مجلس تابع مصدق

دکتر محمد مصدق در کنار

آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی

دهه ۱۳۲۰ ایران شاهد رشد کمی و کیفی چپ‌گرایان سیاسی بود. آنها در این دهه توانستند نفوذ فوق‌العاده‌ای بر قشرهایی از ایرانیان پیدا کرده و دولت در شرایط تسلیم در برابر آنها بود. در حالی که فعالیت حزب توده غیرقانونی اعلام شده بود، اما.... آنها توانستند در انتخابات مجلس هفدهم کامیابی سیاسی قابل‌توجهی به دست آورده و ۱۴ نفر از طرفداران خود را از مناطق کارگری ایران مثل آبادان به مجلس بفرستند.حزب پان‌ایرانیسم، ۲ نماینده در مجلس داشت و جبهه ملی نیز توانست گروه پرشماری از هواداران خود را به مجلس هفدهم برساند. نیروهای مذهبی نیز در انتخابات موقعیت خوبی کسب کرده و برخی از روحانیون به مجلس راه پیدا کردند. فضای سیاسی در این سال‌ها گونه‌ای بود که زمین‌داران بزرگ با مخالفت‌های سیاسی مواجه شده و ۱۰ درصد کمتر از دوره قبل نماینده به مجلس فرستادند.وکلایی که تحت عنوان بازاری و تجار معروف شده بودند نیز کمتر به مجلس هفدهم راه پیدا کردند. در انتخابات دوره هفدهم، نفت همچنان کانون تبلیغات داوطلبان ورود به مجلس شده و گروه‌ها تلاش می‌کردند با این حربه راه خود را برای حضور در مجلس شورای ملی هموار کنند.هفدهمین دوره مجلس شورای ملی در ۷ اردیبهشت ۱۳۳۱ افتتاح شد و از ۸ خرداد ۱۳۳۱ کار خود را به طور رسمی آغاز کرد. محمد مصدق که در دوره‌های قبلی مجلس توانسته بود ریاست فراکسیون اقلیت را به دست آورد، اکنون نخست‌وزیر شده و در مرکز مجادله با انگلیسی‌ها قرار داشت.شاه ایران در این وضعیت تصمیم به خروج از کشور داشت که با تظاهرات سازماندهی شده درباریان از این کار اجتناب کرد. در ۱۲ و ۱۹ مردادماه ۱۳۳۱، نخست‌وزیر درباره انحلال مجلس شورای ملی رفراندوم برگزار کرد و شروع انتخابات مجلس هجدهم را به اصلاح قانون انتخابات موکول کرد.مجلس هفدهم شورای ملی در وضعی بود که باید با دولت، دربار و انگلیس تعامل می‌کرد. جبهه‌بندی‌های سیاسی تازه‌ای که در بیرون از محیط مجلس شکل می‌گرفت، آثار خود را در تصمیم‌های نمایندگان بر جای می‌گذاشت. شاه در حالی که از سفر به خارج منصرف شده بود، فرمان عزل نخست‌وزیر را صادر کرد که مصدق قبول نکرد و شاه به همراه ملکه ثریا ناگزیر به ترک ایران شد. برخی از نمایندگان مجلس هفدهم از جمله جمال امامی که یک ضدکمونیست شناخته شده بود، توانستند اقلیتی را در این نهاد تشکیل داده و نطق‌های آتشین علیه تصمیم‌های دولت می‌کردند. محمد مصدق از توانایی‌های سیاسی خود استفاده می‌کرد و با سخنرانی در مجلس و گرفتن رای اعتماد چند باره، مخالفان خود را در مجلس ناکارآمد می‌کرد. خانم زهرا اشجعی در کتاب نخبگان سیاسی برخی از قانون‌های مهم مصوبه مجلس هفدهم را به شرح زیر می‌داند:

۱- قانون ملی شدن ارتباط تلفنی در سراسر کشور

۲- ملی شدن تاسیسات شیلات که پس از پایان قرارداد سال ۱۳۰۶ ایران و شوروی، مقدماتش فراهم شده بود.

۳- قانون منع تهیه و خرید و فروش و مصرف نوشابه‌های الکلی، تریاک و مشتقات آن

۴- تصویب قانون اعطای اختیارات تام از طرف مجلس شورای ملی به نخست‌وزیر مبنی‌بر وضع قوانین که به صلاح مملکت باشد.

۵- تمدید مدت اختیارات دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر.

ریاست مجلس هفدهم را به ترتیب حسین امامی، سیدابوالقاسم کاشانی و عبدالله معظمی برعهده داشتند.