ایران و کره‌جنوبی در دهه ۱۹۷۰ به لحاظ اقتصادی و اندازه شاخص‌های کلان مثل تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی، جلب سرمایه‌گذاری خارجی و... در یک ردیف بودند و ایران در برخی از شاخص‌ها حتی جلوتر بود. رشد شتابان صنعت در کره‌جنوبی نیاز به انرژی مطمئن را برای این کشور ضروری کرده بود و شرکت ملی نفت ایران نیز تمایل داشت در سطح یک شرکت فراملیتی ظاهر شود. این وضع موجب نزدیکی دو کشور در حوزه نفت و چشم‌انداز روشن برای توسعه همکاری شده و تاسیس شرکت مشترک نفتی در همین مسیر قابل ملاحظه بود. آنچه می‌خوانید از نوشته‌های مهندس قباد فخیمی است که سال‌ها در مناصب بالای نفت در ایران پیش از انقلاب فعالیت می‌کرده است.

***

کوشش‌ها برای ترمیم نگرانی ما از ادامه کار در میلان بی‌نتیجه ماند و بالاخره متوجه شدیم در تصمیمی که داریم جدی می‌باشیم پیشنهاد انتقال کار به آمریکا به شرط انجام طراحی پروسه در نیوجرسی آمریکا و طراحی تفصیلی در میلان ایتالیا و تعدیل حدود یک میلیون دلار قیمت قرارداد برای جبران هزینه اضافی کارشناسان آمریکایی مورد موافقت قرار گرفت. اجرای کار به اداره مرکزی شرکت فوستر ویلیر در شهر لیوینگستون ایالت نیوجرسی منتقل گردید و از آن پس اجرای طرح بدون کوچک‌ترین مشکلی طبق نظر گروه پروژه شرکت کیپکو انجام شد.

تاسیس شرکت نفت ایران- کره

سال ۱۹۷۵ که مذاکرات با کشور کره انجام می‌شد سال شکوفایی و درخشش ایران بود. در آن زمان در کشور کره که مملکت نسبتا فقیری بود و پس از پیشرفت‌های اقتصادی صنعتی مختصری که با کمک آمریکا حاصل شده بود با بالا رفتن قیمت نفت، بحران اقتصادی بر آن کشور حاکم و شایع بود. بخشی از مردم آن کشور از ریشه درختان جین‌سینگ که یک گیاه معجزه‌گر در کره شناخته می‌شد و اکنون شهرت جهانی دارد، استفاده می‌کردند. ژنرال پارک رییس‌جمهور هر چند نظامی و دیکتاتور بود در مقام مقایسه با دیکتاتورهای دیگر سوءاستفاده مالی نداشت و توجه بیشتری به وضع مشکلات عمومی مردم می‌کرد و بعضی مقررات بسیار مفید وضع نموده بود. از جمله:

ایجاد دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و تربیت تکنسین‌های فنی: ملزم نمودن سرمایه‌داران و شرکت‌های بزرگ به ایجاد دانشگاه‌ها و متعهد نمودن تمام شرکت‌های صنعتی و ساختمانی به قبول سالیانه چند صدنفر کارآموز و تکنسین برای تربیت کادر فنی. برای آموزش این کارآموزان، دولت تعهد می‌کرد پس از خاتمه کارآموزی، شرکت‌های مجری این برنامه می‌توانند کارکنان مورد نیاز خود را از این کارآموزان انتخاب نموده و دولت بقیه را استخدام خواهد کرد. چند سال بعد که سیل تکنسین‌ها و کارگران فنی و ساختمانی کره به خاورمیانه و دیگر مناطق جهان سرازیر شدند همه دست‌پروردگان این برنامه بودند.

