5 گردنه اصلی در مسیر رونق بورس

گروه بورس - مهرنوش سلوکی: افت‌های متوالی بازار سرمایه باعث شد نماگر شاخص هفته جاری را با افت ۴/ ۲ درصدی به پایان برساند. همچنین شاخص کل در هفته جاری بار دیگر وارد کانال ۶۴ هزار واحدی شد و روز گذشته بر سطح ۶۴ هزار و ۶۹ واحد قرار گرفت. با این حساب بازار سهام با نزول‌های پی‌در‌پی توانسته تنها ۵/ ۲ درصد از رشد ۱۳ درصدی خود از ابتدای سال را حفظ کند. بررسی‌ها نشان می‌دهند عوامل متعددی باعث شده تا شاخص بعد از صعود قابل توجه نیمه اول فروردین ماه روند نزولی را در پی بگیرد و با افت‌های مکرر همراه باشد؛ این در حالی است که برخی تحلیلگران تنها با تاکید بر ضرورت کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی، نقش سایر عوامل موثر بر این بازار را کمرنگ تر نشان می‌دهند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد با وجود افزایش قابل توجه قیمت نفت و کالاهای اساسی و همچنین شفاف‌سازی در صنایع مهم نظیر پتروشیمی و معادن، ۵ مانع بر سر مسیر تحرک بازار سهام قرار گرفته که مانع از رشد شاخص کل شده است. رکود در تولید و فروش شرکت‌های بزرگ بورسی، وجود رقیب‌های غیرعادی نظیر موسسات و صندوق‌های پولی که خطر به مراتب بیشتری برای بازارهای پول و سرمایه محسوب می‌شوند، سیاست‌های انقباضی دولت، انتظارات فعالان بازار درخصوص حصول توافق جامع هسته‌ای و در آخر مقررات دست و پا گیر سازمان بورس که تا حد زیادی از جذابیت این بازار کاسته از عواملی است که این روزها افت شاخص کل در بازار سهام را به همراه داشته است. در این مورد اخیر می‌توان به عواملی همچون حجم مبنا، دامنه نوسان و... اشاره کرد.

نزدیکی شاخص به سطح ۶۳هزار واحد

شاخص کل بورس اوراق بهادار روز گذشته نیز ۹۹ واحد افت کرد و به رقم ۶۴ هزار و ۶۹ واحد رسید. روز چهارشنبه همچنین معامله‌گران بورسی بیش از ۵۴۳ میلیون برگ سهم در قالب بیش از ۵۳ هزار نوبت معامله و به ارزش ۱۴۸ میلیارد تومان داد و ستد کردند.

روز گذشته همچنین در جریان معاملات با پیام ناظر برخی از نمادها مانند لفرما و شپارس بازگشایی شد و در مقابل نمادهایی مانند رمپنا، سیمان غرب و وخارزم متوقف شدند. در همین رابطه شاخص قیمت (وزنی- ارزشی) با ۴۲ واحد افت به ۲۷ هزار و ۴۰۹ واحد رسید. شاخص کل هم (وزن) با ۳ واحد افزایش به ۹ هزار و ۹۲۵ واحد رسید. شاخص قیمت نیز با معیار (هم وزن) با ۳ واحد افزایش به ۹ هزار و ۵۶ واحد رسید.

نمادهای انفورماتیک، پالایشگاه مبین، سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین در تقویت شاخص بورس اثر داشته و نماد پالایشگاه بندرعباس، صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، نماد پالایش نفت اصفهان و ملی ‌مس در کاهش شاخص اثرگذار بوده‌اند.

همچنین در فرابورس ایران شاخص کل با ۲ واحد تقویت به ۷۲۵ واحد رسید و ارزش بازار اول و دوم فرابورس ۵۹ هزار میلیارد تومان شد. نمادهای پربیننده فرابورسی مربوط به پالایشگاه نفت تهران، فولاد هرمزگان جنوب، پتروشیمی سرمایه ایرانیان، پالایش نفت لاوان، بانک دی، توسعه خدمات دریایی و بندری سینا و بانک حکمت ایرانیان بوده است.

