درآمد نفت درسال1343 فقط 500میلیون دلار بود
امیرعباس هویدا نخست وزیر و منوچهر آزمون وزیر مشاور
پس از توضیحات آقای مرتضوی، مخبر کمیسیون دارایی به سوالات چندگانه آقای رمضانی در خصوص طرح و تصویب ۵ قرارداد جدید نفتی در مجلس شورای ملی سال ۱۳۴۳، برخی از شخصیت‌های حکومتی مثل امیرعباس هویدا به‌عنوان نخست‌وزیر به دفاع از این طرح پرداختند.

دکتر الموتی نیز ضمن شرح مبسوطی از تاریخچه اکتشاف تا استخراج نفت از دوره ناصرالدین شاه تا سال 1343 بر این امر تاکید کرد که در دنیای کنونی دیگر نفت جنبه سیاسی ندارد و منحصرا جنبه اقتصادی دارد. در شماره امروز به بخشی دیگر از «تاریخچه و متن قراردادهای مربوط به نفت ایران» که توسط شرکت ملی نفت ایران در سال 1344 چاپ شده است، پرداخته می‌شود.
بیانات رامبد
از توضیحات و تفسیر لازمی که توسط مخبر محترم کمیسیون داده شد و به عمل آمد بنده و هم‌مسلکان حزب مردم کمال تشکر را داریم.
برای اینکه تصور می‌کنم در حدود مطالبی که اینجا صحبت شد ما هم مثل تمام ملت ایران باید از این اقدامات بسیار مفید سپاسگزار باشیم. ای کاش دولت‌ها می‌توانستند در سایر امور هم این چنین قوانینی را که درباره رفاه حال ملت و بهبود اوضاع مملکت صادر می‌شود به موقع اجرا می‌گذاشتند تا می‌دیدند در سایر مطالب هم این چنین تشکری یک دست و یکنواخت از طرف ملت به عمل می‌آید.
به همین مناسبت از مجریانی توفیق حاصل کردند و این امر مهم را به پایان رسانیدند نیز تقدیر و تشکر داریم. در خاتمه همچنان که نسبت به این اقدام بزرگ هم حزب مردم با کمال سربلندی رای موافق خواهد داد یک تذکری را لازم می‌دانم به دولت داده شود که چنین انتظار داریم در مصرف این عوایدی که در احقاق حق مردم ایران به وجود می‌آید نیز توجه شود. این پول‌ها مفت به دست نمی‌آید بهتر است برای اینکه تمام بیست میلیون جمعیت ایران آنچنان که ما امروز احساس خوشبختی و سربلندی از توفیق این قراردادها، در نحوه مصرف این عواید هم دولت‌ها آنچنان اقدام کنند که هر بیست میلیون این خوشبختی را احساس کنند.
توضیحات نخست‌وزیر
بنده خیال می‌‌کنم لازم بود من امروز در این لایحه‌ای که قرار بود که نخست‌وزیر قبلی راجع به آن صحبت کند، گزارشی به عرضتان برسانم.
درباره این لایحه خیال می‌کنم جناب آقای مرتضوی کار مرا بسیار راحت و آسان کرد. ایشان مثل یک متخصص نفتی صحبت کردند من هم به ایشان تبریک می‌گویم و هم به خودمان که این طور صریح و با کلمات بسیار فنی و ساده توانستند این موضوع را روشن کنند.
وسوالات جناب آقای رمضانی را جواب بدهند که حتما بعد از یک بررسی بسیار عمیقانه تهیه شده بود. از فرمایشات جناب آقای رامبد هم تشکر می‌کنم و به ایشان اطمینان می‌دهم که 185 میلیون دلار پذیره به جز برای کارهای عمرانی که بیست و سه میلیون ایرانی از آن استفاده کنند، مسلما نظر دیگری نیست و حتی این دولت خودش را موظف کرده که برای این کار لایحه‌ای تهیه و به مجلس تقدیم کند که امروز در کمیسیون مالی است و در آن لایحه گفته شده 185 میلیون دلار برای کارهای عمرانی و تولیدی مصرف خواهد شد.
