معرق، طبیعت را به خانه‌‌‌‌‌هایتان می‌‌آورد
میترا یزدچی
بشر از هزاران سال پیش از چوب به واسطه شکل متناسب آن برای ایجاد سرپناه، ساخت قایق و دیگر موارد استفاده می‌‌کرده است.

بررسی آثاری که از سه هزار سال قبل از میلاد در شوش به‌دست آمده، نشان داده که مردمان بومی ‌‌ایران نه تنها از چوب برای کلبه‌‌سازی خود استفاده می‌‌کردند بلکه در ساخت نردبان و دیگر وسایل زندگی هم از آن بهره می‌‌بردند. در دوران هخامنشی‌‌ها هم استفاده از چوب بسیار متداول بوده؛ به‌‌طوری که در ساخت عمارت‌‌‌‌‌‌های کاخ هخامنشی - شوش و آپادانا - از درخت‌‌‌‌‌‌های بلوط ایرانی و سدر لبنانی استفاده شده بوده است. به این ترتیب قبل از استعمال آهن در ساخت بنا، تخت‌جمشید بزرگ‌‌ترین سطح زیربنایی بود که از چوب در آن استفاده فراوانی شده و تمامی‌‌این آثار چوبی در اثر آتش سوزی از بین رفتند. گزنفون ضمن توصیف سلاح‌‌‌‌‌‌های نبرد کوروش از یک نیزه عالی چوبی که از چوب سنجد ساخته شده بود، یاد می‌‌نماید. توجه پارسیان باستان به درخت، بسیار قابل توجه می‌‌باشد. مصری‌‌ها هم راه استفاده از چوب را به خوبی می‌‌دانستند. آنان سه هزار سال پیش، کاغذ و روکش‌‌‌‌‌‌های چوبی را در آثار خود بکار می‌‌بردند. فنیقی‌‌ها هم در ساحل لبنان، معبد حضرت سلیمان را در سال 1012 قبل از میلاد از چوب ساختند، سقف و دیوار‌‌‌های این معبد از چوب سدر لبنان تهیه شده و کف آن از چوب سرو پوشیده شده درها از چوب زیتون و ستون‌‌‌های نگه‌دارنده نیز چوبی بودند. در طول تاریخ، استفاده از چوب و حکاکی بر روی آن، همچنان به ترقی خود ادامه داد؛ اما در قرن 17 و 18 میلادی رو به افول نهاد تا آن که در قرن 19، رشد مجددش را از سر گرفت.
معرق: معرق در فرهنگ عمید معنای تکه تکه، رگه رگه و وصله می‌‌باشد. همه ما در دوران کودکی در مهدکودک‌‌ها از روشی به اسم کولاژ استفاده کرده‌‌ایم که در این کار تکه‌‌‌‌‌‌های رنگی مقوا، پارچه و کاغذ را به اشکال مختلف بریده و کنار هم قرار می‌‌دادیم و در نهایت به شکل خاصی مانند درخت، خانه و گل می‌‌رسیدیم. معرق انواع گوناگونی دارد که وابسته به نوع مصالح است و شامل معرق کاشی، چرم، پارچه، فلز، خاتم و چوب است.
تاریخچه معرق چوب: از آن جایی که چوب یکی از مواد نسبتا ناپایدار و کم دوام طبیعت می‌‌باشد آثار ساخته شده از چوب یا در طول زمان و یا بر اثر حوادث و عوامل مختلف آسیب دیده و از بین رفته‌‌اند و یا آن که هیچ‌کس به فکر نگهداری و جمع‌‌آوری آثار دست‌ساز چوبی نبوده است. بر این اساس، تقریبا هیچ‌‌گونه آثار چوبی مشخصی از دوره‌‌‌‌‌‌های مختلف تاریخی، باقی نمانده است. با این حال محققان و تاریخ نویسان زمان‌‌‌‌‌‌های متفاوتی را به عنوان مبدا معرق چوب در نظر می‌‌گیرند. بنا به استناد گروهی، معرق چوب الهام گرفته شده از معرق کاشی است و گفته شده در زمان افول صنعت کاشی، معرق چوب شروع به رشد کرده است. در معرق کاشی، قطعات کاشی‌‌‌‌‌‌های الوان به شکل تکه تکه توسط چکشی به نام چکی، دورتراشی می‌‌شده و از کنار هم قرار گرفتن آنها طرحی واحد به وجود می‌‌آمده است. دور آن را با خمیری به نام ساروج گرفته و برای محکمی‌‌کار روی آن را دوغاب می‌‌ریختند تا سفت شود. کاشی معرق دردوران ایلخانیان پدیدار شد که به صورت نقش‌‌‌‌‌‌های هندسی در دوران تیموری به اوج شکوفایی خود رسید. نمونه کاشی معرق گنبد سرخ مراغه است که در زمان ایلخانیان ساخته شد. نمونه زیبای آن در دوران تیموری هم می‌‌توان از گنبد سلطانیه نام برد.