گروه تاریخ و اقتصاد: سیصد سال قبل از آن‌که محمدخان قاجار، موسس سلسله قاجاریه طهران را به پایتختی برگزیند، شاه تهماسب صفوی دستور داد، بر گرد این آبادی بارویی بکشند تا هرگاه به زیارت حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) می‌آمد، استراحتگاهی امن داشته باشد. در حقیقت طهران در ابتدای ورود خواجه تاجدار تنها دهکده‌ای بود با ۱۰ تا ۱۵ هزار جمعیت. شهری که به مانند دیگر پایتخت‌های سلسله‌های حاکم بر ایران نه کاخ سلطنتی داشت و نه ظاهری آراسته که در شأن سلسله‌ای قدرتمند و مدعی باشد. با این حال محمدخان قاجار به دلیل موقعیت برتر نظامی طهران تصمیم گرفت، این دهکده کوچک را پایگاهی برای استقرار خاندان قاجار قرار دهد و از همان روز طهران رو به آبادانی و رونق رفت. حدود شهر در آن روزگار از شمال به خیابانی که بعدها سپه نام گرفت، از مشرق به خیابان ناصرخسرو، از غرب به خیابان جلیل‌آباد و از جنوب به خیابان بوذر جمهور محدود می‌شد.

و اما در زمان فتحعلی‌شاه قاجار، جمعیت شهر بنا به گفته فرستادگان ناپلئون بناپارت به ۳۰ هزار نفر می‌رسید. مسجد شاه، بناهای باغ‌شاه، برج نوش، کاخ نگارستان، قصر لاله‌زار و کاخ نیاوران از آثار دوره فتحعلی‌شاه است که متاسفانه امروزه به جز مسجدشاه و کاخ نیاوران تمامی آنها از بین رفته است. در حقیقت در دوره فتحعلی‌شاه تغییرات عمده‌ای در طهران صورت گرفت و اگر جنگ‌های ایران و روس و غرامت‌های آن نبود، شاید فتحعلی‌شاه فرصت این را پیدا می‌کرد که طهران را زیباتر و وسیع‌تر کند.

اوضاع آشفته ایران در طول پادشاهی محمدشاه قاجار مانع عمران و آبادانی و توسعه طهران شد و به این ترتیب وظیفه نوسازی این شهر به ناصرالدین شاه محول شد. به صراحت می‌توان گفت دوران ۵۰ ساله سلطنت این شاه قاجار دوران آبادانی و شکوفایی پایتخت ایران به شمار می‌آید. در این دوران آثار ارزشمندی همچون مدرسه‌دارالفنون، قصر عشرت‌آباد، قصر یاقوت، قصر سلطنت‌آباد، قصر امیریه، مسجد و مدرسه سپهسالار، اتاق‌موزه، تالار آینه، کاخ ابیض و عمارت گالری احداث شد. در یازدهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه یک سرتیپ فرانسوی که معلم توپخانه دارالفنون بود، نقشه‌ای برای طهران تهیه کرد. این نقشه نشانگر این است که در ۱۴۳ سال پیش محوطه پایتخت درون دو قلعه تو در تو قرار داشته است. قلعه نخست به دور شهر کشیده شده بود و سه کیلومتر طول داشت و قلعه دوم به حفاظت کاخ‌های سلطنتی اختصاص داشت و این کاخ‌ها را از هجوم دشمن در امان نگه می‌داشت. تا اینکه در بیستمین سال سلطنت سلطان صاحبقران تغییرات زیادی در ساختار پایتخت ایجاد شد. میرزا یوسف مستوفی الممالک صدراعظم شاه، نظارت بر برنامه‌های نوسازی پایتخت را برعهده گرفت. مراسم آغاز نوسازی طهران با تشریفات خاصی برگزار شد و ناصرالدین‌شاه با کلنگ نقره‌ای که در دست داشت، نخستین کلنگ را بر زمین زد، تا آغازی باشد برای تهران جدید. و این‌گونه شد که طهران «دارالخلافه ناصری» نام گرفت. تخریب برج و باروها و استحکامات دوره فتحعلی‌شاه، افزایش مسافت دور شهر از سه کیلومتر به ۱۹ کیلومتر و احداث خندق هشت ضلعی پایتخت به تقلید از خندق پاریس برخی از مهم‌ترین طرح‌های نوسازی بود که به انجام رسید.

منبع: تهران قدیم، جعفر شهری