جناح‌های حزب رستاخیز-1

امیرعباس هویدا

مظفر شاهدی در مقاله‌ای تحت عنوان «جناح‌های حزب رستاخیز» به بررسی چگونگی شکل‌گیری این جناح‌های سیاسی در دوران نخست‌وزیری امیرعباس هویدا پرداخته است. این مقاله که از روی سایت «موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران» برداشت شده است در دو قسمت تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

در همان جلسه روز یکشنبه ۱۱ اسفند ۱۳۵۳ که تاسیس حزب رستاخیز اعلام گردید، تشکیل جناح‌هایی در درون حزب نیز پیش‌بینی شد. شاه بر این نکته واقف بود که به‌رغم تشکیل حزبی واحد و فراگیر، اختلاف درونی اعضا و رهبران حزب امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود به همین دلیل تصریح نمود تا چند سال آتی به‌طور طبیعی جناح‌هایی در داخل حزب به وجود خواهد آمد و اعضای حزب با سلایق سیاسی مختلف به این جناح‌ها خواهند پیوست. در همان جلسه شاه وعده داد که هرگاه در داخل تشکیلات واحد حزب رستاخیز، جناحی قدرت مسلط را کسب کند و نشان دهد در پیشبرد اهداف حزب رستاخیز از قابلیت‌های لازم برخوردار است، اداره امور کشور به آن سپرده خواهد شد.

با پایان یافتن انتخابات دوره ۲۴ مجلس شورای‌ ملی، شاه به تشکیل دو جناح در درون حزب رستاخیز تمایل نشان داد و به امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر و دبیرکل وقت حزب رستاخیز، دستور داد در اولین فرصت، مقدمات تشکیل و فعالیت جناح‌های حزبی فراهم آید. هویدا در ۱۷ یا ۱۸ تیرماه ۱۳۵۴ گروهی از مقامات دولتی و حزبی و نیز وکلای مجلسین سنا و شورای‌ ملی را به هتل اینترکنتینانتال دعوت نمود و قصد شاه را برای تشکیل دو جناح حزبی را برای آنان تشریح نمود و تاسیس دو جناح حزب را به اطلاع آنان رسانید. در بخش‌هایی از سخنان هویدا که ضمن اعلام تاسیس دو جناح حزبی، چگونگی و محدوده فعالیت هر یک از آن دو جناح را برای مدعوین تشریح نموده، چنین می‌خوانیم:

امروز خوشوقتم بگویم که نظر شاه در مورد لزوم ایجاد جناح‌های گوناگون در داخل حزب نیز با استقبال صمیمانه و جدی روبه‌رو شده است و ما اینک شاهد نخستین فعالیت‌ها و گردهمایی‌ها برای تشکیل دو جناح حزبی هستیم. این جناح‌ها نماینده تنوع اندیشه‌ها و نظرات مردم ما در چارچوب حزب خواهد بود و هر اندیشه و نظری که در متن فرهنگ ما ریشه داشته باشد در تشکیل این جناح‌ها محترم شمرده خواهد شد و من شخصا از تشکیل و گسترش فعالیت این جناح‌ها پشتیبانی می‌کنم، ولی لازم است تاکید کنم که دبیرکل به علت مسوولیتی که به لحاظ اداره یکپارچه حزب دارد ... به هیچ جناحی وابسته نخواهد بود و در مورد نخست‌وزیر هم به طریق اولی چون طبق قانون‌ اساسی منصوب شاه است و در هیچ جناحی جای نمی‌گیرد ... واضح است که مرکز فعالیت این جناح‌ها که هدفش ترقی و تعالی کشور است داخل حزب خواهد بود تا حزب بتواند از برخورد این افکار و عقاید الهام بگیرد. ولی بدیهی است که هر یک از این افراد به عنوان یک فرد نماینده ملت ایران در صورتی که علاقه و تمایل داشته باشید این نظریات را در پایان نیز بازگو کنید. در هر حال چون تشکیل جناح یک فعالیت حزبی است ناگزیر در محافل حزب گسترش می‌یابد و فعالیت‌های آن نه در اطاق‌های بسته، بلکه آشکارا و در برابر افکار عمومی انجام می‌شود. حزب برای همه جناح‌ها شرایط یکسان فعالیت را تامین می‌کند و از لحاظ حزب هیچ جناحی بر جناح دیگر برتری و امتیاز ندارد. وظیفه اصلی این جناح‌ها بسیج فکری مردم در چارچوب حزب و تشویق و توسـعه گفت و شنود سازنده و اصولی است... اما حتی یک لحظه نباید فراموش کرد که قرار گرفتن در این یا آن جناح نه تنها ما را از هم جدا نمی‌کند بلکه بر پیوندهای ما می‌افزاید و ما را از ادامه دادن به راهی که انتخاب کرده‌ایم مصمم‌تر و راسخ‌تر می‌سازند.

به دنبال تشکیل دو جناح، جمشید آموزگار و هوشنگ انصاری به ترتیب، برای رهبری «جناح ترقی‌خواه» و «جناح لیبرال سازنده» برگزیده شدند. آموزگار و انصاری علاوه بر رهبری دو جناح حزبی به ترتیب، وزارت کشور، وزارت دارایی و امور اقتصادی را نیز اداره می‌کردند.

روزنامه آیندگان یک روز پس از اعلام تشکیل دو جناح، خطوط کلی نگرش و فعالیت هر یک از آنها را به شرح زیر تشریح نمود:

جناح آموزگار که خود را ترقی‌خواه می‌خوانند طرفدار نوسازی جامعه ایرانی، گسترش سریع ظرفیت‌های اقتصادی، عدم تمرکز و اصلاحات اداری، مبارزه با فساد و حیف و میل، دفاع از منابع طبیعی، توزیع عادلانه ثروت، بهبود و بالا بردن کیفیت زندگی، افزایش سطح زندگی طبقات کم درآمد و کارگران و کشاورزان، برابری کامل زن و مرد، کاستن از فاصله روستا و شهر، تقویت روحیه شاه‌دوستی و میهن‌دوستی و مبارزه با گرایش‌های ضد ملی است. این جناح خواستار پیشرفت توام با صداقت و درستکاری است. جناح انصاری که لیبرال سازنده نام گرفته سازندگی درکلیه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی و کشاورزی و آموزشی را به عنوان مهم‌ترین هدف خود تلقی می‌کند و برنامه جناح لیبرال سازنده عبارت خواهد بود از سازندگی به‌طور اعم یعنی سازندگی نیروی انسانی اعم از نسل آینده، سازندگی از نظر ساختن زیربــنای کلیه بخش‌های اقتصادی، کـشاورزی، روستایی با تکیه بر توزیع عادلانه درآمد و همچنین تکیه کامل بر سازندگی از جنبه‌های اجتماعی، تهیه طرح‌های نوسازی به مفهوم ارائه و تهیه طرح‌ها پس از تصویب حزب بر عهده جناح لیبرال سازنده خواهد بود. علاوه بر آن، جناح لیبرال سازنده در صورت عدم اجرای صحیح برنامه‌ها و طرح‌های حزب وظیفه انتقاد سازنده را نیز بر عهده خواهد گرفت.