نظریه دیگری هم وجود دارد مبنی بر این که معرق‌‌کاری چوب، تکنیکی نیست که از انواع مختلف معرق از جمله کاشی‌‌کاری گرفته شده باشد. معرق کار چوب باید نه تنها با چوب کار کرده باشد و بافت آن را بشناسد، بلکه می‌‌بایست تکنیک معرق‌کاری روی چوب را هم فرا بگیرد. به گفته گروهی هم معرق از کشور‌‌‌های چین و هند و مصر وارد ایران شده است. این افراد معتقدند که بر اساس اسناد و مدارک موجود سه هزار سال پیش مصری‌‌ها به ارزش چوب پی‌بردند و ساخته‌‌‌‌‌‌های خود را از قبیل صندلی، صندوق و غیره با چوب‌‌‌‌‌‌های معمولی ساخته و روی آنها از روکش‌‌‌‌‌‌های مرغوب مانند آبنوس و تزئینات عاج استفاده می‌‌کردند. یک دوران سکوت چند هزار ساله، مابین تاریخ ساخت دو اثر معرق موجود وجود دارد؛ که اولی مربوط به شانه به‌دست آمده در حفریات شهر سوخته و دومی‌ ‌تابلویی متعلق به سال 1313 هجری شمسی است که توسط استاد احمد رعنا با سبک معرق جایگزین کار شده است. این سبک اولین سبک معرق چوب به حساب می‌‌آید. در سال 1309 اولین کارگاه‌‌‌‌‌‌های سنتی به‌‌منظور آموزش و حفظ و اشاعه هنر‌‌‌های ملی و بومی‌ ‌ایران، توسط استاد حسین طاهرزاده بهزاد بنا نهاده شد. اولین کارگاه دایر شده مربوط به صنایع چوبی، کارگاه منبت بود که زیر نظر استاد احمد امامی ‌‌و دو پسرش خلیل و علی امامی ‌‌اداره می‌‌شد. در سال 1310 رشته مشبک و معرق چوب به کارگاه منبت اضافه شد. سرپرستی این کارگاه به عهده استادان معرق و منبت کار از جمله شهمیرزادی، احمد رعنا، زابلی، ویزایی، حاج غلامعلی و در سال 1370 استاد کمال میرطیبی بود. در حال حاضر سرپرستی کارگاه معرق در سازمان میراث فرهنگی به عهده استاد مولایی می‌‌باشد.
در ایران این هنر، ابتدا به صورت کاشی معرق در دوران حکومت ایلخانان مغول پدیدار شد که به صورت نقش‌‌‌‌‌های هندسی و اسلیمی‌‌‌انجام می‌‌‌گرفت و بعدها در دوران حکومت قاجاریه با تاثیر از هنر اروپا این نقش‌‌‌ها نیز متحول گردید و طرح‌‌‌‌‌هایی از انسان و اشیا وارد این هنر شد.
صنعت معرق‌کاری در قرن‌‌‌‌‌های 9 و 10 هجری قمری به منتهای ترقی خود رسید. در این دوره مراکز مهم معرق‌‌کاری تهران، اصفهان، یزد، کاشان، هرات، سمرقند و تبریز بود. قرن‌ها بعد این هنر توسط استادانی همچون استاد حسین طاهرزاده، پرویز زابلی، احمد رعنا، علی و خلیل امامی‌‌ ‌و عباس شهمیرزادی در چوب نمایان شد.
شکل اولیه معرق روی چوب با آنچه که امروزه انجام می‌‌‌گیرد، تفاوت داشت. در آن زمان، هنر معرق بر چوب به این صورت بود که ابتدا محل نقوش و طرح مورد نظر روی وسیله چوبی که می‌‌‌توانست یک در و یا سطح یک میز و یا تکیه‌گاه صندلی و ... باشد با کارد کنده می‌‌‌شد، سپس، چوب‌‌‌‌‌های اصلی را که قرار بود در طرح جایگزین گردد، در محل‌‌‌‌‌های کنده شده جایگذاری کرده و می‌‌‌کوبیدند، به‌طوری که سطحی کاملا یک‌دست ایجاد گردد. بعدها شهمیرزادی، روش ساختن زمینه‌ای غیر از اشیا را ابداع کرد، یعنی کار معرق را روی زمینه چوب به صورت تابلوی امروزی انجام داد و پس از آن توسط عزیزا... ویزانی، سبک زمینه مشکی با استفاده از مواد شیمیایی در معرق شکل گرفت.
ایرانیان هنر معرق را ابداع کردند
قدیمی‌‌ترین نمونه اثر چوبی، در کاوش‌‌‌‌‌‌های باستانی شهر سوخته زابل به دست آمده است این اثر یک قطعه شانه چوبی است که قدمت آن به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌‌رسد. گروهی از کارشناسان معتقدند که طرح‌‌‌‌‌‌های موجود روی آن طرح‌‌‌‌‌‌هایی کاملا ایرانی است. معرق یکی از رشته‌‌‌‌‌‌های پرپیشینه صنایع دستی ایران که نسبت به صنایع دیگر چوبی در ایران از قبیل خاتم، نازک‌‌کاری، منبت، خراطی و بافت سبد و حصیر دارای قدمت بیشتری است.