۲- اکیدا قدغن شده بود، هیچ‌کدام از مقامات محلی، کارکنان دولت، وزرا و خود رییس‌جمهور برای معالجه و استراحت نباید به خارج از کشور مسافرت نمایند. بخش خصوصی و دولت باید با ایجاد امکانات بهداشتی و تفریحی، شرایطی فراهم کنند که خودشان و ملت کره از آن استفاده کنند.برای اطمینان از حمایت دولت کره و برای بررسی وضع، به کشور کره عزیمت کردیم تا همان‌طور که وعده داده بودیم برای موفقیت آن شرکت در کسب تضمین‌های دولت، کمک‌های لازم را در تماس با بانک مرکزی و وزیر اقتصاد کره به عمل آوریم. چون شرکت سانگ یانگ هیچ نوع مدرکی مبنی بر ابراز علاقه شرکت ملی نفت در دست نداشت، کمک ما در حقیقت عبارت از این بود که با حضور خود در کره این علاقه شرکت را نشان بدهیم. رییس جدید سانگ یانگ از ملاقات و حمایت ما بسیار خوشحال شد و اطمینان داد که هیچ تغییری در حمایت دولت به وجود نیامده و برای موفقیت مذاکرات با دولت کره، ‌شرکت سانگ یانگ و شخص او از راهنمایی و مشاوره ما استقبال می‌نماید. در آن دوران کره با بحران اقتصادی روبه‌رو بود و سرمایه‌گذاران اعتماد خود را به بازار کره از دست داده و حجم سرمایه‌گذاری خارجی به شدت تقلیل یافته بود. بنابراین سفر ما به کره و اخبار روزنامه‌ها در مورد علاقه‌مندی شرکت ملی نفت موجب شده بود که از طرف همه مقاماتی که ملاقات می‌کردیم مورد استقبال قرار می‌گرفتیم. به‌خصوص رییس بانک مرکزی کره به‌طور آشکار اظهار داشت علاقه شرکت ملی نفت برای سرمایه‌گذاری در کره جنوبی که اعتبار جهانی این کشور را بالا می‌برد و به رفع بحران کمک می‌کند، هرگز فراموش نخواهد شد. در ملاقات با وزیر اقتصاد، اطمینان داده شد که شرایط مورد نظر شرکت ملی نفت را در شورای قدرتمند اقتصاد مطرح و نظر موافق آن شورا را جلب خواهد کرد.وقتی که از مسافرت کره برگشتیم به دیدن دکترمحمدعلی نابغ که در آن زمان بعد از قرارداد ۱۹۷۳ مدیر امور اکتشاف و استخراج شده بود و بر کار شرکت اسکو نیز نظارت داشت، رفتم. این کاری بود که معمولا انجام می‌دادم تا روابط دوستانه را با ایشان که مورد احترام و علاقه‌ام بود حفظ کرده و در مورد پیشرفت پروژه‌های خارج از کشور ایشان را مطلع کنم. مطالب پروژه و برنامه‌های ژنرال پارک را شرح دادم. تعجب کرد و گفت پس نظامی فهمیده‌ای است. خداوند تنها ثروتی که به همه کشورهای جهان یکسان تقسیم نموده مردم آن کشورها می‌باشند. هر کشوری از این ثروت به نحو مطلوب استفاده کند سعادتمند و اگر مثل ما باشد، گرفتار می‌شود.

شرکت نفت ایران - کره‌جنوبی

مدتی کوتاه بعد از مسافرت اولیه به کره مذاکرات با همکاری امور حقوقی به طور جدی با دکتر لی و اس. دبلیو. کیم طبق مدل پالایشگاه مدرس برای تهیه قراردادهای سه‌گانه تشکیل شرکت، فروش نفت خام و کمک‌های فنی مشارکت شرکت ملی نفت با شرکت سیمان سانگ یانگ و تشکیل شرکت ملی نفت ایران- کره بر مبنای ۵۰-۵۰ آغاز گردید. گزارش‌های پیشرفت مذاکرات و مبنای توافق فی‌مابین طبق معمول مرتبا به مدیرعامل و مدیر امور بین‌المللی ارائه می‌شد و در موارد ضروری به شرف عرض می‌رسید. در نیمه راه مذاکرات و تهیه قراردادها، نامه وزیر اقتصاد کره در مورد موافقت شورای اقتصاد آن دولت با واگذاری انحصار فروش روغن موتور به مدت ده سال به شرکت نفت ایران- کره و تعیین قیمت به صورتی که آن شرکت حداقل پانزده درصد سود سرمایه‌گذاری سهام داشته باشد، واصل گردید. دریافت تضمین‌نامه دولت کره به اقدامات نهایی کردن طرح کره سرعت بخشید و موجب شد تا قرارداد تشکیل شرکت در ۱۳ اکتبر ۱۹۷۵ و قرارداد فروش نفت خام در اول نوامبر ۱۹۷۶ امضا و مبادله شوند.

قرارداد تشکیل شرکت

۱- شرکت نفت ایران- کره به نسبت سهام ۵۰-۵۰ توسط شرکت ملی نفت ایران و شرکت سیمان سانگ‌یانگ تشکیل می‌گردد. این شرکت پس از انجام تشریفات ضروری در ششم ژانویه ۱۹۷۶ در شهر سئول، کشور کره‌جنوبی به ثبت رسید.

۲- سرمایه سهام شرکت مبلغ ۳۴ میلیون دلار می‌باشد که به نسبت ۵۰-۵۰ توسط طرفین تامین می‌شود.