مسلما اگر راجع به این لایحه بنده عرض بکنم این خواهد بود که عده زیادی در این باب زحمت کشیدند. اشخاصی در آن زمان گفتند که ده سال این قرارداد زود است برای مملکت ما. ولی ثابت شد که این قرارداد شاید برای دنیا ده سال زود بود، ولی برای ایران زود نبود و به موقع بود.
راجع به این لایحه هم باید عرض کنم که ما مسلما پیشقدم هستیم و این لایحه‌ای است که کشورهای دیگر ندارند حتی لایحه‌ای شبیه قرارداد با شرکت ایتالیایی و آمریکایی‌ پان‌آمریکن در کشورهای دیگر موجود نیست. باید اذعان کنیم که در قسمت نفت ما بی‌نهایت پیش رفته‌ایم.
من نمی‌خواهم اینجا راجع به این قرارداد صحبت کنم و جزئیات را عرض کنم، چون همین طور که در کمیسیون دوستان شرکت نفت حضورتان شرفیاب شدند و اطلاعاتی در دسترستان گذاشتند، به طور دقیق و با رقم نشان دادند که امروز نفت برای ما موضوع سیاسی نیست و موضوع اقتصادی است، اگر امسال در ۱۳۴۳ درآمد ما از نفت در حدود ۵۰۰ میلیون دلار است که باید مبلغ ۱۸۵ میلیون دلار پذیره را به آن اضافه کنیم در سال دیگر امیدواریم درآمد ما ۵۵۰ میلیون باشد و این شرکت‌های جدید هم که به کار بیفتد فراموش نفرمایید که درآمد ما به آنجا خواهد رسید که این پول‌ها چرخ اقتصاد و پیشرفت مملکت را به کار خواهد انداخت. بدیهی است که همین شرکت‌ها که ایجاد می‌شود کار ایجاد خواهد کرد.
همان طور که آقای مرتضوی گفتند در این شرکت‌ها بعد از چند سال عملیات به جز دو درصد خارجی کسی نخواهد بود و همه ایرانی خواهند بود. جوانان این مملکت پسر و دختر در آنجا کار پیدا خواهند کرد و امید ما این است که بتوانیم از این نعمت خداداد استفاده کنیم به نفع همه مملکت. وظیفه من امروز بی‌نهایت سهل است چون کمیسیون مخبری دارد که اطلاعات نفتی‌اش از خود نفتی‌ها کمتر نیست و من فقط می‌خواهم در اینجا چند اسمی را ذکر کنم که در این قرارداد بی‌نهایت زحمت‌ کشیدند.
من اسم تمام اشخاص را نخواهم گفت، چون عده‌شان زیاد است. عده‌ای در پیش پرده و عده‌ای پشت پرده. حتی آن ماشین‌نویس‌هایی که تا ساعت دو و سه نیمه‌شب کار کردند تا این قرارداد حاضر شد. فقط اسم می‌برم از آقایان مهندس فتح‌اله نفیسی - دکتر فلاح - مهندس هوشنگ فرخان - دکتر پرویز مینا - مهندس مدیر - دکتر مبصر - دکتر موحد - مهندس نجم‌آبادی و تمام کارکنان دیگر که بایستی ذکر شوند و زحمت کشیدند.
بیانات دکتر الموتی
جلسه امروز مجلس شورای ملی یکی از تاریخی‌ترین جلسات ما در دوره ۲۱ خواهد بود. برای اینکه در چنین روزی یکی از عالی‌ترین و مهم‌ترین و بهترین قراردادهای نفتی در اینجا مطرح است و نمایندگان موافق و مخالف درباره اهمیت قراردادهای نفتی به‌خصوص این قرارداد جدید بحث می‌کنند.
