محسن ظهوری- تعامل میان گردشگری و محیط‌زیست اصلی‌ترین بحث اکوتوریسم است تا هم گردشگری رونق یابد و هم منابع طبیعی کشور حفظ شود. تالاب‌ها از زیباترین منابع طبیعی هستند که می‌توان با آموزش صحیح، مردم را به بازدید از آنها برد که البته سیستم مشخصی در کشور ما برای این کار وجود ندارد. تالاب‌ها جزو محیط‌های طبیعی محسوب می‌شوند که فواید اقتصادی فراوانی را برای بشر ایجاد می‌کنند. تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب برای مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب، تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زاید و تصفیه آب، برخورداری از چشم‌اندازهای زیبای طبیعی و ایجاد بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی از ویژگی‌های ارزشمند تالاب‌ها هستند.

از سوی دیگر، تالاب‌ها جزو تهدیدشونده‌ترین زیستگاه‌ها به شمار می‌روند که این موضوع به طور عمده ناشی از خشکاندن و تغییر کاربری، ایجاد آلودگی و برداشت بی‌رویه از گونه‌های زیستی تالاب‌ها است. کنوانسیون رامسر برای حفظ تالاب‌ها به توافقی بین‌المللی رسید که براساس آن کشورهای عضو بر روی تالاب‌های مهم جهان، به ویژه زیستگاه‌های پرندگان آبزی و کنار آبزی و نحوه حفاظت از آن‌ها مطالعه، تحقیق و حمایت می‌کنند. این کنوانسیون در ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ معادل دوم فوریه ۱۹۷۱ میلادی بنا به دعوت ایران به منظور مطالعه تالاب‌ها در رامسر تشکیل شد و به همین دلیل نیز نام کنوانسیون رامسر بر آن نهاده شده است. تالاب‌هایی که در فهرست کنوانسیون رامسر جای گرفته‌اند به عنوان تالاب‌های بین‌المللی شناخته می‌شوند.ایران از نظر دارا بودن مناطق تالابی در جهان بسیار حائز اهمیت است. تالاب‌های عمده در ایران را می‌توان به شش گروه اصلی تقسیم کرد. نخست تالاب‌های گیلان در اطراف تالاب انزلی، تالاب‌های مازندران و گلستان در اطراف خلیج گرگان، دریاچه ارومیه و مانداب‌های اطراف آن، تالاب‌های استان فارس، تالاب‌های سیستان و تالاب‌های خوزستان. تاکنون ۸۴ تالاب با اهمیت در کشور شناسایی شده است که از این تعداد ۲۲ تالاب در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و دارای اهمیت بین‌المللی است.در ایران، اولین ضرر ورود گردشگر به مناطق بکر محیط‌زیست، جاگذاری زباله در آن منطقه است. درحالیکه در کشورهای پیشرفته گردشگر را به سمت طبیعت سوق می‌دهند و به آن‌ها نیز آموزش‌های لازم برای استفاده بهینه از طبیعت را می‌دهند، در ایران ترس همه مسوولان و دلسوزان از این است که مبادا فردی یا خانواده‌ای به دامان طبیعت بکر برود و آن جا را بر اثر سهل‌انگاری تا مرز نابودی برساند!استان مازندران دارای ۷ تالاب است که که دو تالاب در منطقه پناهگاه حیات وحش و یک تالاب نیز منطقه شکارممنوع محسوب می‌شود. از میان این تالاب‌ها دو تالاب فریدون‌کنار و میانکاله در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است.علی اشرفی‌پور، رییس اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران در این باره گفت: «از میان تالاب‌هایی که در استان موجود است، دو تالاب میانکاله و فریدون‌کنار جزو تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده‌اند.»

