کتاب‌ها
فروغی، فیلسوف - دولتمرد
فاطمه باباخانی- زمانی که رضا خان تصمیم به تغییر ساختار حکومت گرفت، مردی در کنار او بود که از این ایده پشتیبانی می‌کرد، بعدها که این تغییر ساختار به تصویب علمای آن دوران نرسید و حکومت همچنان پادشاهی ماند، هنوز این مرد در کنار مرد قدرتمند آن دوران ایران بود. او بود که نام پهلوی را بر سلسله‌ای نهاد که رضا خان بنیانگذارش بود و در دوران سلطنت این شاه ایرانی وزارت در کابینه‌های مختلف، نمایندگی در سازمان ملل، پست سفیری و نخست وزیری را تا گوشه نشینی و عزلت تجربه کرد. زمانی که نیروهای متفقین در میانه جنگ جهانی دوم به نزدیکی تهران رسیدند، رضا خان تنها یک نفر را سراغ داشت که بتواند کشور را به او بسپرد و باز هم قرعه به نام محمدعلی فروغی یار پیشین او افتاد. تنها کسی که حاضر بود در آن دوران سخت زمام کشور را به دست گیرد و آن را از ورطه مصیبت نجات دهد.
«زندگی و زمانه محمدعلی فروغی» عنوان کتابی از احمد واردی است که با ترجمه عبدالحسین آذرنگ توسط نشر نامک به تازگی منتشر شده است.
این کتاب چکیده‌ای از رساله دکترای نگارنده در دانشگاه «یوتا»ست که در آن اصول تحقیق و ضوابط علمی به دقت رعایت شده است.
«زندگی و زمانه محمدعلی فروغی» از یک درآمد و چهار فصل تشکیل شده و در پایان آن نیز ناشر متنی از فروغی به نام « ایران را چرا باید دوست داشت؟» آورده است. نگارنده کوشیده است اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی ایران پیش از فروغی و دورانی را که او زیسته بود برای خوانندگان این اثر شرح دهد. به این ترتیب این فصل مروری اجمالی بر تاریخ ایران از اواخر سده نوزدهم تا جلوس محمدرضا شاه پهلوی را دربرمی گیرد.
نخستین ارتباط ایران با غرب و نفوذ غرب در ایران در نیمه نخست سده نوزدهم که با سرشتی نظامی و در عهدنامه ترکمن‌چای و گلستان همراه بود در کنار نخستین کوشش‌های عباس میرزا نایب‌السلطنه برای مدرن سازی قشون ایران به دست مشاوران فرانسوی و روسی از مطالبی است که فصل اول این کتاب به آنها می‌پردازد.
ناکام ماندن اصلاحات عباس میرزا، شروع اصلاحات ۲۰ سال بعد به دست میرزا تقی خان فراهانی، صدراعظم توانای ناصرالدین شاه که نخستین مدرسه علمی را در ایران بنیان نهاد در کنار ذکر فشارهای خارجی و داخلی و دسیسه درباری به عنوان دلایل ناکامی دومین تلاش مدرن سازی در ایران، شروع دوره امتیازدهی در ایران و بیان مقاومت‌های صورت گرفته در برابر آنها از دیگر مطالبی است که نویسنده در فصل اول کتاب به آنها پرداخته است.