به طوری که همه همکاران محترم مطلع هستند و می‌دانند کشور ما، کشور ایران یک کشور قدیمی نفتی است، یعنی اولین کشوری است در خاورمیانه که شروع به عملیات نفتی کرد. در طول تاریخ وقتی مطالعه می‌کنیم می‌بینیم قراردادهای مختلفی در شرایط و ایام مختلف منعقد شده، ولی باید گفت و قبول کرد که در اثر تدبیر و خردمندی، دارای بهترین قراردادهای نفتی دنیا هستیم و این قراردادی که امروز مطرح است به عقیده بنده یک تحول و یک تغییر اساسی در وضع نفتی دنیا و قراردادها به وجود خواهد آورد.
برنامه ما این است که ظرف مدت خیلی کوتاهی درآمد نفتی ایران را به سالی ۱۰۰۰ میلیون دلار برسانیم. این مطلب در چند سال پیش برای هر شنونده‌ای فوق‌العاده عجیب به نظر می‌آمد که چطور ممکن است ظرف مدت کوتاهی ایران بتواند این قدر درآمد نفتی خودش را بالا ببرد، ولی امروز ما شاهد هستیم و می‌بینیم که در ظرف چند سال در اثر انعقاد چند قرارداد جدید نفتی و به‌خصوص قرارداد اخیر درآمد ایران به سرعت فوق‌العاده‌ای بالا می‌رود. باید به معرض نمایندگان محترم برسانم که با یکی از این کمپانی‌ها که گویا فرانسوی‌ها باشند این طور قراردادی منعقد شده است که ۸۵ درصد درآمد عاید ایران می‌شود و این در هیچ کجای دنیا سابقه ندارد و اولین قراردادی است که به نظر من در دنیا منعقد می‌شود، چون بنده در سایر قراردادهای ممالک دیگر هم مطالعاتی کردم. ارقام قراردادها هست و عوایدی که عاید ممالک تولیدکننده می‌شود دیده‌ام، چنین قراردادی نیست و همان طور که توضیح داده شد ما همه قبول داریم و باید هم عواید نفت حقیقتا به یک مصرفی برسد که نسل فعلی و نسل بعدی از آن بهره‌مند بشود.
«منابع نفتی ایران سرمایه گرانبهای مردم این سرزمین است که منافع حاصله از آن صرف امور تولیدی و آبادانی کشور باید بشود» و هر دیناری از درآمد نفت را باید منحصرا به مصرف کارهای عمرانی و تولیدی برسانند. شاید خیلی از ممالک هستند که به وضع مملکتی مثل ایران غبطه می‌خورند برای اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل ترقی هر ملتی، داشت منابع طبیعی و منابع زیرزمینی است، یعنی آن ملتی می‌تواند از نظر اقتصادی خیلی سریع و زود به جلو برود که دارای منابع طبیعی باشد. خیلی از ممالک هستند که امروز مجاهدت می‌کنند، زحمت می‌کشند، سرمایه دارند، نیروی انسانی دارند، ولی به علت نداشتن منابع طبیعی نمی‌توانند از نظر اقتصادی آن طور که لازم است به جلو بروند. ولی مملکت ایران این خوشبختی را دارد که از نظر منابع طبیعی آن قدر غنی است که وقتی منطقه یک نفت را به مزایده می‌گذارند، ما می‌بینیم عایدی سرشاری نصیب ملت می‌شود.
در گذشته هر وقت لایحه نفت مطرح می‌شد شاید اشخاصی که می‌خواستند بیایند به عنوان موافق صحبت کنند، قدری مشکلات داشتند، برای آنکه دفاع آنها در جامعه این طور تعبیر می‌شد که دفاع می‌کنند از منافع کمپانی نفت خارجی، ولی بنده امروز با کمال افتخار از این لایحه دفاع می‌کنم برای اینکه این لایحه را منحصرا در صلاح و صرفه ملت ایران می‌دانم و آن را بهترین قرارداد نفتی دنیا می‌شمارم و می‌دانم این قرارداد در درجه اول به نفع ملت ایران است.
