فرمان بازرگانی کریمخان زند
انقلاب صنعتی انگلستان و رشد تولید صنعتی در این کشور که از اوایل سده ۱۷۰۰ خود را نشان میداد نیاز به بازارهای تازه را برای این کشور اجتنابناپذیر میکرد. ناوگان تجاری و نظامی گسترده این کشور نیز مزید بر علت شده و بازرگانان این کشور را رهسپار سایر کشورها از جمله ایران کرد. خسرو معتضد نویسنده کتاب «تاریخ تجارت و سرمایهگذاری صنعتی در ایران» درباره مناسبات تجاری انگلیس و ایران به فرمان بازرگانی با انگلیس اشاره کرده و مینویسد: «... در سال ۱۷۶۳، کریمخان زند فرمان آزادی فعالیت تجاری و تاسیس نمایندگی بازرگانی انگلیسیها در بوشهر را امضا کرد. علت امضای این فرمان، شرایط اقتصادی اسفناک آن روز ایران و درک این حقیقت بود که هیچ تولید و بازار و نقدینهای در بساط نبود. سرپرسی سایکس در این باره مینویسد: در سال ۱۷۷۰ میلادی نمایندگی تجاری بریتانیا از بصره به بوشهر انتقال یافت. تجارت انگلیسیها که در اوایل بسیار کم بود و تنها یک کشتی در سال از بمبئی به ایران میآمد تا سال ۱۷۹۰ میلادی با زیان روبهرو بود...» امتیاز نامه کریمخان زند اما حقوق و امتیازهای قابل توجهی به انگلیسیها در تجارت میداد. مطابق فرمان این شاه، شرکتهای انگلیسی میتوانستند در هر نقطه بوشهر یا در هر بندر دیگری در خلیجفارس، هر زمینی را برای ساختمان نمایندگی خود تصرف کرده و هرچند عدد توپ به شرطی که وزن آن از ۳ کیلو بیشتر نباشد در آن نگهداری کند. مالالتجارههای انگلیسی که از بوشهر یا مناطق دیگر صادر یا وارد میشد از حقوق گمرکی معاف بود و هیچ ملت اروپایی دیگری اجازه وارد کردن کالای پشمی نداشت. قرضهای بازرگانان انگلیسی و دیگران از سوی ایرانیان باید پرداخت میشد و انگلیسیها حق خرید همه نوع کالا را داشتند. معاملات بازرگانی نباید مخفیانه انجام میشد، انگلیسیها در برپایی مراسم مذهبی خود آزاد بودند... کسانی که در نمایندگی انگلیسیها کار میکردند از پرداخت مالیات معاف بودند.
نویسنده کتاب رستمالتواریخ مینویسد انگلیسیها در برابر این امتیازهایی که گرفته بودند، میخواستند کالاهای نفیس فرنگی و هندی به شاه زند تحفه و کادو دهند، اما کریمخان مخالف بود. در کتاب یاد شده آمده است که کریمخان گفت: «ما ریشخند فرنگی به ریش خود نمیپذیریم و اهل ایران را به هیچ وجه منالوجوه احتیاجی به امتعه و اقمشه و اشیای فرنگی نیست، زیرا که پشم و کرک و ابریشم و کتان در ایران زیاده از حد و اندازه میباشد. اهل ایران هرچه میخواهند خود ببافند و خود بپوشند. اگر چنانچه شکر لاهوری نباشد، شکر مازندرانی و عسل و شیره انگوری و شیره خرما، اهل ایران را کافی است.محمدهاشم نویسنده رستمالتواریخ اضافه میکند: کریمخان ارمغانها و هدایا و پیشکش ایشان را به ساربانان و قاطرچیان و تازیکشان بخشید و انگلیسیها را نومید بازگرداند. یک روایت سینه به سینه نقل شده که کریمخان زند دستور داد ظروف و اشیا و بشقابها و شمعدانها و چلچراغهای نفیس بلور و کریستال بود را به خندق ریختند. در رستمالتواریخ فهرستی از اسامی و نرخ کالاهای گوناگون آورده شده است که شماری از اقلام تولیدی را در درون فرمانروایی کریمخان (۱۷۵۰تا۱۷۷۹ میلادی) مشخص میکند. براساس این فهرست ماهوت اعلامی زری ۲۰۰ دینار، خز خوب یک جامهدار (به اندازه یک لباس، یک قواره) ۱۵۰۰ دینار، قیمت آهنینه یک من به وزن شاه ۶۰۰ دینار، قالی خوب زرعی ۱۳۰۰ دینار قیمت داشته است.
ارسال نظر