ناصرالدین شاه و بیسمارک آغاز کردند

عکس :بیسمارک صدراعظم آهنین آلمان در واپسین سال‌های قرن نوزدهم

روابط ایران و آلمان در روزگاری که شاهان قاجار از سر هوشمندی یا بی‌تدبیری و نادانی میان انگلستان و روسیه بندبازی می‌کردند و دومین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در ۱۸۷۳ (۱۳۵ سال پیش) جوانه زد. ناصرالدین شاه در این سفر از آلمان بازدید و با ویلهلم اول امپراتور و بیسمارک صدر اعظم این کشور گفت‌وگو و پیمان دوستی امضا کرد.

آلمان‌ها در ۱۹۰۴ نخستین‌ کارخانه قند ایران را راه‌اندازی و پای خود را به صنعت ایران باز کردند. در ۱۳۰۴ بود که روابط اقتصادی دو کشور رشد و توسعه را تجربه کرد و متخصصان آلمانی مسوولیت معدن‌یابی در ایران را بر عهده گرفتند. حسین موسویان در کتاب «بررسی روابط ایران و آلمان» قراردادها، موافقتنامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم این دو کشور را فهرست کرده است که در ادامه می‌خوانید:

۱ - عهدنامه تجارت، گمرکی، بحرپیمایی و پروتکل اختتامیه و ۲ مراسله، تاریخ اجرا از ۱/۱۰/۱۳۰۹، ۲ - موافقتنامه حمایت تصدیق نامه‌های اختراع و علایم صنعتی یا تجاری، اسامی تجاری، طرح‌ها، حقوق مالکیت ادبی و هنری، تاریخ اجرا از ۱۲/۱۱/۱۳۰۹.

۳ - صورت مجلس راجع به تمدید معاهدات قبل از جنگ، تاریخ اجرا از ۱۳/۸/۱۳۳۳.

۴ - موافقتنامه واریز حساب‌های تهاتری سابق ایران و آلمان، تاریخ اجرا از ۲۰/۸/۱۳۳۴.

۵ - موافقتنامه تشویق و حمایت متقابل سرمایه‌گذاری و پروتکل مربوطه که به منظور توسعه همکاری اقتصادی بین دو کشور و ایجاد شرایط مساعد برای سرمایه‌گذاری اتباع و شرکت‌های بازرگانی آنها در قلمرو یکدیگر و تشویق فعالیت‌های بخش خصوصی منعقد گردیده است.

۶ - موافقتنامه همکاری فنی ایجاد مدارس،‌ کارگاه‌های آموزشی، مراکز تعلیماتی و نیز موسسات صنعتی نمونه در ایران توسط دولت جمهوری فدرال آلمان و اعزام معلمین، متخصصین آلمانی و تامین وسایل و تجهیزات لازم، اعزام مشاورین برای بررسی و مطالعه طرح‌های ویژه، در اختیار گذاردن بورس‌های تعلیمات فنی در موسسات آلمانی برای دانشجویان ایرانی و فراهم نمودن موجبات کارآموزی برای کارآموزان ایرانی در مدارس حرفه‌ای و موسسات صنعتی آلمان و تعلیم و تربیت متخصصین ایرانی برای جایگزینی متخصصین آلمانی در مورد طرح‌های در دست اجرا که موافقتنامه مذکور در تاریخ ۱۶/۸/۱۳۴۷ امضا و از تاریخ ۱۳/۳/۱۳۴۸ اجرا گردید.

۷ - موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف از درآمد و ثروت، تاریخ اجرا از ۱۱/۱۰/۱۳۴۸.

۸ - موافقتنامه همکاری اقتصادی و فنی، تاریخ اجرا از ۱۷/۱/۱۳۳۶.

۹ - تبادل نامه درباره تاسیس انستیتو الکتروتکنولوژی در دانشگاه تهران، تاریخ اجرا از ۴/۵/۱۳۴۹.

۱۰ - موافقتنامه تاسیس آموزشگاه تعلیمات کشاورزی در علی‌آباد کمین شیراز و موافقتنامه الحاقی، تاریخ اجرا از ۱۴/۱۱/۱۳۳۸.

۱۱ - موافقتنامه تاسیس مراکز آموزش و آزمایشی به منظور حفظ نباتات، تاریخ اجرا از ۲۷/۱/۱۳۴۸.

۱۲ - تبادلنامه راجع به ترویج کشت چغندر در منطقه مرودشت، تاریخ اجرا از ۶/۹/۱۳۴۵.

۱۳ - موافقتنامه مربوط به سرویس‌های هوایی بازرگانی بین قلمرو دو دولت و ماوراء‌ آنها، تاریخ اجرا از ۲۰/۹/۱۳۵۰.

۱۴ - موافقتنامه ۳جانبه بین ایران و آلمان فدرال و شوروی در مورد طرح صدور گاز به آلمان فدرال از طریق اتحاد شوروی که در تاریخ ۲۱/۱/۱۳۵۴ بین سه کشور مذکور منعقد و همچنین مقاوله نامه‌ای بین ایران و جمهوری فدرال آلمان به امضا رسید.

۱۵ - تفاهمنامه همکاری‌های کشاورزی بین ایران و جمهوری فدرال آلمان که در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۴ امضا شد.

