گروه تاریخ اقتصاد - در روزهای پایانی آوریل ۱۹۹۰ ریچارد نیکسون درگذشت. او پیش از کارتر و در سال‌های پایانی رژیم پهلوی، رییس‌جمهور آمریکا بود و به ویژه به واسطه واقعه ۱۶ آذر نزد ایرانیان بسیار شناخته شده‌است و چهره سیاهی دارد. در گاهشمار این روز، زندگی و فعالیت‌های او را مرور می کنیم. ریچارد نیکسون در ۹ ژانویه ۱۹۱۳ در شهر «یوربا لیندای» کالیفرنیابه دنیا آمد، پدرش فرانسیس آنتونی نیکسون در سال ۱۹۲۲ به همراه خانواده‌اش به شهر «وی تیر» نقل مکان کرد. ریچارد نیکسون از زمان کودکی جهت گذران زندگی به پدرش کمک می‌کرد و همزمان درس هم می‌خواند. تحصیلاتش را در شهر «وی‌تیر» گذراند و در سال ۱۹۳۴ از «کالج وی‌تیر» فارغ‌التحصیل شد و با استفاده از بورس تحصیلی به «دانشکده حقوق دوک» راه یافت و پس از اتمام تحصیلات به شهر خودش بازگشت و به شغل وکالت مشغول شد. در سال ۱۹۴۰ با «تلما کاترین رایان» که او را «پت» می‌نامیدند ازدواج کرد. یک سال بعد جهت انجام کار دولتی به واشنگتن دعوت شد و در سال ۱۹۴۲ به نیروی دریایی پیوست و تا پایان جنگ جهانی دوم در نقاط مختلف خدمت کرد و در سال ۱۹۴۶ از کالیفرنیا به سمت نماینده کنگره برگزیده شد. در ۱۹۵۰ وارد سنای آمریکا شد، حدود سال ۱۹۵۳ معاون دوایت آیزنهاور رییس‌جمهور آمریکا شد و تا سال ۱۹۶۸ در این مقام باقی ماند. نیکسون در انتخابات سال ۱۹۶۰ از «جان اف. کندی» شکست خورد؛ ولی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۹۶۸ دوباره از سوی حزب جمهوریخواه کاندیدا شد و به کاخ سفید راه یافت، در باب سیاست خارجی آمریکا در ۲۵ ژوئیه ۱۹۶۹ نطقی ایراد کرد که به «دکترین نیکسون» مشهور شد که پایان بخشیدن به جنگ ویتنام و عقب‌نشینی از مواضع خود یکی از اصول مهم سیاست خارجی او به شمار می‌رفت.

نیکسون، سی و هفتمین رییس‌جمهور آمریکا علاوه بر مساله ویتنام به موفقیت‌های مهم دیگری در سیاست خارجی نائل شد که از جمله آنها به برقراری رابطه با چین کمونیست، رفع تشنج در رابطه با شوروی و امضای قرارداد محدود ساختن سلاح‌های استراتژیک می‌توان اشاره کرد.

نیکسون در انتخابات سال ۱۹۷۲ نیز برای دومین بار به ریاست‌جمهوری آمریکا برگزیده شد؛ ولی افشای اقدامات غیرقانونی در جریان انتخابات و نصب دستگاه‌های استراق سمع در محل کنوانسیون حزب دموکرات در ساختمان واترگیت که به «افتضاح واترگیت» معروف شد او را وادار به استعفا از مقام خویش (۹ اوت ۱۹۷۴) کرد.ریچارد نیکسون اولین رییس‌جمهور آمریکا بود که مجبور به استعفا از مقام خودش شد، پس از او سی و هشتمین رییس‌جمهور آمریکا به نام جرالد فورد (معاون نیکسون) به ریاست‌جمهوری انتخاب شد و پس از مدتی به موجب اختیارات خود نیکسون را مورد عفو قرار داد، نیکسون در سن ۸۱ سالگی بر اثر سکته مغزی درگذشت.هر یک از روسای جمهور آمریکا در سیاست خارجی خود به خصوص در خاورمیانه به دنبال تهیه پایگاه‌های دفاعی، نظامی، اقتصادی،... بودند، نیکسون سعی بر این داشت که ایران را با توجه به موقعیت استراتژیکی و منطقه‌ای به صورت ژاندارم منطقه دربیاورد.

