خطوط لوله نفت، شریان‌های حیاتی اقتصاد ملی

نفت خام، محصول عمده صادراتی جمهوری اسلامی ایران است و کشورمان از این نظر رتبه دومین تولید کننده بزرگ در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. بخشی از نفت خام تولیدی از مبادی تولید توسط خطوط لوله انتقال نفت‌خام به پالایشگاه‌های داخلی و مابقی به مبادی صادراتی منتقل می‌شوند تا راهی بازارهای جهانی شوند. روزانه ۷/ ۱ میلیون بشکه از مجموع نفت‌خام تولیدی در کشوربه مصرف ۹ پالایشگاه داخلی می‌رسد که بنابر شرایط و توزیع مصرف فرآورده، پالایشگاه‌های مزبور در اقصی نقاط کشور پراکنده شده‌اند. پالایشگاه‌های نه‌گانه شامل بندرعباس، لاوان، آبادان، کرمانشاه، تبریز، تهران، اصفهان، شیراز و اراک است که بعد از دریافت نفت خام خوراک (۷۰ درصد توسط خطوط لوله)، فرآورده‌های تولیدی خود را نیز از طریق خط لوله به مبادی مصرف در استان‌های مجاور منتقل می کنند. خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی از این نظر نقش شاهرگ‌های حیاتی اقتصاد ملی را بر عهده دارند. شاهرگ هائی که جریان انرژی را در پیکره اقتصاد ملی به صورت شبانه روز به جریان در آورده‌اند.

ارتباط مجموعه سیستم پالایش کشور از طریق خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی برقرار می‌شود. در حال حاضر حدود ۱۴ هزار کیلومتر خط لوله انتقال نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی و ۱۷۰ مرکز انتقال نفت همراه با ۲۱۵ ایستگاه مخابراتی در کشور در حال بهره‌برداری است. این تاسیسات ۶۷ درصد از کل انتقال نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی را در کشور به عهده دارند. خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی در حال حاضر روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت خام و معادل همین میزان فرآورده‌های نفتی را در اقصی نقاط کشور جابجا می‌کنند. دو سوم از مجموع فرآورده‌های نفتی جابجا شده در کشور از طریق خطوط لوله منتقل شده و مابقی از طریق سایر گزینه‌های موجود شامل تانکرهای جاده‌ای، ریلی و دریائی به مبادی مصرف منتقل می‌شوند.

انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی از طریق خطوط لوله کم هزینه‌ترین، مطمئن‌ترین و عملیاتی‌ترین گزینه در بین گزینه‌های موجود برای انتقال فرآورده‌های مایع است. سایر گزینه‌ها شامل نفتکش دریائی، واگن‌های راه‌آهن و نفتکش‌های جاده‌ای هر یک دارای محدودیت‌های متعددی از نظر شرایط عملیاتی و هزینه‌ای هستند که استفاده از آنها را در مقیاس وسیع عملاً غیر ممکن می‌سازد. هزینه‌های انتقال فرآورده‌های نفتی از طریق خط لوله عملا یک سوم تا یک چهارم سایر روش‌های موجود است.

توسعه شبکه با بهره برداری از پالایشگاه های جدید

با توجه به نقش خطوط لوله در زمینه ارتباط مراکز تولید نفت با پالایشگاه‌ها و قطب‌های اصلی مصرف انرژی در کشور، با توسعه مراکز تولید نفت‌خام، مراکز پالایشگاهی و روند افزایشی مصرف فرآورده‌های نفتی در کشور، نیاز به توسعه خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی نیز افزایش می‌یابد.

بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده ۷ طرح جدید پالایشگاهی در کشور احداث خواهد شد و بعلاوه، طرح‌های توسعه ظرفیت‌های تولید فرآورده‌های نفتی در پالایشگاه‌های موجود نیز در دست اجرا است. اجرای این طرح‌ها به معنی نیاز به هزاران کیلومتر خطوط جدید لوله جهت انتقال فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه‌ها خواهد بود.

همچنین طی سال های اخیر به منظور افزایش قابلیت اتکای ظرفیت های تولیدی در نیروگاه های برق کشور برنامه‌ریزی‌هائی برای اتصال نیروگاه‌ها به خطوط انتقال فرآورده‌های نفتی صورت گرفته و بخش مهمی از نیروگاه‌ها در حال حاضر به شبکه انتقال فرآورده‌های نفتی متصل شده است. ضمن اینکه این روند همچنان در حال افزایش است و در سال ۸۹ بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده ۵ نیروگاه جدید به شبکه خطوط لوله انتقال فرآورده‌های نفتی کشور متصل خواهند شد.

بر اساس اعلام مهندس جعفری‌نسب مدیر خطوط لوله شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، با ساخت حدود ۲ هزار کیلومتر خط لوله جدید در سال ۹۰ در کشور، طول خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی به ۱۶ هزار کیلومتر بالغ خواهد شد که از این نظر جایگاه کشورمان به عنوان دارنده گسترده ترین شبکه خطوط انتقال نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی حفظ خواهد شد.

وی می افزاید: خطوط لوله سبزآب - ری با هدف انتقال نفت‌خام ترش میدان نفتی دزفول شمالی از جمله این پروژه‌هاست که با طول ۶۵۰ کیلومتر پیمانکار آن انتخاب و مراحل اجرائی آن آغاز شده است.

به گفته مهندس جعفری‌نسب همچنین یک خط لوله دیگر جهت انتقال فرآورده‌های نفتی از آبادان به تهران بطول ۶۵۰ کیلومتر با قطر ۲۶ اینچ و ظرفیت روزانه ۲۵۰ هزار بشکه آغاز شده و مراحل اجرائی آن در سال ۹۰ ادامه خواهد یافت.

مهندس جعفری‌نسب، دبیر کنفرانس با اشاره به احداث انبار جدید فرآورده‌های نفتی در نزدیکی اشتهارد در غرب تهران می افزاید متناسب با ظرفیت این انبار بزرگ، یک رشته خط لوله نیز از ری به این انبار تعریف می‌شود تا خطوط انتقال فرآورده و نفت خام را به این انبار متصل کند. به گفته مهندس جعفری‌نسب طراحی این خط لوله انجام شده و عملیات اجرائی آن از سال آینده آغاز خواهد شد.

وی با اشاره به طول تقریبی این خط لوله به دلیل تغییرات احتمالی می‌گوید به طور کلی با ساخت این چهار خط جدید طول خطوط انتقال سوخت کشور حدود ۲ هزار کیلومتر افزایش خواهد یافت.

توسعه سهم خط لوله

توسعه سهم خط لوله در جابجائی فرآورده‌های مایع هیدروکربوری یکی از مهم‌ترین راهبردهای صنعت نفت طی دو دهه اخیر بوده است. به گفته مهندس زیار، مدیرعامل شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، تا پایان برنامه پنجساله پنجم ظرفیت خطوط لوله کشور به میزان ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت. وی همچنین از افزایش ۴۴ درصدی ظرفیت خطوط لوله تا سال ۱۴۰۴ خبر داده است.