داستان رادیو در ایران

یک سال پیش از حمله متفقین به ایران (سال ۱۳۱۹) رادیوی ایران تاسیس و اداره آن به سازمانی که اداره کل انتشارات و تبلیغات نامیده شد واگذار شد. آنگاه ساختمان آن در اراضی اطراف میدان مشق راه‌اندازی شد. به این ترتیب برای نخستین‌بار در ایران چنین تشکیلاتی برای اداره کردن فرستنده رادیویی دولتی به وجود آمد و کارمندان را هم از میان فرهنگیان شایسته و با ذوق انتخاب و از وزارت فرهنگ یا سایر وزارتخانه‌ها به اداره کل «انتشارات و تبلیغات» منتقل کردند. بیش از نیم قرن از قدمت ساختمان موسوم به کلاه فرنگی می‌گذرد، این ساختمان در جوار دو ساختمان مرتفع در محوطه باغ بی سیم قرار گرفته است. این بنا در دوره‌ای احداث شده که اطراف آن را باغ‌های مصفایی احاطه کرده و جاده آن خاکی بود و به شمیران وصل می‌شد. در آن زمان این محل به نام باغ بی سیم معروف بود. ساختمان‌های اطراف کلاه فرنگی همه مخابراتی بودند و از این بنا، بعدا به عنوان ایستگاه رادیویی استفاده می‌شد. ایستگاهی که زمانی قلب تپنده کشور بود و هر‌گونه خرابی و خاموشی در آن به منزله قطع ارتباط تهران با سراسر ایران و جهان بود.

ساختمان کلاه فرنگی بعد از راه‌اندازی ایستگاه رادیو به طور کامل در اختیار هنرمندان و مجریان برنامه و دست‌اندرکاران این رسانه قرار گرفت.

طبق مقررات ایران ورود دستگاه‌های مخابراتی و استفاده از آنها تنها در حیطه مسوولیت وزارت پست و تلگراف و تلفن بود. این مساله را می‌توان از مکاتبه شخصی به نام داوود موشه لازار و دایره تجارت داخلی وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه دریافت: آقای داوود موشه لازار، در جواب مراسله شما مورخه ۱۴ ژوئن ۱۹۲۹ (خرداد ۱۳۰۸) راجع به تاسیس دستگاه رادیو در ایران، اشعار می‌دارد «که ورود دستگاه تلگراف و تلفن بی‌سیم گیرنده یا مخابره‌کننده مطالب و آلات و اسباب آن جز برای اداره تلگراف بی‌سیم دولت وقت به طور کلی ممنوع است، لکن وارد کردن و استفاده از دستگاه‌های «رادیو کنیر» که فقط برای شنیدن نغمات به کار می‌رود و همچنین تاسیس سینمای ناطق در ایران با رعایت مقررات مربوط مانعی ندارد» و به این ترتیب مقدمات تاسیس رادیو تهران فراهم شد.

بعد از صدور فرمان تاسیس رادیو، قرارشد از دو فرستنده موج کوتاه ۲۰کیلوواتی و متوسط ۲کیلوواتی وزارت پست و تلگراف و تلفن که برای ارسال تلگراف بی‌سیم توسط کارخانه آلمانی تلفنکن telefunken در بی سیم قصر، نصب شده بود استفاده شود. برای آمادگی پخش برنامه پس از افتتاح رادیو جمعی از استادان و نویسندگان از جمله: استاد سعید نفیسی و دکتر ذبیح‌الله صفا یک سلسله گفتارهای ادبی، تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی را قبلا تهیه کرده بودند به طوری که احتیاجات رادیو را برای مدت سه ماه تامین می‌کرد. کارهای فنی رادیو با وزارت پست و تلگراف و تلفن بود و امور مربوط به دستگاه‌های فرستنده و استودیو زیرنظر رییس کل بی سیم اداره می‌شد. بودجه رادیو که فقط هشتاد هزارتومان در سال ۱۳۱۹ بود توسط سازمان پرورش افکار تامین می‌شد. بعد از فراهم شدن مقدمات، بالاخره رادیو در ساعت ده بامداد روز۴ اردیبهشت ۱۳۱۹افتتاح شد. در شروع کار ساختمان رادیو از دو طبقه در بی سیم قصر تشکیل می‌شد که طبقه اول شامل یک اتاق انتظار و دستگاه‌های فرستنده و تقویت‌کننده بود و طبقه دوم از یک اتاق که با نصب پرده درسقف و دوجداره کردن در ورودی و خروجی و سیمان کاری دیوارهای داخلی به صورت استودیو درآمده بود. تا سال ۱۳۴۲که کل تشکیلات رادیو به وزارت اطلاعات منتقل شد و همچنین تا ایجاد «سازمان رادیو تلویزیون» در سال ۱۳۵۰ ادامه داشت. اداره و تشکیلات رادیو به این نام‌ها خوانده می‌شد: «انتشارات و تبلیغات»، «رادیو و خبرگزاری»، «انتشارات و رادیو»، «انتشارات و اطلاعات و «اداره کل انتشارات و رادیو».

از سال ۱۳۱۹ تا سال ۱۳۲۷ برنامه‌های رادیو در همان استودیوی اولیه اجرا و پخش می‌شد. در این زمان یک دستگاه اتومبیل گویندگان و سایر دست‌اندرکاران را به محل کار خود یعنی رادیو منتقل می‌کرد.

برنامه‌های رادیو:

در زمان تاسیس رادیو برق تهران شبانه‌روزی نبود، از این جهت برنامه‌های رادیو هم محدود به ساعات معینی می‌شد. به این ترتیب رادیو ایران که در اردیبهشت ۱۳۱۹ افتتاح شده بود در روز فقط ۲ساعت برنامه داشت.

بخش اول: ساعت ۱۲ تا ۳۰/۱۳ و بخش دوم : از ساعت ۱۸ تا ۳۰/۲۲. در بخش اول و دوم هر روز چهار گفتار خوانده می‌شد و هر گفتار به مدت ۱۵ دقیقه بود سپس چند صفحه موسیقی پخش می‌شد. رادیو در ایران فراز و نشیب‌های فراوان و حوادث تلخ و شیرین بسیاری را پشت سر نهاده است. طی سال‌هایی که لوازم فرهنگ مکتوب (کتاب، روزنامه و . . . ) هنوز از گستردگی کافی در میان مردم برخوردار نبود، رادیو به عنوان یک رسانه اثرگذار از یک سو منبع دریافت اطلاعات و اخبار مربوط به رویدادهای داخلی و خارجی و از سوی دیگر وسیله ای برای پر کردن اوقات فراغت قشرهای گوناگون جامعه محسوب می‌شد.