در این برهه از زمان با توجه به نزدیکی روابط ایران و آمریکا در همه زمینه‌ها ریچارد نیکسون سفرهایی به ایران داشته است. از جمله سفر وی به عنوان معاون رییس‌جمهور آمریکا پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بود. نیکسون بلافاصله پس از کودتا به ایران آمد و حمایت قاطع دولت خود را از شاه اعلام کرد. علاوه‌بر این، وی در آبان ۱۳۴۷ که در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به پیروزی رسید، از حمایت‌های مالی شاه برخوردار بود. شاه یک سال پس از پیروزی نیکسون ـ ۲۹ دی ۱۳۴۸ـ در سفر رسمی عازم واشنگتن شد و مورد استقبال گرم نیکسون قرار گرفت. او در این سفر برای نخستین بار پیشنهاد ارسال نفت در ازای دریافت سلاح را با مقامات آمریکایی مطرح کرد که با خشنودی هیات حاکمه آمریکا همراه بود. از زمان سفر شاه به آمریکا تا سفر نیکسون به تهران، ـ ۳۰ ماه ـ ۲۲۰ میلیون دلار تجهیزات نظامی در اختیار شاه قرار گرفت‌. اعلام دکترین نیکسون در دوم مرداد ۱۳۴۸ نیز عامل دیگری در تشویق شاه به خرید سلاح‌های آمریکایی بود. نیکسون با آشکار شدن علایم شکست آمریکا در جنگ ویتنام، دکترین خود مبنی‌بر لزوم تسلیح دولت‌های متحد آمریکا در مناطق بحرانی جهان، به جای حضور نظامیان آمریکا در این مناطق را اعلام کرد. این دکترین تشویق حکومت‌های وابسته به آمریکا چون کره‌جنوبی‌، ویتنام جنوبی‌، فیلیپین و ایران را برای خرید سلاح بیشتر در پی داشت.

روز نهم خرداد ۱۳۵۱ ریچارد نیکسون رییس‌جمهور وقت آمریکا وارد تهران شد. این سفر در شرایط خاصی صورت گرفت: از یک سو شاه باخروج انگلستان از خلیج فارس در پاییز۱۳۵۰، خلأ قدرتی در منطقه احساس می‌کرد و اصرار داشت با کمک آمریکا این خلأ را پر کند؛ از سوی دیگر پیمان دوستی عراق و شوروی در فروردین ۱۳۵۱ به امضا رسید و سلاح‌های روسی به بغداد سرازیر شد. این دو موضوع شاه را بیش از گذشته به واردات سلاح‌ها و جنگ افزارهای آمریکایی تشویق می‌کرد. در مدت‌۶ سال پس از سفر نیکسون، شاه در ازای صدور نفت‌، ۴/۱۴ میلیارد دلار جنگ‌افزار از آمریکا خرید و چند هزار نفر برای انجام دوره‌های آموزش نظامی عازم آمریکا شدند. علاوه‌بر این، در این سفر، نیکسون بر تمایل شاه مبنی برای ایفای نقش ژاندارمی در خلیج فارس پس از خروج انگلیسی‌ها، صحه گذاشت که فصل جدیدی از روابط واشنگتن با تهران بود و توسط دولت‌های بعدی آمریکا تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.

منابع و مآخذ:

۱. طلوعی، محمود. فرهنگ جامع سیاسی. تهران، نشر علم، ۱۳۷۲.

۲. ازغندی، علیرضا. روابط خارجی ایران. دولت دست‌نشانده (۱۳۵۷-۱۳۲۰). تهران، نشر قومس، ۱۳۷۶.

۳. نیکسون، ریچارد ـ رهبران. تهران، شباویز، ۱۳۷۳.

۴. لنچافسکی، جورج. روسای جمهور آمریکا از ترومن تا ریگان. تهران، نشر البرز، ۱۳۷۳.