۱۶ - در تاریخ ۹/۴/۱۳۵۴ برابر سی‌ام ژوئن سال ۱۹۷۵ موافقتنامه‌ای در زمینه پژوهش علمی و توسعه تکنولوژی بین دولت ایران و جمهوری فدرال آلمان در تهران امضا گردید که تاریخ اجرای آن از ۳۰/۸/۱۳۵۵ بود. هدف این موافقتنامه بهبود وضع زندگی در هر دو کشور از راه گسترش تحقیقات علمی و توسعه تکنولوژی از طریق مبادله اطلاعات، مبادله دانشمندان، محققان و پرسنل فنی و همچنین اجرای طرح‌های مشترک و هماهنگ تحقیقاتی بود.

۱۷ - در مردادماه سال ۱۳۵۴ وزیر وقت اقتصاد جمهوری فدرال آلمان جهت شرکت در دومین اجلاسیه وزیران اقتصاد دو کشور و افتتاح اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان در راس هیاتی به ایران سفر کرد. هیات‌ مذکور در زمینه همکاری‌‌های اقتصادی دو کشور به ویژه ایجاد پالایشگاه یک میلیارد دلاری در جنوب ایران و سرمایه‌گذاری کشاورزی، نفت، گاز و همچنین ساختن اتومبیل، کشتی، ارتباطات و حمل‌و‌نقل و نیز همکاری در زمینه کشاورزی و اصلاح بذر، مذاکرات مفصلی انجام داد و همچنین توافق‌هایی در مورد رفع مشکلات حمل‌ونقل ایران، ایجاد کارخانه‌های فولادسازی، ماشین‌سازی، الکترونیک، مراکز نیروی اتمی و پتروشیمی، تاسیسات شیرین کردن آب دریا و فعالیت‌های مشترک ایران و آلمان در سایر کشورها به عمل آمد و پروتکل جامع اقتصادی نیز بین دو کشور به امضا رسید.

۱۸ - در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۵ هیاتی علمی به ریاست معاون وزارت تحقیقاتی علمی و تکنولوژی جمهوری فدرال آلمان برای شرکت در کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور در زمینه بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای و انعقاد موافقتنامه نهایی به ایران مسافرت نمود.

۱۹ - در تیرماه سال ۱۳۵۵ موافقتنامه همکاری دو کشور در بهره‌برداری صلح‌جویانه از نیروی هسته‌ای به امضا رسید و قرار شد که جمهوری فدرال آلمان، دو نیروگاه هسته‌ای هر یک به ظرفیت ۱۲۰۰مگاوات در بندر بوشهر و جنوب ایران تاسیس نماید و عملیات ساختمانی آن آغاز شد. به موجب موافقتنامه مذکور، آموزش متخصصان و کارشناسان علمی و فنی ایران را دولت فدرال به عهده گرفت. همچنین در زمینه تجسسات مربوط به یافتن اورانیوم در کشور نیز بررسی‌هایی انجام شد.

۲۰ - موافقتنامه ۲۲شهریور سال ۱۳۵۵ برای اجرای یک برنامه منظم اکتشاف اورانیوم در ایران با شرکت دولتی آلمانی (Seismos Prakia) و شرکت فرانسوی (Compagnie General De Geophysique) و شرکت استرالیایی (Austrix) به امضا رسید و به موجب آن مقرر شد که با استفاده از مدرن‌ترین وسایل موجود، سطح کشور زیر پوشش بررسی دقیق ژئوفیزیکی هوایی قرار گیرد و مرحله اول آن به ۶۵۰۰۰۰کیلومتر مربع از مناطق خراسان، کرمان، سیستان و آذربایجان اختصاص یافت.

در پایان سفر آقای دکتر فون ورتس معاون وزارت اقتصاد جمهوری فدرال آلمان به ایران در شهریورماه سال ۱۳۶۲ نیز یادداشت تفاهمی بین دو کشور به امضا رسید. موضوع اصلی مذاکرات انجام شده، بین هیات همراه وزیر اقتصاد آلمان با مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی ایران عبارت بود از:

۱ - بیلان مبادلات دوجانبه تجاری؛

۲ - انتقال تکنولوژی؛

۳ - آموزش کادر متخصص و مذاکرات در اطراف مشکلات تجاری.

طرفین توافق نمودند تا عدم تعادل تجاری موجود در میان‌مدت و درازمدت کاهش یافته و از طریق افزایش صادرات ایران به آلمان فدرال تعدیلی در بیلان تجاری به دست آید. بدین‌منظور لازم است ضمن افزایش صادرات نفت، صدور فرآورده‌های غیرنفتی نیز توسعه پیدا کند. وزارت اقتصاد آلمان پیشنهاد نمود سمیناری در زمینه گسترش صادرات ایران برگزار شود و از مدیران و مسوولان صادرات ایران برای شرکت در سمینار دعوت به عمل آید. در زمینه انتقال تکنولوژی، دولت جمهوری فدرال آلمان آمادگی خود را از طریق موسسات دولتی مانند موسسه دولتی علوم زمین‌شناسی و مواد خام اعلام نمود. از طرف آلمان پیشنهاد شد که شرکت هوایی لوفت‌هانزا سومین پرواز هفتگی خود را به تهران برقرار نماید. ضمنا در مذاکرات، مسائل و شرایط تعهدنامه‌های صادراتی بیمه (هرمس) نیز مورد بحث قرار گرفت. در خاتمه مذاکرات، طرفین اعتقاد راسخ خود را نسبت به گسترش همکاری‌های بین دو کشور اعلام داشتند.