وقتی همه کشورها برای نجات زمین همدست می‌شوند

سعید نوروزی*

«اعتبار کربن» (Carbon Credit)، اصطلاحی است که در این سال‌ها بسیاری از شرکت‌ها و موسسات غیردولتی حامی محیط زیست از آن صحبت می‌کنند. این اعتبار، یک مجوز یا یک سند قابل معامله بوده که حق انتشار یک تن دی اکسید کربن یا هر نوع گاز گلخانه‌ای دیگر را در اتمسفر به دارنده این مجوز اعطا می‌کند. در حال حاضر این اعتبار میان کشورهای توسعه‌یافته و دیگر کشورها مورد معامله و تجارت بوده و کشورها موظف به رعایت آن هستند.

اما این پرسش برای ما ایجاد می‌شود که اعتبار کربن از چه رو اهمیت یافته چنان که کشورهای در قالب معاهده «کیوتو» ناچار به رعایت آن هستند؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان به مساله‌ای اشاره کرد که این سال ها مردمان جهان را درگیر کرده و اغلب آنها را به هواداری از زیست سالم در برابر بنگاه‌های آلاینده و سیاست‌های حامی ترقی بدون توجه به محیط زیست کشانده است.

تا پیش از دهه ۹۰ میلادی، به جای گرم شدن زمین از واژه «اثر گلخانه‌ای» بیشتر در توصیف مسائل مبتلابه توسعه ناپایدار استفاده می‌شد، اما در چند سال اخیر اصطلاحی به نام «گرم شدن زمین»(Global warming) در لابه‌لای اخبار و میزگردهای علمی و خبری رایج شده است.

به طورکلی، زمین با انرژی وارده از خورشید، گرمای خود را به دست می‌آورد. این انرژی با برخورد به سطح زمین جذب شده و باعث گرم شدن سطح این کره می‌شود. اما تمام این انرژی جذب سطح زمین نشده و بخش عمده‌ای از آن به محض برخورد با سطح زمین به فضا پراکنده می‌شود. گازهای گلخانه‌ای که بیشتر شامل بخار آب، دی‌اکسید کربن، متان و اوزون هستند، مانند شیشه گلخانه، جلوی خروج انرژی خورشیدی از سطح زمین را گرفته و باعث گرم‌تر شدن آن می‌شوند.

در این میان، بخار آب نقشی دوگانه دارد؛ چرا که به صورت ابر، هنگام ورود انرژی خورشیدی به سوی زمین آن را پراکنده می‌کند. به عبارت دیگر، بخار آب قبل از برخورد نور خورشید به سطح زمین آن را منعکس کرده و پس از جذب و دفع این انرژی در سطح زمین نیز مانع بازگشت آن به فضا می‌شود و زمین را گرم‌تر می‌کند.

گازهای گلخانه‌ای گرچه علت عمده گرم شدن زمین هستند، اما عوامل دیگری نیز در این پدیده موثرند. به عنوان مثال، می‌دانیم که سطح تیره نسبت به سطح روشن، توانایی بیشتری برای جذب نور خورشید دارد. به همین دلیل، دوده ناشی از موتورهای دیزل نیز که بر سطح ساختمان‌ها رسوب می‌کند و باعث «سیاه‌شدگی» آنها می‌شود، یکی از دلایل گرم شدن زمین است.

با توجه به تمام مسائل ذکر شده،‌ طبیعی است که سازمان ملل متحد از کشورهای عضو بخواهد در قالب معاهده‌ای تحت عنوان «معاهده کیوتو» از میزان دی‌اکسیدکربن تولیدی خود بکاهند.

«معاهده کیوتو» که تاکنون توسط ۱۶۱ کشور جهان امضا و به رسمیت شناخته شده است، کشورهای جهان را به دو دسته «توسعه یافته» و «در حال توسعه» تقسیم می‌کند.