۳- بقیه سرمایه مورد نیاز برای ساختمان پالایشگاهی به ظرفیت روزانه ۶۰ هزار بشکه در روز برای تولید روغن موتور و سایر فرآورده‌های نفتی به صورت وام از دولت کره برای هزینه‌های محلی به‌صورت پول کره (ون) و هزینه‌های ارزی از منابع بین‌المللی تامین می‌گردد. در همه موارد شرکت ملی نفت ایران تعهدی و تضمینی مازاد بر سرمایه سهام برعهده ندارد.

۴- آرم بین‌المللی شرکت ملی نفت ایران به عنوان آرم شرکت کیپکو انتخاب و در تمام جایگاه‌هایی که فرآورده‌های شرکت به فروش می‌رسد، نصب می‌گردد.

۵- شرکت کیپکو را هیات‌مدیره‌ای مرکب از شش نفر سرپرستی می‌کند. رییس هیات‌مدیره از طرف شرکت ملی نفت و مدیرعامل از طرف شرکت سانگ یانگ و یک نفر کارشناس شرکت ملی نفت در مقام معاون مدیرعامل انتخاب می‌شوند.

۶- شرکت ملی نفت ایران قرارداد جداگانه‌ای برای فروش ۶۰ هزار بشکه در روز نفت خام منطقه اردشیر (ابوذر) در فلات قاره جزیره خارک با قیمت جاری بازار (تعیین شده از طرف اوپک) برای مدت پانزده سال با شرکت کیپکو مبادله می‌کند.

۷- شرکت ملی نفت ایران قرارداد کمک‌های فنی با شرکت کیپکو مبادله می‌کند و کارشناسان لازم را در همه امور فنی، مالی و اداری برای اجرای عملیات مورد نیاز آن شرکت تامین و اقدامات لازم را برای اجرای برنامه‌های کارآموزی کارکنان آن شرکت فراهم می‌کند. تمام هزینه‌های مدیران منتخب شرکت ملی نفت در وقت ماموریت در کره و هزینه‌های کارشناسان اعزامی و آموزش کارآموزان توسط شرکت کیپکو پرداخت خواهد شد.

مناقصه ساختمان پالایشگاه کره

چون تسریع در انجام اقدامات مربوط به تهیه مدارک و اجرای مراسم مناقصه و شروع کار مهندسی و ساختمان می‌توانست اثر مطلوب در بهبود بهره‌دهی داشته باشد، تصمیم گرفته شد که اقدامات اجرای طرح به موازات اقدامات آماده نمودن قراردادهای نهایی مشارکت برای ثبت شرکت و مبادله رسمی آن که مدتی به طول می‌انجامید، شروع شود. برای انجام این منظور از طرف شرکت ملی نفت با پیشنهاد مدیر امور بین‌المللی و تصویب مدیرعامل شرکت ملی نفت دکترپرویز مینا، مهندس هادی انتخابی و من و از طرف شرکت سانگ یانگ آقای اس. دبلیو. کیم رییس جدید، یک ژنرال بازنشسته به نام سانگ پارک و دکتر

