روشنفکران اواخر دوره قاجار برای مبارزه با ظلم حاکم اقدام به تشکیل انجمن سری کرده و اعضای آن بیانیه‌ای تنظیم کردند که در این شماره می‌خوانید. ادامه جلسه هشتم

اما اینکه می‌فرمایید پس از اصلاح باز اشخاص ظالم و مستبد روی کار می‌آیند این هم نقلی نیست، پس از آنکه مردم آزاد شدند دیگر ظالم و مستبد را در کار نخواهند گذارد. منتها چند صباحی اشتباه کاری می‌کنند، ولی ملت بیدار همان مشتبه‌کننده را مجازات می‌دهند.آقا سید برهان گفت: خوب است قرآنی حاضر کنید که با حضور این آقایان جدید‌الورود عهد خود را تجدید بنماییم. قرآن حاضر شد و همگی قسم یاد نمودند که تا زنده باشند در بیداری مردم و اهالی وطن کوتاهی نفرمایند.جناب ذوالریاستین فرمودند: من یک نظامنامه برای این انجمن نوشته و حاضر دارم اگر اذن می‌دهید بخوانم. اجزای انجمن اجازه داده شروع به قرائت نظامنامه شد.(چون این نظامنامه اول نظامنامه‌ای است که در ایران برای طالبین حریت نوشته شده است لذا ما در این تاریخ بعضی فصول و مواد آن را درج می‌کنیم و هذا صورته)

بسم‌الله الرحمن الرحیم

این نظامنامه محتوی است بر چند ماده:

ماده اول- انعقاد این انجمن فقط برای بیداری برادران وطنی و ابنا وطن و آگاهی آنها به حقوق خود و رفع ظلم و چاره‌جویی برای اصلاح مفاسد مملکتی است.

ماده دویم- در این انجمن از پیروان چهار مذهب پذیرفته می‌شود. اول اشخاصی که در تحت کلمه لااله الا الله محمد رسول‌الله می‌باشند. دویم طایفه زردشتیان، سویم یهود، چهارم نصاری، به شرط آنکه ایرانی‌الاصل و ایرانی‌نژاد باشند.

ماده سوم- هرکس وارد این انجمن می‌شد اول باید شهادت به ذات باری تعالی و رسالت پیغمبر خود بدهد و به کتب آسمانی به هر کدام که معتقد است قسم یاد کند که تا دم مرگ از این انجمن غرضی جز نوع‌پرستی نداشته باشد و هم خود را مصروف به خدمت نوع و وطن نماید.

ماده چهارم- چون اشخاصی که در این انجمن پذیرفته می‌شوند از این چهار مذهب همه به ظهور حضرت مهدی عجل‌الله فرجه در آخرالزمان قائلند، از این جهت این انجمن در تحت اسم مبارک آن حضرت است و لذا اسم ریاست در این انجمن بر کسی گذارده نمی‌شود و تمام افراد در حکم شخص واحد است.

ماده پنجم- در هر جا که این انجمن منعقد شود در آخر مجلس قبل از تفرق اشخاص باید یک نفر روضه بخواند یعنی مصائبی را که پیشوایان مذهب ما برای بسط و نشر عدالت متحمل شده‌اند تذکر دهد و مجلس به نام مجلس روضه ختم شود.

ماده ششم- اهل انجمن باید رعایت حال یکدیگر را در هر حال داشته باشند لکن تکالیف شاقه بر یکدیگر نکنند.

ماده هفتم- تکالیف رکیکه و مجادله و سخت‌گویی و مزاح و بدخلقی و کذب و بهتان به کلی ممنوع است.

ماده هشتم- مذاکرات انجمن باید راجع به تربیت و بیداری نوع و خیر خلایق و اظهار ظلم ظالمین و چاره‌جویی و استخلاص برای مظلومین باشد.

ماده نهم- توقیر علمای هر طایفه فریضه ذمه انجمن است پس بر هر یک از طبقات لازم است که علما را محترم بدارند و آنها را بر خطرات اهالی وطن آگاه نمایند و محذورات دنیوی را به آنها بنمایند و ‌آنان را عندالله و عندالمخلوق مسوول قرار دهند.

نتیجه این ماده این است که نه تنها فقهای اسلام در مقام حفظ وطن و مملکت خود ساعی خواهند بود، ‌بلکه علما مطلقا چه عالم به علم فقه و چه غیر آن، چه علمای اسلام، چه علمای غیراسلام که موطن خود را خاک ایران می‌دانند، در این عقیده و مقصود با علمای اسلام همدست و متفق خواهند شد.

ماده دهم تا پانزدهم متعلق به رموزات و اسرار انجمن است که برحسب قسم از اظهار آن ممنوعم این چند سطر را که نوشتم برای این است که خواننده تاریخ بداند چه اندازه اهالی ایران در فشار ظلم بودند که از اجتماع و دور هم نشستن هم ممنوع بودند.

پس از قرائت عهدنامه قرار بر این شد که دو هفته انجمن تعطیل باشد و هر یک از اجزا بعض مقالات و لوایح به ادارات جراید بنویسند، ‌یعنی مقالات را در این دو هفته حاضر کرده در مجلس قرائت کنند، پس از امضای انجمن به ادارات جراید ارسال دارند که در آنها درج شود و گوشزد مردم گردد و به بعض الفاظ، اذهان مسبوق گردد.