کلیه کشورهای «توسعه یافته» که این معاهده را به رسمیت شناخته‌اند، ملزم هستند میزان دی‌اکسیدکربن تولیدی را در فاصله سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۸ میلادی به ۵ درصد کمتر از میزان دی‌اکسیدکرین تولیدی در سال ۱۹۹۰ برسانند.

گرچه کشورهای «درحال توسعه» ملزم به کم کردن میزان دی‌اکسیدکرین تولیدی خود نیستند، با این وجوددر صورتی که این کشورها در خاک خود پروژه‌هایی را اجرا کنند که میزان دی‌اکسیدکربن را کاهش دهد، «اعتبار کربن» دریافت می‌کنند که قابل‌فروش به کشورهای توسعه‌یافته است.

به عبارت دیگر، کشورهای توسعه‌یافته می‌توانند یا از طریق اعمال فناوری‌های جدید میزان دی‌اکسیدکربن را کاهش دهند یا با پرداخت پول و کمک به کاهش دی‌اکسیدکربن در کشورهای در حال توسعه، اجازه انتشار دی‌اکسیدکربن بیشتر را دریافت می‌کنند. معاهده کیوتو همچنین سیاست

«تجارت کربن» در سطح کارخانه‌ها را نیز تشویق می‌کند.

کارخانه‌هایی که با فناوری‌ جدید از دی‌اکسیدکربن تولیدی خود کاسته‌اند، قادر خواهند بود اعتبار کربنی دریافتی را به کارخانه‌هایی که خروجی آنها هنوز با استانداردهای کربن مطابقت نمی‌کنند، بفروشند. مبنای اعتبار کربن بر اساس ارزش حامل‌های هیدروکربنی انرژی مانند نفت و گاز تعیین می‌شود و با افزایش قیمت جهانی نفت اعتبار کربن نیز افزایش می‌یابد.

فروشندگان و خریداران اعتبار کربن می‌توانند در یک بستر مبادلاتی تجاری مانند بورس معاملات سهام به معامله اعتبار کربن بپردازند در این صورت این بستر بورس تجارت کربن (Carbon Trade Exchange) نامیده می‌شود که در سال‌های آتی بسیار لازم و ضروری است.

متاسفانه معاهده کیوتو هنوز توسط ایالات‌متحده آمریکا و استرالیا به رسمیت شناخته نمی‌شود و از آنجا که آمریکا بزرگ‌ترین تولید‌کننده دی‌اکسیدکربن در جهان است، حضور این کشور در معاهده کیوتو برای موفقیت این معاهده در کاهش دمای جهان حیاتی است.گرچه دولت آمریکا معاهده کیوتو را به رسمیت نشناخته است، بعضی از ایالات این کشور دست به اقدامات پیشگیرانه زده‌اند، برای مثال ایالت کالیفرنیا متعهد شده است گاز دی‌اکسیدکربن را تا سال۲۰۲۰ به میزان ۲۵ درصد

کاهش دهد.

به جز معاهده کیوتو که در سطح بین‌المللی به کاهش دی‌اکسیدکربن می‌پردازد،‌ در سطح خانگی نیز برای کاهش دی‌اکسیدکربن اقدامات زیادی می‌توان انجام داد. روزانه مقدار زیادی دی‌اکسیدکربن به علت مصرف انرژی در خانه‌ها تولید می‌شود که به راحتی می‌توان این میزان را کاهش داد.

برای مثال استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف که عمری طولانی دارند، به جای لامپ‌های معمولی هنوز تقریبا در هیچ‌یک از کشورهای جهان معمول نیست، هرچند که استفاده از آنها مبلغ قبض برق را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد. همه این مسائل، به‌ظاهر کوچک به نظر می‌رسند، ولی در کاهش گرم‌شدن زمین موثرند. جلوگیری از روند گرمایش، فقط با کاهش مصرف انرژی و استفاده مجدد و بازیافت منابع طبیعی امکان‌پذیر است و این همه تنها با همکاری تک‌تک مامیسر خواهد بود.

*کارشناس اقتصادی شرکت سرمایه‌گذاری الماس حکمت ایرانیان