دست دوستی انگلستان پس‌از مصدق

دکتر محمد مصدق در آمریکا

آنتوان ایدن، وزیر امورخارجه انگلستان که در دوره وزارت خود چالش‌های بسیاری را در خصوص ملی شدن صنعت نفت ایران در دوره دکتر محمد مصدق پشت سر گذرانده بود، با سقوط دولت مصدق ابراز کرد که دولت انگلستان دست دوستی را به سوی دولت و ملت ایران دراز می‌کند. همچنین وی خواهان از سرگیری فصل جدیدی در روابط سیاسی با تهران بود. ادامه خاطرات «ایدن» در شماره امروز تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود. از این رو، دو تلگرام مخابره کردم. تلگرام اول یک پیام خصوصی برای آقای انتظام نماینده وقت ایران در سازمان ملل متفق بود:به مجرد اینکه به وزارت خارجه برگشتم، وزیر مشاور سلوین لوید گفت‌وگویی را که اخیرا با او کرده‌اید، برایم نقل کرد. لطفا به مناسبت این ابتکار تشکرات مرا به شاه و نخست‌وزیر ابلاغ فرمایید. من احساس می‌کنم بهترین راه جهت آغاز کردن این مرحله جدید، برای ما تجدید روابط سیاسی است. ما حاضریم این کار را انجام دهیم و من مطمئنم که وقتی با یکدیگر تماس مستقیم داشته باشیم همه چیز آسان‌تر خواهد شد. شاید شما بتوانید از دولت خود تقاضا کنید که این موضوع را مورد رسیدگی قرار دهد. در این ضمن یا وزیر مشاور، یا اگر او از نیویورک برنگشته باشد، سرگلادوین جب، آماده خواهند بود که در این باره با شما بیشتر گفت‌وگو کنند.

تلگرام دوم، خطاب به سفیر کبیر ما در واشنگتن چنین بود: لطفا پیام ذیل را از طرف من به آقای دالس برسانید:

من هم‌اکنون بازگشته‌ام و بلافاصله مکاتباتی را که درباره ایران شده است مطالعه کرده‌ام، اولین چیزی که نظر مرا جلب کرد، روش قابل تحسینی بود که هندرسن با اتخاذ آن کارها را اداره کرده بود و اگر شما بتوانید به او اطلاع دهید که من از نقشی که او بازی کرده است تا چه اندازه سپاسگزارم بسیار خوشحال خواهم شد.

و نیز به مناسبت مطالعاتی که کارمندان وزارت امور خارجه آمریکا درباره مساله کرده‌اند و به این سبب که شما حاضرید «هوور» را به تهران بفرستید بسیار ممنونم. من کاملا موافقم که به خاطر منافع همه و مخصوصا به خاطر منافع ایران باید بکوشیم که مساله نفت را هر چه زودتر حل کنیم، البته همیشه به شرط آنکه این کار بدون زیان رساندن به منافع حیاتی دیگر، صورت گیرد. ولی من سخت بر این عقیده‌ام که هدف فوری ما باید استقرار مجدد روابط سیاسی باشد. مطمئنم این گفته مرا سوء‌تعبیر نخواهید کرد که مذاکرات به وسیله واسطه‌ها، هر اندازه هم که معتمد و مطلع باشند، نمی‌تواند به اندازه تماس مستقیم رضایت‌بخش باشد دیر یا زود، باید (با ایران راجع به نفت- مترجم) وارد گفت‌وگو شویم و به عقیده من برای ما، از هر نقطه نظر، بهتر است که از آغاز در مذاکرات شرکت داشته باشیم. در هر حال، از لحاظ اصول کلی سیاسی، احمقانه است که این دوری و بیگانگی بین ما و ایران بیش از این ادامه یابد.از این رو، در عین حال که پیشنهاد اعزام هوور را به تهران، با خوشحالی می‌پذیرم، مایلم که هدف خود را به شرح ذیل تعیین کند.

الف- این نکته را روشن کند که ما می‌خواهیم روابط خود را با ایران، هر چه زودتر دوباره برقرار کنیم و آماده‌ایم هر وقت که ایرانی‌ها حاضر باشند این کار را انجام دهیم.

ب- وضع سیاسی ایران را از لحاظ رابطه‌ای که با مساله نفت دارد، ارزیابی کند و برای این منظور با شاه و ژنرال زاهدی گفت‌وگو نماید.

ج- مشکلاتی را که در کار ارسال و عرضه کردن مجدد نفت ایران به بازار وجود دارد برای آنها توضیح دهد و بکوشد تا استنباط نماید که خود ایرانی‌ها درباره یک قرارداد احتمالی نفت، چه نظریاتی دارند.

امیدوارم با مطالبی که در اینجا بیان کردم موافقت کنید. در ضمن آخرین پیشنهاد به فوریت مورد مطالعه است و ما نظریات خود را درباره آن هر چه زودتر به اطلاع شما می‌رسانیم. امید بسیار دارم که نظریات ما قبل از آنکه هوور تهران را ترک کند، به اطلاع شما برسد. بسیار مایلم که هوور را هنگامی که به تهران می‌رود و هم در بازگشت از تهران، در لندن ببینم.به مجرد اینکه مجلس عامه افتتاح شد، در پارلمان اظهار امیدواری کردم که فصل جدیدی در ایران گشوده شده است. به مجلس گفتم: در ایران حکومت جدیدی بر سر کار آمده است و دولت علیا حضرت ملکه مایل است یک بار دیگر به سوی این حکومت و به طرف مردم ایران دست دوستی دراز کند. دولت ایران آگاه است که ما حاضریم روابط سیاسی را دوباره آغاز کنیم و در پایان سخن گفتم: اگر این کار صورت گیرد، آن وقت آسان‌تر خواهد بود که به اتفاق یکدیگر مسائل پیچیده نفت ایران را مورد بحث قرار دهیم.