تاریخ صنعت -صنعت ایران از ۱۲۸۵ تا۱۳۰۵ -بخش۴
رقابت کبریت‌سازی‌ها در تبریز
علت سقوط قیمت سهام تعطیل کارخانه در دوران آشوب پس از جنگ جهانی بود که ماشین‌ها زنگ‌زده و طی سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ ش از فعالیت باز ایستاده بود.
خسرو معتضد
علت سقوط قیمت سهام تعطیل کارخانه در دوران آشوب پس از جنگ جهانی بود که ماشین‌ها زنگ‌زده و طی سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ ش از فعالیت باز ایستاده بود.
«هر کس به کارخانه بوستان وارد شود، وقتی که ماشین‌های زنگ زده را می‌بیند متاثر می‌شود، عده‌ای دست به یکی نموده و می‌خواهند در این کارخانه بسته شود.» «خلاصه کارگران این کارخانه ۱۴ ماه است که حقوق خود را با گدایی می‌‌گیرند، قسمت پشم‌ریسی آن به عهده مهندس افتخاری و نخ‌ریسی زیر نظر مهندس حسین‌زاده می‌باشد، ولی چون موتور از شدت زنگ زدن مشرف به مرگ است، سرپرست‌ها خجالت می‌کشند که بگویند کارخانه زیر نظر آنها اداره می‌شود، برای اینکه سرپوشی بر روی عیوب گذارده شود نیز ماشین‌ها در زیر چادرهای برزنتی مخفی شده است».
آذربایجان از نظر قرار گرفتن در سه راه قفقاز و ترکیه عثمانی در تمام سال‌های بعد از مشروطیت همزمان با شعله‌ور بودن آتش اغتشاش، انقلاب، جنگ‌های محلی، حوادث خونین ناامنی و غارت و حتی با وجود حضور سپاهیان روسیه در آن ایالت که از ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۷ شمسی به طور دائم مستقر بودند، توجه و علاقه سرمایه‌گذاران خود را که به واسطه تعصبات وطنی و علائق دینی و حسن غرور و اعتماد به نفس برای مبارزه با سیل واردات خارجی و انحصار طلبی سرمایه‌داران بیگانه، آمادگی داشتند، با خروش و هیجان و شدت و حدت بسیار حفظ کرد. سرمایه‌گذاری در صنعت از اهداف بزرگ تجار آذربایجان بود. در حدود ۹ سال پس از تاسیس کارخانه نخ‌ریسی قزوینی، دومین کارخانه قابل ملاحظه آذربایجان که تولید کبریت می‌کرد، راه‌اندازی شد. موجد این کارخانه یکی از آذربایجانیان به نام حاج آقا کبریت‌ساز بود که در محله شتربان تبریز کارخانه کوچکی تاسیس کرد.
در حدود سی سال بعد یکی از مسافرین که این کارخانه را دیده و از آن بازدید کرده بود در سفرنامه خود نوشت؛ «بیشتر کارهای این کارخانه به وسیله دست انجام می‌شود و ماشین هم که در آن وجود دارد به دست کارگران ایرانی و در تبریز ساخته شده است و همین عمل سبب شده است که تعداد بیشتری از قبل این کارخانه روزانه نان بخورند.
جدیدا (در سال ۱۳۲۷ش) کارخانه‌ای در حدود هشت میلیون ریال از سوئد خریداری و در شرف حمل است.