وی در ادامه درباره نحوه بازدید از این تالاب‌ها گفت: «تالاب فریدون‌کنار جزو اراضی کشاورزی و شالیزاری منطقه است و مردم در کنار آن زندگی و کار می‌کنند و بازدید از آن به صورت حفاظت شده نیست.» اشرفی‌پور در ادامه افزود: «تالاب میانکاله اما تحت حفاظت محیط‌زیست است و کل آن منطقه پناهگاه حیات وحش محسوب می‌شود، بنابراین ضوابط و قوانین محیط‌زیست در این تالاب جاری است و گروه‌هایی که می‌خواهند از این تالاب بازدید کنند، باید تحت این قوانین قرار گیرند.» وی درباره بازدید از تالاب میانکاله توسط مردم توضیح داد: «مردم محلی مشکلی برای بازدید ندارند. بر اساس تعامل و شناختی که با آن‌ها پیدا کرده‌ایم، به‌صورت عرف معمول و با نظارت نیروهای محیط‌زیست به تالاب وارد می‌شوند. البته اکثر آن‌ها دامدارند یا دامگاه ماهی در منطقه دارند و برای تفریح به تالاب نمی‌روند.» مدیرکل محیط‌زیست مازندران در ادامه گفت: «افراد غیربومی معمولا در ایامی مثل سیزده به‌در به این منطقه می‌آیند و هدفشان هم تنها تفریح است. برای این بازدیدکننده‌ها نیز فضایی را مشخص کرده‌ایم و به آن‌ها اختصاص داده‌ایم و برای آنکه زباله‌های خود را نیز در طبیعت نریزند، نایلون‌های زباله بین آن‌ها توزیع می‌کنیم.» وی در ادامه افزود: «درصورتی که گروه‌های غیراستانی قصد بازدید از این تالاب را داشته باشند، باید ابتدا باسازمان محیط‌زیست هماهنگ شوند. در این صورت ما هدف و تعداد آن‌ها را جویا می‌شویم و درصورت لزوم و نداشتن مشکل آن‌ها را به پناهگاه حیات وحش میانکاله هدایت می‌کنیم.» از میان تالاب‌های استان هرمزگان، علاوه بر این‌که ۴ تالاب آن در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده، یک تالاب در پناهگاه حیات وحش و یکی نیز منطقه حفاظت شده است. تالاب‌های خورخوران، جزیره شیدرو، دهانه ‌رودهای شور و شیرین و میناب و دهانه رودهای حرا و گز، چهار تالاب بین‌المللی و ثبت شده در کنوانسیون رامسر است که در این استان واقع شده‌اند.مهرداد کتال محسنی، رییس اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان نیز گفت: «کلیه آب‌های ساحلی استان تا عمق ۶متر جزو تالاب‌های ساحلی محسوب می‌شوند. از این محدوده تعدادی به ثبت کنوانسیون رامسر رسیده که در مجموع چیزی معادل ۱۹۰ هکتار است. از ۲۲ تالاب ایران که در کنوانسیون رامسر ثبت شده، ۴ تالاب در استان هرمزگان قرار دارد.» وی در ادامه افزود: «بحث انتقال مراجعه‌کننده به داخل مناطق حفاظت شده در ایران دقیق و منظم نیست. نمی‌توانیم سرویس و خدمات و راهنمای مناسبی در اختیار آن‌ها بگذاریم.»کتال محسنی در ادامه افزود: «نه محیط‌زیست و نه گردشگری و نه هیچ سازمان دیگری مدیریت هدایت گردشگر را به‌صورت منظم در مناطق تحت حفاظت ندارد.» وی درباره برنامه‌هایی که در زمینه رشد گردشگر در این مناطق در دست اقدام است، گفت: «یکی از این برنامه‌ها این است که بخشی از مناطقی را که قابلیت توریستی به‌صورت متمرکز دارد، طی قراردادهای مشخصی به بخش خصوصی واگذار کنیم و نحوه این واگذاری و طول مدت آن هم کاملا مشخص باشد.»

در ژاپن مردم پس از آموزش به بازدید از تالاب می‌روند

استان گیلان دارای ۶ تالاب است که ۵ تالاب آن بین‌المللی و ثبت شده در کنوانسیون رامسر است و اسامی‌شان بدین قرار است: تالاب‌های انزلی، سیاه‌ کشیم، سلکه، امیر کلایه، کولاب بندرکیاشهر و دهانه سفید رود. از میان تالاب‌های این استان، یک تالاب به‌عنوان پارک ملی، یکی‌ از آن‌ها منطقه حفاظت شده و سه تالاب نیز پناهگاه حیات وحش هستند.

سعید فرج‌پور، مدیر روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان گیلان که به‌تازگی و پس از گذراندن ورک شاپی آموزشی درباره مدیریت تالاب در ژاپن، به ایران بازگشته در این خصوص گفت:«طرح مدیریت تالاب انزلی با همکاری آژانس بین‌المللی و همکاری‌های ژاپن (جایکا) در استان گیلان برگزار می‌شود. به همین منظور دوره آموزش یکروزه‌ای را در ژاپن برگزار کردند و در آن‌جا ما را با نحوه مدیریت تالاب‌ها، چگونگی ترویج اکوتوریسم، سیستم‌های مدرن آموزشی در حوزه تالاب‌های کنوانسیون رامسر و چگونگی به ثبت رساندن سایت‌های ژاپن در این کنوانسیون آشنا کردند.»

وی مدیریت تالاب‌ها در ژاپن را با ایران بسیار متفاوت دانست و گفت:«در ژاپن حجم دولت کم است و حفاظت و اکوتوریسم و آموزش محیط‌زیست را به بخش خصوصی سپرده‌اند و آنان مدیریت تالاب‌های سایت رامسر را با کمک انجمن‌های مردم‌نهاد انجام می‌دهند. دولت نیز با نظارتی عالی مشغول تدوین قوانین و سازوکارهایی است تا کار آن‌ها را تسهیل کند.»فرج‌پور در ادامه گفت: «استفاده خردمندانه از تالاب‌ها مهم‌ترین بخشی است که در ژاپن به آن می‌پردازند. به‌شدت به‌دنبال این هستند که ذی‌نفعان تالاب‌ها را از طرح‌های توریستی منتفع کنند، به‌طوری که در برخی مناطق جلبک‌هایی که در برخی مناطق جزر و مدی است را بسته‌بندی می‌کنند و می‌فروشند تا به نفع جامعه محلی شود و آن‌ها را نیز همراه با پیشرفت توریسم کنند.» وی دلیل رسیدگی شدید مردم ژاپن از منابع طبیعی را برطرف شدن نیازهای اولیه آن‌ها دانست و گفت: «چون نیازهای اولیه برطرف شده، امروز خرد جمعی‌شان به این مساله رسید تا از منافع باقی ‌مانده دفاع کنند. دولت نیز به‌شدت به‌دنبال حفظ این مناطق است.» وی بازدید از تالاب‌ها را در ژاپن منظم و حساب‌شده دانست و گفت: «ما از آن‌ها یک مقدار بسته‌تر در این زمینه کار می‌کنیم. پای مردم به هر شکل باید به تالاب‌ها باز شود، ولی آن‌ها قبل از ورود، گروه‌ها را از صافی آموزشی رد می‌کنند تا نحوه استفاده از مناطق را بدانند. به آن‌ها تاکید می‌شود که به منطقه آسیب نرسانند و مسوولیت زباله خود را برعهده داشته باشند. شعارشان نیز این است که ما برای تفریح آمده‌ایم نه اینکه آسیب برسانیم.»