«زندگی محمدعلی فروغی: سرگذشت نامه‌ای سیاسی» عنوان فصل دوم این کتاب است. خوانندگان در این فصل زندگی فروغی را از دوران طفولیت و آغاز آموزش او در پنج سالگی دنبال کرده و پس از آن از نحوه ورود وی به سیاست، انتخاب او به عنوان نماینده مجلس دوم، نمایندگی او از سوی ایران در کنفرانس صلح ورسای و حضور موثرش در کنار رضا خان پرده برمی‌دارد. در این بخش نگارنده چگونگی شکل‌گیری سلسله پهلوی و نامگذاری آن از سوی فروغی را شرح می‌دهد. نطق آغازین فروغی در زمان تاجگذاری رضا خان و در تایید او از دیگر بخش‌های این فصل است که در آن نگارنده دلیل این نطق را تعلیم رضاخان می‌داند. واردی می‌نویسد: « اگر این نطق فروغی را صرفا سخنانی چاپلوسانه بدانیم، شاید خطا باشد. این نطق بیشتر به این قصد بود که به دیگران تعلیم دهد رضا خان از آن پس چگونه باید رفتار کند و چگونه به خود بنگرد. او دیگر رضا خان قزاق یا منجی یا حتی سردار سپه نبود. او حالا شاه شاهان و جانشین کوروش، داریوش و انوشیروان بود.» روزگار فروغی در دوران رضا خان موضوعی است که در ادامه این فصل می‌خوانیم. زمانی که او مسیر ترقی را تا بالاترین درجات پیمود و پس از آن چنان تنزل یافت که به شش سال گوشه‌نشینی محکوم شد و چنان به لحاظ مالی در مضیقه قرار گرفت که نه تنها در بانک پولی نداشت که به افرادی نیز مقروض بود. فصل سوم با عنوان «آثار محمدعلی فروغی» به فعالیت نویسندگی این نخست وزیر می‌پردازد. در این بخش «واردی» آثار فروغی را به سه دوره تقسیم می‌کند. از سال ۱۳۱۱ تا ۱۳۲۷ ق، دوره‌ای که فروغی در دارالترجمه در وزارت انطباعات (۱۳۱۱ - ۱۳۱۵ ق) کار می‌کرد. دوره‌ای که فعالیت سیاسی اش در مقام نماینده مجلس از ۱۳۲۷ ق آغاز شد و به کناره‌گیری اجباری از نخست وزیری در ۱۳۱۴ شمسی انجامید. دوره سوم دوره بازنشستگی اجباری فروغی در سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ شمسی است و زمانه کوتاهی از ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۱ را دربرمی گیرد.«جایگاه فروغی در تاریخ ایران»موضوع فصل چهارم کتاب است. به گفته نگارنده نقشی که فروغی در دوره رضا خان بازی کرد مشابه نقش وزیر سنتی در دولت ایرانی- اسلامی است. به این ترتیب که نهادهای برخاسته از مشروطیت رو به اضمحلال نهاده و وظیفه نخست وزیر تنها به اندرز به فرمانروا فروکاسته شده است. فروغی در چنین زمانه‌ای تلاش کرد تا اصلاحات مورد نظر خود را به انجام برساند و در مقابل اصلاحات نظامی، شاه را به اصلاحاتی در نظام آموزشی وادار کند. نقش او در تنها سفر شاه به خارج از کشور و ترکیه و دیدارش با آتاتورک از این رو قابل توجه است که پس از آن ایران شاهد تغییرات گسترده‌ای بود. فرمان کشف حجاب پس از این دیدار رخ داد، اتفاقی که نه تنها توده مردم را از رژیم ناراضی کرد، بلکه به زندگی سیاسی فروغی نیز خاتمه داد. رضاخان برای آنچه در گوهرشاد اتفاق افتاد به یکی از اقوام فروغی ظنین شد و هنگامی که او برای شفاعت خویشاوندش دست به دامان رضا خان شد، مورد غضب قرار گرفت و از فعالیت سیاسی برکنار شد. تا زمانی که بیگانگان از دو سو به ایران وارد شده و رضا خان به تنها مرد امین خویش رجعت کرد.ذکر شخصیت فروغی از نگاه اطرافیانش نظیر حبیب یغمایی، رعدی آذرخشی و مذمت او از سوی کسروی و عباس اسکندری در بخشی با عنوان نتیجه‌گیری کتاب گنجانده شده است. ۳۲ صفحه از این کتاب به تصاویری از زندگی فروغی اختصاص یافته است و عموما زندگی سیاسی فروغی را شامل می‌شود.
«زندگی و زمانه محمدعلی فروغی» با قیمت ۸۵۰۰ تومان در کتابفروشی‌ها موجود است.
ارسال نظر