طاهره رشیدی - در روزهای پایانی دسامبر ۱۸۳۴ فتحعلی شاه دستگاه ضرب سکه را از بروکسل خریداری کرد. آنچه می‌خوانید شرحی بر تاریخ پول در ایران است. آشنایی ایرانیان با سکه به دوران مادها می‌رسد، این آشنایی کماکان ادامه می‌یابد، تا اینکه در سال ۵۴۶ پیش از میلاد در دوره سلطنت کوروش، کشور لیدی به تصرف ایرانیان درآمد، در این زمان، ضرابخانه لیدی که بخشی از سرزمین پهناور هخامنشیان شده بود، به کار خود یعنی ضرب سکه ادامه می‌داد.اما هنوز هم سکه توسط خود ایرانیان ضرب نمی‌شد، تا اینکه سرانجام در دوره داریوش اول سومین پادشاه خاندان هخامنشی و به فرمان وی اولین سکه‌های زرین «دریک» و سیمین «شکل» که شهرت جهانی یافتند، ضرب شد. سکه‌هایی که مردم می‌توانستند آنها را به راحتی در تمام سرزمین پهناور ایران یعنی از مصر تا هندوستان که بخش عظیمی از جهان آن روز را تشکیل می‌داد به کار ببرند. از این بابت مشکلاتی که میان قوم‌ها و ایالت‌های مختلف ایران در امر داد و ستد وجود داشت، برطرف شد. سکه «دریک» زرین فقط به فرمان شخص پادشاه ضرب می‌شد ونویسندگان یونانی آن را به نام خود داریوش «دریکوس» خوانده‌اند. اما سکه‌های سیمین چنین وضعی نداشت.

دریک‌ها و شِکِل‌ها دارای نقش «کماندار پارسی»‌اند. این نقش در طول دو قرن سلطنت هخامنشیان تغییراتی داشت. از آنجا که سکه‌های هخامنشی تاریخ ضرب ندارند از روی قراین دیگر نقش‌های مربوط به دوران هر پادشاه را تعیین کرده‌اند. سکه‌های هخامنشی جز موارد استثنایی تنها در یک سو دارای نقش هستند و پشت آنها معمولا فرورفتگی مربع شکل و ناهمواری‌های نامنظمی وجود دارد. اینها اثر قسمت برجسته سندانی‌است که هنگام چکش‌زدن بر سکه گذاشته می‌شد.

مسکوکات در دوره اشکانی

خط و زبان سکه‌های اشکانی، یونانی است. عناوینی که شاهان به تقلید سلوکی روی سکه‌های خود ضرب کرده‌ اند بسیار است و روی سکه‌ها صورت شاهان اشکانی است که بر تخت نشسته و کمانی به دست گرفته و زه آن را می‌کشند. بعضی از سکه‌ها نیز دارای صورت خدایان یونانی هستند. مسکوکات اشکانی طبق تقویم سلوکیان تاریخ‌گذاری می‌شد که مبدأ آن سال ۳۱ ق. م یعنی، سال جلوس سلوکوس نیکاتر بر تخت شاهی است.از قرن اول بعد از میلاد، کم کم خط سکه‌های اشکانی از یونانی به خط و زبان آرامی تبدیل و از مرغوبیت جنس و فلز آنها کاسته می‌شود. سکه‌های نقره اشکانی عبارت از یک درهمی و چهاردرهمی است که ضرب آنها بیشتر در شهرهای یونانی بین‌النهرین به عمل می‌آمده است.

سکه در دوره‌ صفوی

سکه‌های عصر صفوی از طلا، نقره و مس بود. سکه‌های زمان شاه عباس «عباسی» نامیده می‌شد. این سکه‌ها نخست از جنس نقره بود. هر پنجاه‌عباسی را یک «تومان» می‌گفتند، که ده‌هزار دینار قیمت داشت. در این دوره مسکوک طلا وجود نداشت. فقط سکه‌های طلا را که «شاهنشاه» نام داشت، هنگام جلوس شاه بر تخت سلطنت و در جشن نوروز ضرب می‌کردند. این سکه‌ها در میان مردم رواج نداشت و آن را اشرافی نیز می‌گفتند. علت این نامگذازی بهای زیاد آنها بود.سکه‌های رایج این دوره «غزبیگی» یا «غازبیگی» برابر پنج‌دینار یا یک‌دهم شاهی؛ «بیستی» معادل بیست‌دینار یا دوپنجم شاهی؛ «پول سیاه» یا «قراپول» معادل بیست‌وپنج دینار یا نیم‌شاهی؛ «شاهی» معادل پنجاه دینار؛ و «عباسی» معادل دویست دینار یا چهارشاهی بود.

سکه در دوره قاجاریه

در این دوره مسکوکات متعددی وجود دارد و به دو بخش عمده مسکوکات چکشی و ماشینی تقسیم شده است که در اواسط دوران سلطنت ناصرالدین شاه مسکوکات فقط ماشینی می‌شوند و ضرابخانه‌های شهرهای مختلف از بین می‌روند و ضرابخانه تهران به حیات خود ادامه می‌دهد.

سکه در دوره‌ پهلوی

پول دوره‌ قاجار تا اوایل دوره‌ پهلوی رایج بود. اما طلا پشتوانه‌ پول نبود. در سال ۱۳۰۸ شمسی طلا پشتوانه‌ پول شد. مسکوک نقره‌ یک‌ریالی به نمایندگی ریال طلا در کشور رایج و قران برچیده شد؛ مسکوک نقره، نیم‌ریالی، دوریالی و پنج‌ریالی شد.ریال در اصل واژه‌‌ای اسپانیایی است و آن نام سکه‌ نقره‌ای رایج در آن سرزمین بود که به معنی «شاهی» است. این واژه مترادف «رویال» (Royal) انگلیسی و «رگالیس» لاتین است که آن هم به معنای شاهی است.