«دوران امتیازات» را نویسندگان و پژوهشگران تاریخ دوره قاجار با توجه به شمار قراردادهای اقتصادی و سیاسی پرشمار به ویژه در دوران ناصرالدین شاه ابداع کرده‌اند. در سلسله نوشته‌ای که در چند شماره خوانده‌اید و از کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت اخذ شده است، امتیاز مالی به بانک استقراضی و ماهیت این قرارداد را مطالعه می‌کنید. از آنجایی که دولت انگلیس برای رقابت دولت روس همیشه معامله متقابله با دولت ایران می‌نمودند، در موقع قرضه ۱۹۰۰ ایران را نیز مجبور نمودند که استقراضی از دولت انگلیس شود که اجمالا در اینجا نوشته می‌شود:

تاریخ قرض از انگلیس ۱۳۱۸ قمری است و مدت آن ۱۵ سال اولین تاریخی که قابل تادیه است. نوروز ۱۳۴۶ مقدار قرض ۳۱۴.۲۸۱ لیره انگلیسی و ۱۶ شیلینگ و ۷ پنس باقیمانده در قرض دولت ایران در ششم شعبان ۱۳۳۱ معادل است با خود مبلغ قرض. جزئیات توسط بانک شاهنشاهی ایران از حکومت هند ضمانت شده است، اولا عایدات شیلات دریای خزر، دوم عایدات پستخانه و تلگرافخانه و عایدات گمرکات فارس و خلیج‌فارس به انضمام اهواز و محمره. بدون رضایت طرفین تغییری در ترتیب تادیه نمی‌توان داد. بدون نزول عجالتا سالانه از بابت منفعت ۱۵,۷۱۴ لیره و یک شلینگ و ده پنس پرداخته می‌شود و در موقع مقرره استهلاک اصل هم افزوده خواهد شد انتهی. بالجمله، هر فردی مادامی که مرتکب یک عمل ناهنجار نشده تصور آن کردار نامشروع بدن انسان را به لرزه می‌آورد. هرگاه مرتکب آن شد و قبح آن از نظر محو شد دیگر اهمیتی بدان خیانت نخواهد داد. فقط شرافت ذاتی مانع اقدام است که خودداری می‌نماید. وقتی که جامه بی‌شرفی در بر کرد از عواقب آن باک نخواهد داشت. بدین جهت استقراض خارجی مخصوصا استقراض ۱۹۰۲ در نظر دولت ایران و اولیای امور هیچ اهمیتی نداشت و مانند یک عمل عالی تلقی می‌گردید.حالا مقتضی است اشاره به ولخرجی‌هایی که دربار دولت مظفرالدین ‌شاه از این استقراض‌خانه‌برانداز نموده‌اند از ۲۹ فردی که راجع‌به مصارف این قرضه و قرضه از بانک شاهنشاهی شده است وزیران را در موقعی که دیوان محاسبات هنگام حکومت هیات‌مدیره پس از استبداد صغیر، به عضویت آقای سیدمحمد کمره‌ای و حسین‌آقای پرویز(مدیر کتابخانه طهران) و آقا سیدعبدالرحیم خلخالی و محسن‌خان نجم‌آبادی و میرزا قاسم‌خان صور و عمیدالسلطنه تشکیل شده بود برای رسیدگی مخارج و عایدات پیش که شرح آن بعدا اشاره خواهد شد و عینا توسط آقای کمره‌ای از نظر نگارنده گذشته است به پاره‌ای از اقلام آن تذکر می‌دهیم: در این ۲۹ فرد صورت جمعی که از قروض و عوائد گمرکات در شش سال گرفته شده و مخارج شده است می‌نویسد:

