صنایع دستی گران است
میترا یزدچی
فرهنگ، تاریخ و هنر هر کشوری، مهمترین ارزش معنوی آن است؛ به‌طوری‌که هرگاه در رابطه با آنها سخن از مسائل اقتصادی به میان می‌آید، اذهان کدر می‌شوند و بعضا مخالف هستند.با این حال همین صنایع دستی روزگاری چرخ زندگی مردمانی را می چرخانده است.امروز نیز گروهی در کشور ما به تولید صنایع دستی مشغول هستند.

اما میزان استقبال و خرید مردم تا آن میزان نیست که چرخ زندگی صنعتگران هنرهای دستی و بومی را به خوبی بچرخاند.گرانی شاید اولین دلیل دوری مردم از صنایع دستی باشد.نگاهی به فهرست قیمت ها در فروشگاه های صنایع دستی نشان می دهد که این کالا کالایی گران است.حال آنکه بخش زیادی از قیمت فروش نصیب
مغازه دار می شود و نه تولید کنندگان صنایع دستی.
چرخش سلیقه مردم و روی آوردن به دکوراسیون‌های غربی دیگر دلیل کاهش خرید در بازار صنایع دستی است.با این حال صنایع دستی هنوز به عنوان یک سوغات آبرومند در چمدان کسانی است که از ایران به دیگر کشورها سفر می کنند.هنرهای سنتی و صنایع‌ دستی، در جایگاه خود برای کشورهای مختلف دارای ارزش افزوده بالا و ارزآور هستند و امروزه اکثر بازارهای جهانی به ویژه کشورهای آسیایی هم چون چین، تایلند، اندونزی و پاکستان را در سلطه خود درآورده است؛ به‌گونه‌ای که میزان صادرات صنایع دستی کشور چین به‌عنوان یکی از سه کانون عمده‌ صنایع دستی جهان، در کنار هند و ایران سالانه بیش از پنج میلیارد دلار و میزان فروش به گردشگرانی که از این کشور دیدن می‌کنند، بیش از 500 میلیون دلار است.
براساس آمار وزارت تجارت ویتنام، این کشور نیز در سال ۲۰۰۵ پیش‌بینی ۸۰۰ میلیون دلار صادرات صنایع دستی را داشت که از این میزان ۵۶۵ میلیون دلارش حاصل شد و در مقایسه با سال ۲۰۰۴، ۶/۹‌درصد افزایش داشت.
گفته می‌شود ویتنامی‌ها درنظر دارند که تا سال 2010 صادرات صنایع دستی‌شان را به 5/1 میلیارد دلار برسانند. این در حالی است که در سال 1385 و براساس آمار گمرک ایران، صادرات صنایع دستی کشور 3/1 هزار تن و به ارزش سه میلیون و 458 هزار دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزن 8/499 درصد افزایش و از نظر ارزش حدود 5/23 درصد کاهش داشته است.
در این میان، فرش دستباف ایران به‌عنوان مهم‌ترین کالای صادراتی این بخش با ۶/۸۳ درصد سهم ارزشی و دو میلیون و ۸۹۲ هزار دلار ارزش صادرات مطرح است.
از سوی دیگر گمرک کشور صادرات صنایع دستی ایران را در سال 1384 شامل پارچه قلمکار، فرش دستباف، گلیم، فیروزه و سنگ‌های قیمتی 82 میلیون و 562 هزار دلار عنوان کرده که در مقایسه با سال 1383؛ یعنی زمانی که ایران در ردیف سه کشور برتر دنیا در زمینه تولید و صادرات صنایع دستی بوده، 36 درصد افزایش داشته است.اصطلاحات و مفاهیم متداول در مرزبندی‌های جغرافیایی تولیدات صنایع دستی ایران، به‌طور غیرقابل تصوری، با اصطلاحات و مفاهیم ارائه شده در تئوری‌های اقتصاد توسعه که فقط دارای عمری 60 ساله‌اند، شباهت دارد. این شباهت بدان درجه بهم نزدیک است که می‌توان باور کرد، اقتصاددانان توسعه در تئوری پردازی‌های مراحل برنامه‌ریزی نظام تولید، از اصطلاحات و مفاهیم حاکم به تشکیلات سنتی و ساختار نظام تولیدی صنایع دستی ایران اقتباس کرده‌اند.
تا قبل از دوره قاجاریه، هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران شهرتی جهانی داشت و اغلب کشورهای اروپایی خریدار آن بودند. ولی در دوره قاجاریه، اقتصاد ایران با سقوط و رکود تولید مواجه شد؛ به طوری که صادرات پارچه‌های ایرانی تقریبا متوقف و تولید ابریشم از مبلغ ۷/۲میلیون پوند انگلیس دوره شاه‌عباس به مبلغ ۲۶۰هزار پوند تنزل یافت. کارگاه‌های کاشان به ۲۲۰ واحد کاهش یافت و صادرات فرش، ظروف سفال، شیشه و بلور نیز تقریبا متوقف شد. در این دوره بود که اقتصاد ایران یکسره به تسخیر خارجی‌ها درآمد.پیشرفت تکنولوژی و به دنبال آن رفاهیات، انسان را به سمت انتخاب‌های خاصی می‌برد. امروزه اغلب سرمایه‌داران به دنبال افزایش سرمایه و در نتیجه رفاه بیشتر و انحصاری بودن هستند.
تولیدات کارخانه‌ای به دلیل حجم انبوه، با وجود قیمت‌های گزاف، اسامی صاحبنام و جای گرفتن در زندگی شهری دیگر قادر به پاسخگویی تمام سلیقه‌ها به خصوص سلیقه‌های انحصاری و تک نیستند و در این جا است که هنر به کار می‌آید.
هنرهای سنتی و صنایع دستی به دلیل ساختار قائم به شخصی که دارند، می‌توانند سفارش‌ها و خواسته‌های افراد را به صورت انحصاری تولید و با تمام ویژگی‌های او تطبیق دهند.
این ویژگی باعث می‌شود که هم هنرمندان سنتی نیز بتوانند در بازار متراکم امروزی حضوری فعال داشته باشند و هم افرادی که جویای کالاهای انحصاری هستند، به خواسته خود دست یابند.
در کنار این عوامل وسایل ارتباطی به هنرمندان کمک می‌کند که محصول خود را معرفی و عرضه کنند و تارنمایی در این رابطه طراحی می‌کند.
کشور ما ایران نیز برای حضوری موفق در این عرصه باید از این روش‌ها استفاده کرده تا هم در داخل و هم در خارج از کشور بازارهای مناسبی برای هنرهای اصیل خود داشته و دوباره به اوج قله‌های رفیع اقتصاد هنر دست یازد.