اس. دبلیو. لی به سمت اعضای هیات‌مدیره شرکت ایران- کره انتخاب شدند. علاوه بر آن، مهندس رضا اعتماد نماینده شرکت ملی نفت در کمیته مدیریت پالایشگاه آفریقای جنوبی به سمت رییس پروژه پالایشگاه کره، عضو کمیته اجرایی شرکت ملی نفت ایران- کره انتخاب و به محل اعزام گردید. در اولین جلسه هیات‌مدیره، انتصاب دکتر لی به عنوان مدیرعامل و اعتماد در سمت معاون مدیرعامل تصویب گردید و شرکت سانگ یانگ، ژنرال بازنشسته پارک را به عنوان نماینده آن شرکت در کمیته اجرایی معرفی و پیشنهاد آن شرکت برای انتخاب ژنرال پارک به ریاست کمیته اجرایی مورد تصویب قرار گرفت.صحت معاملاتی که از طریق مناقصه انجام می‌گیرد یکی از مهم‌ترین مراحل موفقیت هر پروژه است. در موفقیت مناقصه دو مساله صلاحیت، یعنی پیمانکار از نظر تجربه فنی، قدرت مالی و سوابق عملکرد قابل قبول باشد و قدرت اجرایی کار، یعنی پیمانکاران مختلفی که انتخاب می‌شوند از نظر صلاحیت و سوابق عملکرد مشابه باشند، یکی قوی و دیگری ضعیف نباشد، اصل اول است. با در نظر گرفتن این اصول صاحب‌کار باید از قبل بررسی‌های دقیق به عمل آورده معیار خود را تعیین و براساس آن پیمانکاران را دعوت کند. با این روش در مورد طرح کره ما خواستار بهترین پیمانکار بودیم و چون کارخانجات روغن‌سازی پالایشگاه مهم‌ترین واحد تصفیه شناخته می‌شد، معیارمان بر این اساس قرار گرفت که فقط پیمانکارانی را که در طراحی پروسه کارخانجات روغن‌سازی متخصص باشند برای مناقصه دعوت کنیم. بر این اساس چهار شرکت مهندسی معتبر کلاگ، لوماس، بدجر و فوستر ویلیر را که متخصص طراحی و ساختمان پالایشگاه و کارخانجات روغن‌سازی بودند، انتخاب و با تصویب هیات‌مدیره کیپکو دعوت نمودیم و دستورالعمل اجرای مناقصه را در اختیارشان قرار دادیم. هرکسی که با امور ساختمان پالایشگاه و کارخانجات روغن‌سازی آشنایی داشته باشد می‌داند که این چهار شرکت از نظر صلاحیت و قدرت اجرای کار تشابه کامل دارند و می‌توانند رقبای خوبی برای مناقصه رقابت‌آمیز باشند. از ابتدای انجام مطالعات مصمم بودیم که شرکت آمریکایی فلور و شرکت ایتالیایی اسنم پروگتی را به دلیل نداشتن تجربه کافی در طراحی کارخانجات روغن‌سازی ولی واقعا به خاطر برداشت‌های غلطی که از تجربه زیاد در ایران داشتند کنار بگذاریم و به‌رغم همه کوششی که نمودند و به همه مقامات شرکت ملی نفت متوسل شدند همین کار را اجرا کردیم. ولی در ادامه کار مناقصه، شرکت لوماس رسما تقاضا نمود که چون شرکت فلور تجربیات زیادی در اجرای پروژه در کره جنوبی دارد و مایل است به عنوان پیمانکار فرعی با شرکت لوماس همکاری کند با شرکت مشترک آنها در مناقصه موافقت کنیم. ما نیز که نمی‌خواستیم برای پیمانکار تعیین‌تکلیف کنیم ناچار این تقاضا را پذیرفتیم. دستورالعمل مناقصه، واگذار نمودن یک قرارداد خدمات برای طرح تصفیه پالایشگاهی به ظرفیت ۶۰ هزار بشکه در روز با استفاده از نفت خام اردشیر (ابوذر) ایران، انجام طراحی تفصیلی، خدمات مشاوره و نظارت در مورد خرید کالا، ساختمان پالایشگاه، شروع بهره‌برداری و تضمین عملکرد کارخانجات بود. نحوه سرپرستی و اجرای طرح با پالایشگاه‌های مدرس و آفریقای جنوبی و همه طرح‌هایی که در ایران با قراردادهای دربست انجام گرفته بودند کاملا متفاوت بود. این نحوه اجرای کار موجب تقلیل هزینه طرح و نظارت بیشتر کارفرما می‌شود، ولی ریسک بزرگ خرید کالا و ساختمان را کارفرما بر عهده می‌گیرد. با اطلاعاتی که در مورد قابلیت شرکت‌های ساختمانی کره کسب نموده بودیم و اطمینانی که به کارشناسان اعزامی شرکت ملی نفت داشتیم، مطمئن بودیم که این طرح را با کمترین هزینه و با بهترین و بالاترین استاندارد تکمیل خواهیم نمود.

انتخاب برنده مناقصه

شرکت کلاگ از ابتدا از شرکت در مناقصه خودداری نمود و پس از چند ماه سه شرکت دیگر پیشنهادات خود را به شرح زیر ارائه نمودند:

۱. شرکت فوستر ویلیر بین‌المللی از طریق شعبه ایتالیا حدود ۱۷ میلیون دلار.

۲. شرکت بدجر آمریکا حدود ۲۱ میلیون دلار.

۳. شرکت لامس آمریکا و شرکت فلور حدود ۱۱۰ میلیون دلار.

پس از باز کردن پیشنهادات پیمانکاران در یک جلسه مخصوص، رسیدگی به آنها شروع شد، ولی از ابتدا اختلاف فاحش قیمت پیشنهادی شرکت لامس- فلور مایه تعجب بود و هر قدر در پیشنهاد آنها کاوش به عمل آمد، دلیلی برای این افزایش فوق‌العاده ملاحظه نشد. در نتیجه رسیدگی و مذاکراتی که حدود دو ماه توسط گروه پروژه به عمل آمد پس از انجام اصلاحات لازم قیمت فوستر ویلیر به حدود ۱۴، بدجر به حدود ۱۸، لامس- فلور به حدود ۹۰ میلیون دلار تنزل داده شد و براساس گزارش گروه پروژه در جلسه هیات‌مدیره شرکت کیپکو، شرکت فوستر ویلیر ایتالیا با مبلغ حدود ۱۴ میلیون دلار برنده مناقصه معرفی و واگذاری قرارداد به آن شرکت به تصویب رسید و به شرکت برنده مناقصه ابلاغ گردید.