ریلی رقیب خطرناکی برای این سرمایه‌گذاری‌ها تلقی می‌شدند. منشأ این مخالفت ریشه در جغرافیای فرانسه داشت که طبیعتا آبراهه‌های قابل کشتیرانی مناسبی دارد. نگرانی در مورد امنیت قطارها نیز برای این کشور مهم بود. توسعه ریلی در فرانسه ابتدا با مشوق‌های دولتی صورت گرفت، مخالفان در فرانسه هدف روشن‌تری برای مخالفت با راه‌آهن نسبت به سایر کشورهایی که در آنها شرکت‌های خصوصی به‌طور کامل راه‌آهن را می‌ساختند، داشتند.

سنگ دموکراسی بر مسیر توسعه راه‌آهن فرانسه

دولتی بودن راه‌آهن در فرانسه موجب شد سیاست راه‌آهن کشوری زمانبر شود. فرانسه که در نیمه اول قرن نوزدهم از سایر کشورهای اروپایی دموکراتیک‌تر شده بود، برای تصمیم‌گیری در این موارد برخلاف آلمان نیاز به بحث‌های زیادی داشت. فرانسه در درون دولت نیز با مشکلاتی همراه بود و بین لیبرال‌ها، محافظه‌کاران، سلطنت‌طلبان و دموکرات‌ها تقسیم شده بود، این در حالی است که در بلژیک که طبقه سیاسی آن به شدت متحد بودند، تصمیم‌گیری در مورد پروژه‌های پیچیده راه‌آهن به سرعت انجام می‌شد.

نقش مثبت دولت در توسعه ریلی

با تمام این موارد، راه‌آهن در فرانسه بدون دخالت دولت نمی‌توانست با موفقیت توسعه یابد. فرانسه قرارگاه‌های صنعتی بزرگی مانند بریتانیا و آمریکا نداشت که هزینه راه‌آهن را تقبل کرده و محصولات خود را به بازارهای جدید بیاورند. بخش خصوصی این کشور بدون کمک دولت نمی‌توانست به خوبی در صنعت ریلی مشارکت کند. در نهایت از میان دو تصمیم زیر ترکیبی از آنها گرفته شد: راه‌آهن این کشور به‌طور کامل با سیستم بازار آزاد که موجب خلق شبکه ریلی پیچیده در بریتانیا شده بود، اداره شود یا همانند بلژیک، دولت این صنعت را ساخته و کنترل کند. به این ترتیب راه برای توسعه صنعت ریلی در فرانسه هموار شد.