کارخانه در وضع ظاهر ۷۰۰ کارگر زن و مرد بین ۱۲ تا ۳۵ سال دارد که بیشتر آنها پسربچه و مرد می‌باشند. حقوق کارگران بین ۲۰ تا ۱۰۰ ریال در مقابل ۸ ساعت کار می‌باشد. روزی ۶ تن چوب سفید در این کارخانه برای تهیه قوطی کبریت و چوب آن بریده و مصرف می‌شود و در پایان هر روز ۲۵ صندوق پنج هزار عددی به دست می‌آید. برچسب‌های قرمزرنگی که روی قوطی کبریت چسبانده شده عینا از وزارت دارایی خریداری و در حکم باندرل می‌باشد. وزارت دارایی این برچسب‌های چاپ‌شده را در صندوق‌های ۵ هزار عددی تهیه و هر بسته صندوق را ۵۰۰ریال به صاحب کارخانه می‌فروشد و به این طریق این کارخانه علاوه‌بر خانواده‌هایی که از قبل آن نان می‌خورند، روزی ۱۲۵۰۰ریال هم به وزارت دارایی نفع می‌رسد.»
کارخانه‌های آذربایجان عمری دراز کردند و بعضی از آنها حتی تا امروز (۱۳۶۶ش) نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
سومین کارخانه بزرگ آذربایجان کارخانه کبریت‌سازی ممتاز بود که حاج‌محمد رحیم خویی و حاج‌محمدباقر خویی آن را در سال ۱۳۰۰ شمسی تاسیس کردند.
«این کارخانه در سال ۱۳۰۰ شمسی با ماشین‌های دستی به کار افتاد و چهار سال بعد یعنی در سال ۱۳۰۴ شمسی تعدادی ماشین‌آلات وارد نمود» و با آنها شروع به‌کار کرد.
در سال ۱۳۲۷ شمسی بنا به مشاهدات همان مسافر این کارخانه موسسه بزرگ و معتبری بوده است که «با آنکه محصولش بیشتر از کارخانه توکلی می‌باشد، ولی چون تمام کارهایش با ماشین انجام می‌شود و تعداد کارگرانش به نسبت قابل‌توجهی کمتر می‌باشد. در زمان حاضر (۱۳۲۷شمسی) دارای ۶۲۵نفر کارگر می‌باشد که به سه قسمت تقسیم گردیده و در سه سری و هر دسته ۷ ساعت کار می‌کنند. همه روزه بین ۲۵ تا ۵۰ خروار چوب برای برش چوب کبریت و تهیه قوطی آن در این کارخانه مصرف می‌شود، محصول روزانه دستگاه چوب‌بری ۳۷۵هزار قوطی می‌باشد و معادل همین تعداد قوطی کبریت روزانه از کارخانه خارج می‌گردد، یعنی ۷۵ صندوق ۵هزار عددی. روزانه فقط ۱۵ خروار چوب برای قسمت صندوق‌سازی مصرف می‌شود که کبریت‌های حاضر شده را بسته‌بندی نموده و برای فروش به بازار می‌فرستند.
این کارخانه دارای دو دستگاه کامل ماشین‌های مختلف کبریت‌سازی می‌باشد.
ماشین‌های کارخانه چوب را می‌برند، می‌تراشند، سپس به‌صورت دانه چوب کبریت با پوسته‌های مخصوص برای قوطی کبریت درمی‌آورند. چوب کبریت‌ها به وسیله ماشین بزرگی در نتیجه گردش دورانی که دوره آن ۵۲ دقیقه طول می‌کشد، دانه‌های چوب کبریت را در سوراخ‌های مخصوص جا داده، در قسمتی با پارافین آغشته نموده و در قسمتی گوگرد بر نوک آن زده و در قسمت دیگر خشک نموده و سرانجام در آخرین قسمت، ماشین، چوب کبریت حاضر شده را در لوحه‌های مخصوص پرنموده برای قوطی کردن حاضر می‌کند.
این ماشین یکی از جالب توجه‌ترین ماشین‌های کارخانه می‌باشد. کبریت به وسیله ماشین مخصوص دیگری داخل در قوطی شده و پس از بسته‌بندی کاغذی که آن هم اتوماتیک انجام می‌شود، برای بسته‌بندی در صندوق‌های چوبی پرمی‌شود.
چسباندن قوطی کبریت هم بسیار دیدنی و تمام کارهای آن با ماشین انجام می‌گردد.»
ارسال نظر