میثم هاشم‌خانی*

رشد برق‌آسای فناوری اطلاعات در دهه ابتدایی قرن بیست و یکم، بدون تردید نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورهای مختلف و کاهش هزینه‌های تولید محصولات مختلف داشته است. همچنین دسترسی ساکنان مناطق شهری و روستایی به اینترنت پرسرعت و به ویژه امکان برقراری ویدئوکنفرانس اینترنتی، باعث شده است که ارتباطات الکترونیکی جایگزین بسیاری از سفرهای بین‌شهری و نیز درون‌شهری شده و به علاوه با رونق انجام بسیاری از کارهای بانکی و پیگیری‌های اداری از طریق اینترنت، به کاهش مصرف سوخت کمک شود. همچنین توسعه اینترنت پرسرعت در کنار توسعه ابزار نقل و انتقال بین‌المللی پول، توانایی حضور نیروی کار کشورهای در حال توسعه در بازار کار بین‌المللی را تسهیل کرده و با توجه به پایین‌تر بودن سطح دستمزدها در کشورهای در حال توسعه، موقعیت‌های شغلی پاره‌وقت و تمام‌وقت فراوانی را برای صدها هزار نفر در هند و بنگلادش و اندونزی و امثالهم فراهم ساخته است.

با این وجود، توسعه دسترسی به زیرساخت‌های اینترنتی و نیز آموزش‌های مربوطه، می‌تواند تاثیری دوگانه بر نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی داشته باشد: اگر نابرابری‌های اقتصادی موجود در نابرابری‌های دیجیتال هم متجلی شده و به عبارت دیگر ساکنان مناطق محروم هر کشور از دسترسی کمتری به زیرساخت‌های اینترنتی برخوردار باشند، خود این نابرابری دیجیتال، می‌تواند به گسترش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی دامن‌زند. در نقطه مقابل، اگر توسعه دسترسی به فناوری اطلاعات و نیز ارائه آموزش‌های مرتبط، به عنوان رکنی مهم در برنامه‌های فقرزدایی سازمان‌های دولتی و نیز سازمان‌های مردم‌نهاد وارد شود، خواهد توانست فرآیند توانمندسازی خانوارهای محروم را تسریع بخشد، به کاهش نابرابری فرصت‌های اقتصادی کمک کند و بالاخره از طریق ارتقای دانش این خانوارها، به نقش‌آفرینی اجتماعی مناسب‌تر آنان منجر شود. به بیان دیگر، بسیاری از نابرابری‌ها دنیای بیرونی، در فضای اینترنتی به حداقل می‌رسد: کشاورزی هندی که به دلیل دوری مسافت مجبور بوده چندین برابر ساکنان شهرهای بزرگ برای استفاده از خدمات بانکی وقت صرف کند، می‌تواند از طریق بانکداری الکترونیکی به سطحی برابر با شهرنشینان دست یابد؛ یک روستایی مالزیایی که به دلیل سکونت در مناطق محروم قادر به دسترسی به آموزش‌های حرفه‌ای مرتبط با کشاورزی نیست، هم‌اکنون به خوبی با سایت‌های اینترنتی ویژه وزارت کشاورزی این کشور آشنایی دارد و می‌داند که می‌تواند به طور مرتب فیلم‌های آموزشی مربوط به کشاورزی و دامداری را از این سایت‌ها دریافت کرده و آخرین تحلیل‌های بازارهای مختلف محصولات را هم در این سایت‌ها مشاهده کند و . . . به این ترتیب است که امروزه متخصصین اقتصاد توسعه، بهبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات را یکی از کم‌هزینه‌ترین و در عین حال پربازده‌ترین سیاست‌های توسعه مناطق محروم می‌دانند؛ مقوله‌ای که پرونده تحلیلی پیش‌رو، می‌کوشد جنبه‌هایی کلی از آن را به تصویر بکشد:

* m.hashemkhany@gmail.com