آرنولد هنری ساویج لندور در ادامه گزارش خود از ایران به بررسی وضعیت بانک و بانکداری نزد ایرانیان پرداخته و به مساله رقابت بانک‌های خارجی در ایران نیز اشاره کرده است. بانک‌های ایران به سه دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول بانک‌هایی هستند که محلی و کوچک‌اند. بانکداران این بانک‌ها گاه جواهرفروشی خود را با بانکداری می‌آمیزند و صرافی هم می‌کنند. اما بانک‌های بزرگ‌تر و مهم‌تر داخلی شامل بانک شاهی (بانک انگلستان)، بانک دسکومته ادوپرت (بانک روسیه) و آژانس بانک انترناسیوناله دو کومرس دو مسکو (بانک پولیاکوف) می‌شود. موسسات دیگری هم وجود دارد: زیگلر و شرکا، هوتز، شرکت تجاری خلیج‌فارس و شرکا و مانند آن. این شرکت‌ها در کنار فعالیت‌های معمول تجاری خود، کار بانکی هم انجام می‌دهند؛ اما این موسسات بانک نیستند.

بانک شاهی ایران یک شرکت کاملا انگلیسی است که برای ما موسسه بسیار جالبی است. دفتر مرکزی آن در ساختمانی بسیار زیبا در میدان اصلی شهر تهران قرار دارد. در تبریز، اصفهان، مشهد، یزد، شیراز، بوشهر، کرمانشاه و در بازار تهران شعبه دارد. پرداختن به مسیر تشکیل و تکامل این بانک از ابتدا تا امروز در اینجا ضرورتی ندارد. این بانک در آغاز با مشکلات زیادی روبه‌رو بود و نمی‌توانست مدیران و سهامدارانش را در لندن راضی کند. یک چیز مسلم است و آن اینکه اگر بانک‌شاهی صاحب اعتباری است که امروز از آن برخوردار است، این اعتبار را به آقای رابینو مدیون است. آقای رابینو مدیر بانک است. بدون برو برگرد محترم‌ترین و معتبرترین خارجی مقیم ایران است.به مساله تلخ وام و وام دادن در ایران اشاره‌ای نمی‌کنم. بانک شاهی منابع مالی خوبی در ایران در اختیار دارد. موفقیت‌ها و شکست‌های بانک مثل امتیاز راه‌سازی یا شرکت معدن را هم مورد بررسی قرار نمی‌دهم. در بخش امتیاز راه‌سازی بدون تردید اگر بانک به هوش نبود و اگر کمی بیشتر زمان برده بود سرمایه در نهایت پرداخت شده بود و خوب هم پرداخت شده بود. اما در کشور کندی مثل ایران که همه چیز آرام پیش می‌رود هیچ طرح مالی موفقیت‌آمیز نخواهد بود؛ مگر اینکه زمان کافی برای موفقیت آن اختصاص داده شود.رقیب خطرناک این بانک، بانک روسیه است. در ارتباط با این بانک باید از دو جنبه نگاه کنیم؛ به اعتقاد من بانک روسیه قبل از آنکه به بانک شاهی صدمه‌ای زده باشد، اعتباراتی در اختیار دولت ایران قرار داده است که کار بانک شاهی را آسان کرده است. در زمانی که آن اعتبار از سوی بانک روسیه به دولت ایران داده شد، فرض این بود که آن اعتبار برای اعتباردهنده مشکل‌آفرین خواهد بود. اشتباه است فکر کنیم که در کشوری مثل ایران جا برای دو موسسه بزرگ مثل دو بانک فوق‌الذکر وجود ندارد و یکی از آنها باید صحنه را ترک کند.

موفقیت زیاد بانک روسیه که بر سر زبان‌ها افتاده است و اعتبار و حیثیت فزاینده این بانک مورد تردید نیست؛ اما راز این موفقیت برای مدیران محلی بانک‌شاهی کاملا شناخته شده است. اگر حمایت سیاسی از این بانک وجود نداشت، بانک شاهی به سادگی و راحتی می‌توانست بر بانک روسیه پیشی بگیرد.اقدام بورس لندن که برای تلافی ارزش هر چیز ایرانی را تقلیل داد، عامل مخربی برای اعتبار بانک شاهی و قبل از آن اعتبار انگلستان بود. ما [انگلیسی‌ها] خبر نداریم که رفتار ما قبل از آنکه به ایرانیان صدمه‌ای زده باشد به خودمان لطمه زده است. درست است که ایران صاحب سوءمدیریت، گرفتار فساد و انواع زد و بند است. اما من می‌پرسم آیا کشور دیگری را سراغ دارید که کمابیش گرفتار چنین مصائب و مسائلی نباشد؟ نباید از این حقیقت فرار کنیم ایران یکی از معدود کشورهایی است که صاحب یکی از کمترین دیون ملی است و به سادگی می‌تواند این دیون را بپردازد.

تعهدات دولت سلطنتی ایران و امضای مظفرالدین شاه هرگز بی‌اعتبار نبوده است.

