نــقد کــتاب - بررسی کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی
تلفیق نظریه و عمل اقتصادی
تاریخ‌اندیشه اقتصادی، عنوان کتابی است که چندی پیش توسط نشر مرکز منتشر شد. این کتاب را دو اقتصاددان آمریکایی به نام وارن.جی. سیموئلز و استیون جی. مدما نوشته‌اند و محمد حسین وقار ترجمه‌اش کرده است. موضوع این کتاب همانگونه که از نامش پیداست، مبانی فکری علم اقتصاد و فرا رفتن و فرو افتادن نحله‌های اقتصادی است. این بررسی تاریخی با ارسطو به عنوان مهم‌ترین نظریه پرداز اقتصادی در روزگار باستان آغاز می‌شود و تا اقتصاددانان قرن بیستم ادامه می‌یابد. آن‌گونه که در پانویس مترجم بر مقدمه مولفان آمده است نسخه انگلیسی کتاب یک جلدی است اما نسخه فارسی آن برای جلوگیری از حجیم شدن، دو جلدی شده است. کتاب مورد بحث ما جلد اول است که از ارسطو تا جان استوارت میل فیلسوف و اقتصاددان انگلیسی قرن نوزدهم را در بر می‌گیرد. بسیاری از متفکرانی که آرای اقتصادی ایشان در این کتاب آمده از نام آوران هستند و در دیگر کتاب‌های تاریخ‌اندیشه اقتصادی و یا تاریخ آرای اقتصادی از آنان یاد شده است. اما در این کتاب نام‌هایی دیده می‌شود که دیگران یا اساسا نادیده‌شان گرفته‌اند یا به اجمال از آنان یاد کرده‌اند. مثلا نقطه عزیمت بیشتر کتاب‌های تاریخ‌اندیشه اقتصادی، آدام اسمیت، اقتصاددان اسکاتلندی قرن هجدهم یا حداکثر مرکانتلیست‌های قرن شانزدهم میلادی است. از معدود استثنائات باید از ژوزف شومپیتر یاد کرد که در کتاب گرانسنگ خود با عنوان «تاریخ تحلیل اقتصادی»، نقطه عزیمت تاریخ اقتصاد را «اقتصاد یونانی- رومی» می‌داند.
کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی، با کتاب تاریخ تحلیل اقتصادی از جنبه‌هایی، به‌ویژه بی‌اعتنایی‌اش به مباحث معرفت شناختی علم اقتصاد، تفاوت‌هایی دارد؛ اما همین تفاوت‌ها از جهاتی نقطه قوت آن است. کتاب شومپیتر بسیار دقیق و ظریف و تخصصی است و طبعا گستره مخاطبانش تنگ است؛ حال آنکه تاریخ‌اندیشه اقتصادی با برقرار کردن پیوند میان نظریه اقتصادی یا مباحث‌اندیشه‌ای علم اقتصاد با اعمال اقتصادی مردمان و دولت‌ها در ادوار مختلف تاریخ، حوزه‌ای فراگیر‌تر دارد و مخاطبان بیشتری می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. نکته مهم دیگر در کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی، اعتنای جدی‌اش به ارسطو فیلسوف عهد باستان و توماس آکویناس متالهه جریان ساز قرون وسطا است. در واقع همین آراء اقتصادی ارسطو به ویژه دفاع وی از مالکیت خصوصی و نظریه «مبادله ارزش‌های برابر» و قرائت قرون وسطایی آکویناس از این مفاهیم بود که راه را برای شکل‌گیری اقتصاد مدرن هموار کرد.
نکته قابل اعتنای دیگر در کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی، مطرح کردن آرای برخی اقتصاددانان گمنام یا کمتر شناخته شده است که اهمیت آنها بسیار بیش از شهرتشان است. این اقتصاددانان عبارتند از ویلیام پتی اقتصاددان انگلیسی قرن هفدهم، ریشار کانتیون اقتصاددان ایرلندی در قرون هفده و هجده و برنارد مندویل پزشک هلندی قرون هفده و هجده. اهمیت ویلیام پتی در این است که جزو نخستین تجربه‌گرایان متاثر از فرانسیس بیکن است. او همچنین نخستین رساله را درباره مالیه عمومی نوشت و در خلال آن مالیات و عوارض را به صورت مدون وارد متون اقتصادی کرد. اهمیت کانتیون نیز در توصیف بدیع وی از مفهوم ارزش است که بر مفهوم بازار نزد کلاسیک‌های قرن نوزدهم و نظریه ارزش کار کارل مارکس اثر گذاشت. تا پیش از کانتیون فرض بر این بود که هر کالایی ارزشی درون زاد دارد؛ اما کانتیون این بحث را مطرح کرد که این کار انسان است که موجد ثروت است.
اهمیت کار مندویل نیز در تمثیل زنبورهای عسل نهفته است. مندویل اقتصاددان نبود اما در شعری به نام «زنبوران عسل: رذیلت‌های شخصی، منافع عمومی» داستان شهری را بازگو می‌کند که اعضایش با خودخواهی تمام در پی منافع خویش می‌روند اما همین خود خواهی همگانی موجب افزایش ثروت و خیر عمومی می‌شود. آدام اسمیت و کلاسیک‌های قرن نوزدهم و اعقاب قرن بیستمی آنها از این‌اندیشه مندویل بهره فراوان بردند. دست برقضا اگر ایرادی اساسی به کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی وارد باشد، مربوط به همین بخش مندویل است که مولفان به درج شعر مندویل اکتفا کرده و درباره‌اش سخنی نگفته‌اند. فارغ از این ایراد، کتاب تاریخ‌اندیشه اقتصادی، کتابی خواندنی و مهم است که به نوآموزان اقتصاد جهت مطالعاتی روشنی می‌دهد و دانش آموختگان اقتصاد را متوجه غفلتی دیرپا از برخی متفکران کم آوازه اما مهم می‌کند.
منبع: www.siasatema.com
ارسال نظر