برای اینکه آن طور که در قرارداد هست یک شرکت می‌آید سرمایه‌گذاری می‌کند هزینه اکتشاف هم می‌دهد و از آن 85 درصد یا 75درصد عاید ملت ایران می‌شود. این قرارداد برای مملکت ما افتخارآمیز است.
ما وقتی به تاریخ گذشته نفت مراجعه می‌‌کنیم در ایران همچنین در خارج کتاب‌های مختلفی راجع به نفت هست. جنگ نفت یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های اقتصادی قرن بیستم است که خیلی کتاب‌ها - مقاله‌ها - داستان‌ها در این باره منتشر شده و می‌بینیم کمپانی‌های بزرگ که به آنها می‌گویند خداوندان نفت در این راه چه مجاهدت‌ها و چه جنگ‌ها و چه تلاش‌هایی کرده‌اند.
در گذشته متاسفانه به علت عدم تقویت نیروهای انسانی ممالک صاحب نفت و به علت عدم‌اطلاع مردم آن، یک قراردادهای ظالمانه‌ای بسته شده که تاریخ خود ما هم نشان می‌دهد و آن قراردادها موجود است. بنده وقتی تاریخ نفت ایران را مطالعه می‌کردم دیدم اولین باری که در ایران قرارداد نفت منعقد شد زمان ناصر‌الدین شاه بود.
ملاحظه بفرمایید در آن زمان چه قراردادی با ملت ایران بسته شده چون بنده می‌خواهم مقایسه‌ای بکنم در ظرف این چند سال این قراردادها به چه سرعتی تغییر کرده و با چه تدبیری که امروز ملت ایران صاحب چنین قراردادی شده است قراردادی که برای نفت و سایر معادن ایران در زمان ناصر‌الدین‌شاه با رویتر بسته شد (در ۱۸۷۲) مدت این امتیاز ۷۰سال بود. تمام نقاط مملکت را حق اکتشاف و استخراج داشتند.
به‌علاوه استخراج کلیه معادن ایران به جز طلا و نقره، انحصار ایجاد راه‌آهن سرتاسری ایران - تاسیس بانک در ایران که بالاخره منجر شد به همان بانک شاهی، ایجاد موسسه برای احداث راه - تاسیس گمرک و قس علیهذا. در مقابل تمام این امتیازات صدی بیست از منافع راه‌آهن و صدی پانزده از منافع موسسات دیگر داده می‌شود، ولی ما می‌بینیم امروز پس از یک مدت کوتاه وقتی یک قرارداد نفتی منعقد می‌شود خاک ایران را به 27 منطقه نفتی تقسیم کردند که یک منطقه‌اش همین منطقه فلات قاره است، همین منطقه‌ای است که امروز قرارداد آن را برای تصویب آورده‌اند و هشت هزار کیلومتر آن امتیاز داده شده به 5 کمپانی نفتی و در مقابل 185 میلیون دلار پذیره نقدی و 46 میلیون دلار پذیره مدت‌دار گرفته می‌شود، به‌علاوه 85 درصد یا 75 درصد از منافع هم عاید ملت ایران می‌شود. این فقط و فقط در اثر توجه و درایت و اطلاعات عمیق است.
البته همان طور که عرض کردم درباره نفت چون کتاب‌های مختلفی نوشته شده ارزش و اهمیت نفت از نظر اقتصادی فوق‌العاده مهم است و ما باید خدای بزرگ را شاکر باشیم که به ما یک چنین منابع طبیعی داده.
یادم می‌آید چند سال قبل وقتی اسم فلات قاره در روزنامه‌ها منتشر شده بود شاید آن روز همه مردم راجع به فلات قاره اطلاعاتی نداشتند، ولی ما امروز می‌بینیم در سواحل خلیج فارس در زیر آب - زیر دریا نفت استخراج می‌شود و دستگاه‌های شرکت‌های نفتی مشغول عملیات نفتی هستند.