(در فرد اول) وجوه استقراض از دولت روس به تاریخ سیچقان ئیل ۱۳۱۸ بیست و دو میلیون و پانصد هزار منات که معادل است با بیست و چهار کرور و سیصد و بیست و پنج هزار و نهصد و هشتاد تومان از بابت صد و پانزده که از اصل قرض کسر می‌شود سه کرور و پنجاه و شش هزار و دویست و پنجاه تومان الباقی بیست کرور و چهارصد و شصت و نه هزار تومان و هفتصد و سی تومان. استقراض ثانی از دولت روس در اودئیل (قرضه ۱۹۰۲ می‌باشد) ده میلیون منات که معادل است با یازده کرور و شصت و نه هزار تومان و هشتصد تومان از قرار هر مناتی پنج هزار و ده شاهی (پنج ریال و پنجاه دینار) از قرار صد و پانزده کسر می‌شود. یک کرور و سیصد و بیست و نه هزار و سیصد و سی و دو تومان.

تفاوت صرفه دولت از خرید نقره که سکه شده شصت و نه هزار و هشتصد و دو تومان الباقی نه کرور و صد و هفتاد هزار و ششصد و هشتاد و هشت تومان استقراض از بانک شاهنشاهی که اقساط آن از شیلات داده می‌شود دویست هزار لیره که معادل با دو کرور و صد هزار تومان است. استقراض از بانک شاهنشاهی از اول حمل اودئیل سه کرور و شصت و نه هزار و سیصد و هشتاد تومان و عوائد گمرک را.

(در فرد دوم) در تنگوزئیل و سیچقان ئیل و اودئیل و بارس ئیل و توشقان ئیل و لوی‌ئیل صورت می‌دهد که بیست و پنج هزار و نود تومان هشت قران و نود دینار و در ریز مخارج در فرد چهارم می‌نویسد:

ابتیاع جواهرات صد و پنجاه و سه هزار و سیصد و پنجاه و شش تومان و یک قران و ششصد و بیست و پنج دینار. ابتیاع کالسکه الکتریک در وجه طومانیانس از قرض اول ده هزار و سیصد و نود و چهار تومان و پنج قران و هشتصد دینار. ابتیاع یک قلاده سگ در آلمان از قرض اول پانصد و بیست و شش تومان. ابتیاع اسباب‌بازی و ماشین بزرگ و کالسکه هفت هزار و چهارصد و نود و هفت تومان و کسری و به آصف‌الدوله (مراد آصف‌ادوله شاهسون است که حکومت طهران در آن موقع با او بود) دویست و پنجاه هزار و نهصد و پنجاه تومان از بابت خرید گندم و در فرد پنجم می‌نویسد:

تحویل اشخاص مفصله جهت مخارج فرنگستان سیصد و چهل و نه هزار و شصت و پنج تومان و کسری تحویل مشیرالسلطنه ایضا برای مخارج فرنگ صد و یک هزار و چهل و چهار تومان و کسری. عمله بیوتات و صرف جیب مبارک یک کرور و دویست و سی و شش هزار و نهصد و هفتاد تومان و کسری.

در فرد شانزده می‌نویسد: اجرت دو رشته زنجیر فرمایشی در پاریس از بابت قرض اول هزار و پانصد و چهل و هشت تومان و در فرد هفدهم می‌نویسد اخراجات موکب همایونی در سفر فرنگ از بابت قرض اول شصت و یک هزار و هشتصد و نود و شش تومان و کسری.

اخراجات شام و نهار حضرت ولیعهد در طهران و اخراجات شاهزاده یمین‌الدوله پنجاه و نه هزار و چهل تومان و کسری تنگوزئیل اخراجات سفره دربار اعظم بیست و یک هزار و صد و پنجاه و شش تومان و کسری اورئیل اخراجات سفره دربار هفده هزار و پانصد و چهل و دو تومان. بارس‌ئیل اخراجات سفره دربار هفتاد و نه هزار و ششصد تومان و کسری. توشقان‌ئیل از بابت اخراجات شاهزاده (ظاهرا شعاع‌السلطنه باشد) برای تحصیل چهل و هشت هزار و نهصد و هشت تومان و کسری. لوی‌ئیل از بابت اخراجات شاهزادگان در پاریس و غیره صد و نه هزار و نهصد و چهل و دو تومان و کسری.