تحولات کتاب-۲
چاپ کتاب در اروپا
اختراع ماشین چاپ و تجاری شدن آن راه را برای انتشار کتاب در سطح گسترده باز کرد. حروف ۲۶ تایی اروپاییها با ماشین چاپ سازگار بود و انتشار کتاب در این قاره شتاب گرفت. انتشار کتاب بیشتر با هدف فروش بیشتر انجام شد... بیشک اقبال با صنعت چاپ از این لحاظ یار بود که در اروپا با زبانهایی روبهرو گردید که دارای الفبای بیستوشش حرفی بودند. چه خطوط الفبایی ۲۶ حرفی برای استفاده در این صنعت نوین مناسبتر بوده است. مهمتر آنکه با تمدنهایی برخورد کرد که در گرماگرم جهشهای اقتصادی و فرهنگی خود بودند و انتشار اسناد و اطلاعات نوشته به تدریج معضلات و مسائل دشواری را برای آنها پیش آورده بود.اختراع صنعت چاپ که از قاطعترین اختراعات تاریخ بشر به شمار میرود، به نظر اولین کسانی که به کار چاپ پرداختند بهعنوان طریقهای آسان برای تسریع در امر نسخهبرداری از کتب و همچنین بهبود وضع عرضه و کاهش قیمت تمام شده آنها تلقی گردید. همه چیز در آن زمان اعم از حروفچینی، تهیه، توزیع و فروش کتاب حاکی از این است که توجه ناشر بیش از هر چیز به بازده تجارتی این کار معطوف بوده است. همین موضوع در مورد انتخاب اولین متون چاپ شده به چشم میخورد که غالبا در آن فروش بیشتر مورد نظر بوده است مانند: کتابهای مذهبی، رمان، برگزیده حکایات، جزوههای فنی، دستورالعملها، اینها نمونههای اساسی از فهرست کتابهایی است که توسط این افراد تاجر و حسابگر به چاپ رسیده است.
موفقیت این اقدام از حد انتظار آنها خارج بود، کتاب چاپ شدهای که در سال ۱۴۵۴ از مایانس خارج شد در سال ۱۴۶۴ به رم، در سال ۱۴۷۰ به پاریس، در سال ۱۴۷۴ به اسپانیا و بالاخره در سال ۱۴۷۶ به لندن رسید.
بعضی از نویسندگان تعداد کتابهایی را که از بدو پیدایش صنعت چاپ منتشر گردید، یعنی کتابهایی که در فاصله سالهای ۱۴۵۰ تا ۱۵۰۰ در اروپایی که کمتر از صد میلیون سکنه داشت و اکثریت آنها بیسواد بودند به چاپ رسید به بیست میلیون تخمین زدهاند. در حدود سال ۱۵۳۰ پای کتاب چاپی به آمریکا رسید و وسیله آنتونیو دوماندوزا ولیعهد کشور اسپانیا در مکزیکو رواج یافت.
کتاب به معیار تازهای دست یافته بود که به سرعت مورد استفاده قرار گرفت. تعداد نسخههای نخستین کتابهای آن زمان حداکثر به چندصد جلد میرسد و تنها در اواسط قرن شانزدهم بود که این تعداد از هزار جلد تجاوز نمود. در قرن هفدهم شماره آنها به دو تا سه هزار جلد میرسید و تا اواخر قرن هیجدهم به همین میزان باقی ماند. با چاپ دستی جز در موارد کاملا استثنائی تهیه نسخههای بسیار زیادتر مشکل بود. از طرف دیگر از این دوره چاپکنندگان که در زمان حاضر حرفه آنها از حرفه کتابفروشان که نقش نشر و توزیع کتاب را نیز برعهده داشتند از یکدیگر مشخص گردیده است، بیم آن میرفت مبادا افزایش تعداد از ارزش متاع بکاهد. به همین جهت مقررات صنفی در عین حال هم تعداد چاپخانهها و هم میزان چاپ هر کتاب را محدود میکرد. با وجود تمایل مداوم به تقلیل قیمت، بهای کتاب در اروپای غربی در سطحی باقیمانده بود که دسترسی به آن فقط برای طبقه ثروتمند ممکن بود و برای افراد طبقه متوسط به طریق اولی کارگران این امکان وجود نداشت. طبقه اخیر اگر هم بیسواد نبودند برای ارضای میل مطالعه خود از نشریات ساده زودگذر نظیر نشریات فکاهی، داستانها و حکایات منظوم که نزد کتابفروشان دورهگرد پیدا میشد، استفاده میکردند.
پس میتوان گفت کتاب چاپی که در واقع نقطه اتکا و وسیله تحرک ادبیات درخشان اروپای غربی در قرنهای شانزدهم، هفدهم و هیجدهم بوده است، تنها توانسته است این ادبیات را در قشر بسیار محدودی از اجتماع منتشر سازد.
انگلستان در قرن هیجدهم یکی از کشورهای اروپایی بود که بیسوادی در آن از همه جا کمتر و نشر کتاب در آن رونق بسیار داشت. با این حال کتابفروشیهای بسیار معروفی چون Pamela و Joseph Andrews که در آن عصر موفقیتهای زیادی کسب کرده بودند فروش آنها هرگز از چند هزار نسخه از یک کتاب تجاوز نمیکرد. میزان انتشار در فرانسه خیلی کمتر از این بوده است، اگر چه ولتر (Voltaire) در این کنایه خود «برای یک کتاب جدی ۵۰ نفر خواننده و برای یک کتاب تفریحی ۵۰۰ نفر خواننده وجود دارد» مبالغه میکند، اما باید اذعان کرد که اهل مطالعه تنها گروه اشرافی کوچکی را تشکیل میدادند که فرهنگ نوشته یا به اصطلاح آن روزی «ادبیات» را به خود منحصر کرده بودند. اینگونه اشرافیت در همه جای دنیا دیده میشد، فقدان هرگونه مقرراتی درباره حقوق مولف باعث ازدیاد انتشارات راهزنانه بسیاری گردید که گر چه از نظر اخلاقی قابل بحث میباشد ولی از لحاظ فرهنگی مفید بوده است. بدینسان کار انتشار کتاب در آمریکا پس از اعلام استقلال همچون انگلی بر نشریات انگلیسی پیوند خورده و در نتیجه توسعهای بینظیر یافت. به لحاظ سنتهای تجاری یا اوضاع سیاسی شهرهایی نظیر آمستردام (Amsterdam) و لیون (Lyon) در طول چند قرن به صورت مراکز بینالمللی نشر کتاب برای استفاده اهل ادب درآمدند.
بیش از چهار قرن طول کشید تا کتابی نظیر کمدی الهی comedie La divine به اطراف و اکناف اروپا برسد، حال آنکه همین راه را کتاب کیشوت (Quichotte) فقط در بیست سال و کتاب ورتر (Werther) تنها در پنج سال پیموده است.
ارسال نظر