بوناپارت نامی است و اظهار بندگی می‌کند!

میرزا احمدرضا قزوینی، نامه فتحعلی‌شاه را به بناپارت تقدیم می‌کند

گروه تاریخ‌اقتصاد- مکاتبات میان فتحعلی شاه و ناپلئون بناپارت امپراتور فرانسه، از لحاظ تاریخی واجد ارزش و اهمیت است. این نخستین مکاتبه رسمی یکی از حکمرانان ایران با همپایگان خود در فرنگ بوده است. ناپلئون بناپارت درصدد بود که از راه قفقاز و ایران به هندوستان قشون بفرستد، پس درصدد جلب نظر فتحعلی شاه و دربار ایران برآمد و شخصا نامه‌ای به فتحعلی شاه نوشت. در باب این نامه‌نگاری لطیفه‌ای هم در برخی کتاب‌ها آمده است که جای تامل دارد. از آنجا که در تهران کسی را که به زبان فرانسه آشنا باشد نیافتند و به اعضای سفارتخانه‌های خارجی هم نمی‌خواستند مراجعه کنند، تصمیم گرفتند نامه امپراتور را به بغداد بفرستند تا کارگزار ایران - که معروف بود فرانسه می‌داند - ترجمه کند اما کارگزار معروف هم که خیلی کم به زبان فرانسه آشنا بود و ضمنا نخواسته بود خود را از تک و تا بیندازد، در حاشیه نامه نوشته بود: «بوناپارت نامی است و اظهار بندگی می‌کند!».

ناپلئون در نامه خود در فوریه سال ۱۸۰۵ خطاب به فتحعلی شاه می‌نویسد «سلام بر تو» و این نشان می‌دهد که امپراتور فرانسه می‌خواهد نامه را از موضع بالا و برتر نگارش کند.

ناپلئون درباره نادر شاه ضمن تمجید از قدرت جنگاوری این پادشاه ایرانی می‌نویسد: «نادر شاه جنگجوی بزرگی بود. قدرتی بسیار به دست آورد. در برابر فتنه جویان هراس انگیز و در برابر همسایگان خویش دهشت‌افزای بود. بردشمنان خود چیره شد و با افتخار پادشاهی کرد؛ اما این فرزانگی را نداشت که هم به فکر حال و هم در اندیشه آینده باشد و فرزندانش جانشین او نشدند.»

وی در توصیف خود از ایران می‌نویسد: «ایران کشور شریفی است که خداوند عطایای خود را در حق آن دریغ نداشته است. مردمان آن مردمانی هوشیار و بی‌باک‌اند و شایسته آنند که حکومت خوب داشته باشند.»

ناپلئون خطاب به فتحعلی شاه می‌گوید: «آوازه شهرت من تو را معلوم داشته که من که هستم و چه کرده‌ام و چگونه فرانسه را برتر از ملل غرب قرار دادم. میل دارم به من بگویی که چه کرده‌ای و برای تامین بقای سلطنت خود چه نظری داری؟»

امپراتور وقت فرانسه در توصیف جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی ایران پس ازنادر شاه تا زمان سلطنت قاجارها می‌نویسد: «پیشینیان تو لابد از یک قرن به این طرف لایق حکمرانی چنین ملتی نبوده‌اند که گذاشته‌اند از نفاق خانگی آزار ببینند واز بین بروند.»

وی در توصیف آقا محمد خان قاجار، بنیان‌گذار سلسله قاجاریه می‌نویسد: «تنها محمدشاه (آقامحمدخان قاجار) عموی تو در نظر من شاهانه زندگی کرده و خسروانه اندیشیده است، قسمت اعظم ایران را به تصرف خویش در آورده و سپس آن توانایی شاهانه را که از فتوح خویش به دست آورده بود برای تو گذاشته است.»

پاسخ فتحعلی‌شاه به ناپلئون

فتحعلی‌شاه در واکنش به ناپلئون، چنان نامه‌ای نوشته و مقدمه‌ای نگاشته که به نظر می‌رسد کار ترجمه آن در دربار فرانسه از زبان پارسی به زبان فرانسه از عهده هیچ دیلماجی برنیامده و احتمالا مترجم نگونبخت هم چاره‌ای نداشته جز آنکه در حاشیه نامه بنویسد «فتحعلی شاه نامی است و اظهار سروری می‌کند!» بخشی از نامه فتحعلی شاه چنین است:

... بساط نشاط انگیز بزم وفا بلندتر از آن است که شورانگیزان را بدان دستی رسد و ساغر نشاط انگیز صهبای صدق و صفا محکم‌تر از آن است که دست اختران را از سبکسری بر آن شکستی رود و از این روی پیوسته خاطر بهانه جوی در انتظار وصول اخبار فتوحات آن برادر کامکار و به هنگام رسیدن سفرای پیام‌گزار از مژده‌های نو خرمن‌های تازه در دل پدیدار است.تا در این اوقات دل گشاتر از بهار نخستین نامه موالفت انگار فرستاده فرزانه «موسی لابلانژ» زیب محفل دوستی گردید و سفارشات دوستانه و نوید فتوحات آن یگانه زمان پیمان محبت را مشید مبانی و پیمانه الفت را مالامال باده شادمانی گردانیده است!

به نقل از «گنجینه اسناد تاریخی»