هر تعهدی که ایران و شاه این کشور انجام داده است به موقع و به درستی انجام شده است. دولت ایران همیشه تمامی سود وام‌های خود را پرداخته است. ممکن است در پرداخت‌ها تاخیر رخ داده باشد، اما بالاخره پرداخت شده است. رفتار زشت و مسخره ما [انگلیسی‌ها] در قبال ایرانیان قابل فهم نیست؛ آن هم در زمانی که ما آماده‌ایم از سرمایه‌گذاری‌هایی حمایت کنیم که از یک دهم ضمانت‌هایی که در ایران یافت می‌شود برخوردار نیست.کشورهای کمی مثل ایران وجود دارند که ما بتوانیم با هزینه‌های نسبتا کم در آن کشورها کارهای بزرگ انجام دهیم. برای کار در ایران به سرمایه‌های کلان میلیون پوندی نیاز نیست. مبالغ نسبتا مناسب اگر با دقت و هوشیاری خرج شود و اگر در مسیر این سرمایه‌گذاری صبر و شکیبایی داشته باشیم، نتایج بسیار خوبی حاصل خواهد شد. ایران به منابع مالی کلان به صورت ارزهای مهم که ریسک زیادی هم در بر داشته باشد، نیاز ندارد. اول از همه با سقوط قیمت نقره که به دلیل افزایش میزان واردات نسبت به صادرات رخ خواهد داد، امکان کاهش ارزش سرمایه‌ها و دارایی‌ها وجود دارد. بازار ایران هم بازار کوچکی است که بازگشت سرمایه در آن به مدت بسیار زیاد و عملیات بسیار دشوار نیاز دارد. دست آخر اینکه سرمایه زمانی وارد ایران می‌شود که ارزش جاری قران زیر نرخ مبادله در بازار باشد.

وضعیت مطلوب برای بانک شاهی در زمینه تجارت خود در شرق این است که سرمایه به صورت طلا باقی بماند؛ ولی عملیات بانکی به صورت نقره انجام شود. در ایران به دلیل بی‌ثباتی قیمت نقره نسبت به طلا و وجود ریسک نوسان قیمت روزانه فلزات، وضعیت متفاوت است. در ایران به دلیل کاهش روزانه ارزش پول، به دلیل کمبود نقره در بازار و دلیل صادرات مسکوکات به آسیای مرکزی وضعیت مطلوبی برای بانکداران به وجود آمده است.تفاوت بین قیمت واقعی و قیمت مبادله شده قران قابل ملاحظه است. همیشه تقاضا برای مبادله وجود دارد. در محافل دولتی دلمشغولی‌های سیاسی اولین کانون توجه است. اما در بین مردم دلمشغولی متوجه فقدان نظام بانکی است که بتوان به آن اعتماد کافی کرد و نقدینه خود را در آن سپرده گذاشت. ایرانیان رفته رفته فواید و امتیازات سپرده‌گذاری در بانک‌های تحت مدیریت اروپاییان را که تضمین‌های محکمی ارائه می‌دهند احساس می‌کنند. تردیدی نیست که در طول زمان پولی را که بانک‌ها برای مقاصد تجاری نیاز دارند همه در ایران تامین و جمع‌آوری خواهد شد.زمانی که ارتباطات بهتری بین مراکز مختلف تجاری برقرار شده باشد، نیاز به توزیع منابع پیش می‌آید. امروزه انتقال پول بین این مراکز پرریسک و بسیار دشوار است. اما در زمان برقراری ارتباطات بهتر این انتقال راحت‌تر انجام می‌گیرد. امروز ارسال پول از یک شهر به شهر دیگر در شرایط عادی به روزها، هفته‌ها، شاید یک ماه و بیشتر از آن وقت نیاز دارد. در حالی که اگر ارتباط تلگرافی برقرار باشد، این انتقال ظرف چند دقیقه میسر خواهد بود. اشکال در این است که انتقال پول به شکل سکه نقره انجام می‌شود که با کاروان انتقال می‌یابد. می‌توان درک کرد که انتقال وجه در ایران از وضعیت خطرناک کنونی تا شرایط سهل و ساده چه راهی در پیش دارد.

البته تدارکاتی دیده می‌شود تا جلوی کمبود غیرعادی پول در شهرها گرفته شود. اگر احساس شود که نقطه‌ای از ایران در معرض کمبود مسکوکات است، فورا منابعی به آن نقطه ارسال می‌گردد تا تجارت به راحتی انجام گیرد. برای مثال در ماه‌های تابستان اغلب سرمایه‌های موجود در استان‌های مختلف راهی یزد و اصفهان می‌شود که برداشت تریاک را به پایان می‌رسانند. مسکوکات در این ماه‌ها به روستاها ارسال می‌گردد. در پاییز که محصول خشکبار آماده معامله می‌شود، این پول راهی آذربایجان و گیلان می‌شود. بنابراین در نتیجه کمبود مسکوکات در یک منطقه نرخ برابری آن هم به هم می‌خورد... .