کوروش، مردی با هزار افسانه

گروه تاریخ اقتصاد- ای رهگذر، من کوروش، کسی هستم که پادشاهی جهان را به پارسیان دادم...

«کوروش بزرگ» عنوان کتابی از علیرضا سلیمان‌زاده است که در مجموعه کتاب‌های سرگذشت نامه نشر کتاب پارسه منتشر شده است. نگارنده در این کتاب کوروش را به عنوان یکی از جذاب‌ترین شخصیت‌های دوران باستان معرفی می‌کند که در تاریخ فقط به یاری منابع اغلب متضاد و در واقع اسطوره‌ای به ما شناسانده شده است. وی در همین رابطه به تقسیم بندی منابع درباره این شخصیت تاریخی اشاره می‌کند. به نوشته سلیمان زاده تا مدت‌ها تاریخ هخامنشی بین «یونان محوری» و «یهودی محوری» سرگردان بود و به عنوان قلمرو پژوهشی مستقل وجود نداشت. او در نگارش این اثر که قبل از هر چیزی در چارچوب تاریخ ایران عصر کوروش نگاشته شده است، تلاش کرده تا به منابع اصلی رجوع کند. در این راه نگارنده از منابع مکتوب و به ویزه از منابع کلاسیک بهره گرفته است.به این ترتیب در «کوروش بزرگ» جایگاه ممتازی را برای نوشته‌های سایر ملل و نویسندگانی چون گزنفون، کتسیاس، استرابون، نیکلائوس دمشقی، بروس و... در نظر گرفته است. دیگر منابع این اثر عهد عتیق، کتیبه‌های بابلی، سالنامه‌ها و وقایع نگاری‌های نبونید و استوانه کوروش است که پس از فتح بابل نگاشته شده است.

«کوروش بزرگ» از ۱۲ فصل تشکیل شده است. فصل اول نگاه کوتاهی به تاریخ برخی از همسایگان ایران قبل از هخامنشی دارد. فصل دوم این اثر به تاریخ پادشاهی ماد تا زمان کیاکسار(هووخشتره) می‌پردازد. بررسی این موضوع از نظر نگارنده به این خاطر است که در قسمت‌های مختلف کتاب از دولت‌های مزبور سخن به میان می‌آید.

«انشان، نام دولت آغازین پارس» عنوان فصل سوم این کتاب است که در آن برخوردهای نخستین ماد با دولت ایلام و همچنین نحوه سکونت آنان در مجاورت دولت ایلام مورد بررسی قرار می‌گیرد. احتمال می‌رود که پارس‌ها پس از مهاجرت به جنوب با دولت ایلام وارد مذاکره شده و قراردادی بسته باشند که طبق آن، پارس‌ها در عوض کمک نظامی به ایلام در جنگ با آشور، از حق تصرف زمین در قلمرو ایلام برخوردار می‌شده‌اند. احتمالا در همین زمان سرکرده پارسیان شخصی به نام هخامنش بوده است.

در فصل چهارم، کودکی کوروش طبق افسانه‌های باستانی شرح داده می‌شود. در این زمینه، اظهارنظرهای مورخانی از قبیل هرودوت، گزونفون، کتسیاس مورد بررسی قرار گرفته و نگارنده سعی کرده است تا این بخش از زندگی کوروش هر چند که دارای جنبه افسانه‌ای محض باشد، از قلم انداخته نشود. فصل پنجم و ششم کتاب قیام کوروش علیه پادشاهی مادها را در برمی گیرد. مورخان یونانی معتقدند تا آن زمان مادها از نظر سیاسی و فرهنگی بر پارس‌ها غلبه داشتند.

جنگ کوروش با لیدیه و رویارویی هخامنشیان با یونانیان از موضوعاتی است که فصل هفتم و هشتم این کتاب به آنها پرداخته است. کوروش پس از غلبه بر سرزمین ماد کوشید تا به قلمرو پادشاهی پیشین اورارتو که مرکز آن قبلا در نزدیکی دریاچه وان قرار داشت، دست پیدا کند. پس از آن بر پادشاهی لیدیه که یکی از قدرت‌های باشکوه و پر ثروت سده ششم قبل از میلاد بود، غلبه پیدا کرد. در ابتدا کرزوس پادشاه لیدیه از رودخانه هالیس همراه با لشکریان خود عبور کرده و شهر پتریا را به اشغال خود در آورد. در این زمان لشکریان کوروش و لیدیه در ناحیه کاپادوکیا با هم درگیر شدند. اوضاع نشان می‌داد که کرزوس از نظر نظامی اوضاع چندان مناسبی ندارد، زیرا نتوانسته بود از متحدین خود کمک مناسبی دریافت کند. کرزوس در پی نبرد نافرجامی که روی داد، ناچار شد لشکریان خود را به سمت سارد عقب بکشد. در پی این عقب نشینی، کوروش موفق شد طی یورشی سریع و برق آسا لیدیه را اشغال کرده و این سرزمین را در زمره ساتراپی‌های هخامنشی دربیاورد.

فصل دهم و یازدهم «کوروش بزرگ» فتح بابل یکی دیگر از قدرت‌های بزرگ آن روز جهان باستان را مورد توجه قرار داده و به دنبال آن آزادسازی قوم تبعیدی یهود در بابل را پیگیری می‌کند. لشکرکشی کوروش به مرزهای دیگر آن روز جهان باستان به ویژه سرزمین‌های شمال شرقی ایران و اقوام ساکن دشت‌های استپی، مطالب فصل دوازدهم کتاب را تشکیل می‌دهد. چنین به نظر می‌رسد که کوروش در لشکرکشی‌های خود در فاصله سال‌های مختلف توانست سرزمین‌های مرو، باکتریا (بلخ)، سغد، فرغانه، پارت، هرات و نقاط دیگر را به تصرف دربیاورد. وی بر ضد ماساگت‌ها که احتمالا از اقوام سکایی بودند، نیز لشگر کشید و شاید در جنگ با آنان جان خود را از دست داد.

کتاب «کوروش بزرگ» در ۳۰۰ صفحه و قیمت ۹۶۰۰ تومان در کتابفروشی‌ها موجود است.