علاوه از آن منافعی که عاید ملت ایران می‌شود این مناطق نفتی و به‌خصوص بنادر جنوبی ایران که خوشبختانه در اثر توجه شاهنشاه در یک وضع رستاخیزی هستند، یعنی مردمش برای اولین بار احساس امنیت و آرامش و استراحت می‌کنند از مزایای این قراردادها بهره‌مند می‌شوند.بنده افتخار داشتم در چند روز قبل در خدمت جناب آقای رییس مجلس و جناب آقای دکتر خطیبی رفتیم به بنادر جاسک و چابهار.
البته برای خود بنده موجب کمال خرسندی شد وقتی دیدم که یک اکیپ بهداری صحرایی فرستاده‌اند به بندر جاسک و چابهار و خلبانان ارتش با هواپیماهای مدرنشان مردم مریض را از چابهار و جاسک منتقل می‌کنند و در آن اکیپ صحرایی معالجه می‌کنند و باز بیشتر خوشحال شدم وقتی دیدم که آن عده‌ای که رفته‌اند در جاسک خدمت می‌کنند، 46 نفر پزشک و پرستار و کارمند ایرانی بودند که بدون اینکه دیناری حقوق بگیرند رفته بودند در جاسک هموطنان محروم خودشان را معالجه می‌کردند.
واقعا بایستی تبریک گفت به ملت ایران که تا این حد در یک ملتی حس تعاون و همکاری وجود دارد. بنده چندین بار از آقای دکتر خطیبی پرسیدم که چطور ممکن است یک دکتری کار و زندگی‌اش را ول کند و در جاسک و چابهار بماند و مردم را مجانا معالجه کند؟ ایشان گفتند می‌بینید اینها داوطلب هستند و آمده‌اند با چه عشق و علاقه‌ای در اینجا کار می‌کنند.
ما بایستی این درآمدهای نفتی را که عاید کشور می‌شود صرف عمران و آبادی جزایر جنوب بکنیم، مناطق جنوبی کشور ما احتیاج دارد به سرمایه‌گذاری و مردمش احتیاج به کمک دارند و در این باره باید اقدام و کمک کرد.
نفت در دنیای امروز گرچه هنوز جنبه سیاسی‌اش را حفظ کرده، ولی خوشبختانه در مملکت ما در اثر یک سیاست ثابت و مستقل منحصرا جنبه اقتصادی دارد و جنبه سیاسی خودش را از دست داده یعنی به این صورت که نفت دیگر برای عده‌ای سیاست‌باف مطرح نیست که بیایند و یک دکان برای نفت باز کنند و یک تابلو نیز بزنند و از آن بهره‌برداری کنند.
خوشبختانه این دکان بسته شد و امروز اگر لایحه نفت در مجلس مطرح می‌شود، فقط به خاطر اهمیت و ارزش جنبه اقتصادی آن است که ببینند اگر مقدور است یک دلار بیشتر برای ملت ایران بگیرند، اما شاید در دنیا این طور نبود چنانکه بنده وقتی کتاب‌های نفتی را مطالعه می‌کردم دیدم کلمانسو رجل برجسته سیاسی فرانسه گفته است «ارزش یک قطره نفت مساوی ارزش یک قطره خون انسان است» او از نظر خودش اینطور حساب می‌کرد و حاضر بود که انسان‌های کشور خودش را به خطر بیندازد که یک قطره از نفت به‌ثمن‌بخس از ممالک تولیدکننده ببرد ولی غافل از این بود که مردم ممالک تولیدکننده هم روزبه‌روز سطح نیروی انسانی‌شان قوی می‌شود و آن قدر از حقوق خودشان دفاع می‌کنند و می‌دانند برای ملت خودشان هم همان ارزش و همان اهمیت را دارد و این نفت برای آنها ارزش خون یا هر چیز دیگر را دارد و باید نفت را به قیمت واقعی خودش از کشورهای تولیدکننده بخرند و ببرند مصرف کنند.