موانع رشد بازار سهام

شاخص کل که از ابتدای سال ۹۴ تنها ۱۵ روز توانست روند صعودی چشمگیری داشته باشد با افت‌های پی‌در‌پی بار دیگر به سطوح ثبت شده در سال گذشته بازگشت تا همچنان نتواند جذابیت از دست رفته خود را باز‌یابد. خوش‌بینی به روند مذاکرات هسته‌ای و دستیابی به تفاهم با کشور‌های ۱+۵ از یکسو و افزایش قیمت نفت جهانی و کالاهای اساسی این شبهات را به وجود آورد که شاخص می‌تواند جان تازه‌ای بگیرد و با روند صعودی همراه باشد. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد موانع جدی تری در روند افت شاخص تا‌کنون وجود داشته و دارد. «دنیای اقتصاد» در این گزارش به بررسی این موانع می‌پردازد.

مهم‌ترین‌ مسأله‌ای که در حال حاضر گریبان بازار سرمایه را گرفته است، رکود در بخش واقعی اقتصاد ایران و بخش تولید است که این رکود تحت تاثیر عوامل قابل توجهی اتفاق افتاده است. شرکت‌ها در شرایط کنونی دچار رکودی هستند که باعث شده سودآوری آنها به میزان قابل توجهی کاهش یابد. آمارها از پاییز سال گذشته نشان می‌دهد تعدیل منفی شرکت‌های سرمایه‌گذاری تا حد زیادی افزایش یافته و منجر به شرایط رکودی شده است. افزایش هزینه شرکت‌ها که عمده دلیل آن ناشی از مالیات و مالیات بر ارزش افزوده شرکت‌ها است از یک طرف و از سوی دیگر افزایش حقوق کارمندان، کاهش خریدهای دولتی، افزایش هزینه‌های مالی و عدم پرداخت مطالبات شرکت‌ها از سوی دولت همگی از عواملی هستند که رکود در بازار سرمایه را به همراه داشته است.

از سوی دیگر کاهش خریدهای گسترده دولت از شرکت‌ها که باعث شد دولت از حالت کارفرمای بزرگ اقتصادی خارج شود منجر شد کاهش فروش شرکت‌ها رکود اقتصادی را تشدید کند. در این بین می‌توان کاهش قیمت نفت، مواد خام مثل فلزات، سنگ آهن را نیز بر تشدید این روند موثر دانست که باعث شد بنگاه‌های اقتصادی در وضعیت نامناسبی قرار بگیرند. صرف نظر از رکود اقتصادی عامل دیگری که مانع از تحرک مثبت شاخص کل شده است، وجود بازارهای رقیب غیرعادی به خصوص موسسات غیرمجاز، صندوق‌های پس انداز و... است که باعث شده میزان ورود نقدینگی به بازار سهام تا مقدار زیادی کاهش یابد. به علاوه در چند سال اخیر بازار پول یکی از قدرتمندترین بازارهای رقیب برای بازار سهام بوده که سرمایه‌گذاران خرد را به سمت خود جذب کرده و مانع از ورود نقدینگی به بازار سرمایه شده است. وجود موسسات بانکی با سودهای کلان و ریسک‌های کم، شرایطی را به‌وجود آورده که سپرده‌گذاران وجوه خود را در این مراکز سرمایه‌گذاری کنند.

سومین مانع بر سر راه رشد بازار سرمایه اجرای سیاست‌های انقباضی از سوی دولت در زمینه تامین مالی بنگاه‌ها است که صندوق‌ها، بیمه‌ها و بانک‌ها را منوط به فروش دارایی‌ها کرده است. از سال گذشته تاکنون بسیاری از مالکان شرکت‌ها برای پرداخت اقساط به‌خصوص در زمینه خصوصی‌سازی وادار به فروش املاک و دارایی‌های خود شده‌اند. فروش گسترده شرکت‌ها به دلیل عدم تامین مالی باعث شده در بازار سرمایه شاهد افزایش عرضه‌ها باشیم و همین مازاد عرضه می‌تواند شرایط را برای بازار ناهموار کند.

اما بزرگ‌ترین چالش روانی که تاکنون توانسته در بازارها به‌خصوص بازار سهام تاثیرگذار باشد، مذاکرات هسته‌ای و اخبار حواشی آن است. در ابتدای سال و همزمان با خبر تفاهم در مذاکرات هسته‌ای شاهد بودیم که شاخص در مدت کوتاهی تا ۱۳درصد نیز افزایش یافت اما انتظارات برای حصول توافق جامع در شرایط نامطمئنی قرار گرفته است که سرمایه‌گذاران این بازار را به احتیاط در معامله وادار کرده است. در روزهای گذشته و همزمان با مذاکرات در نیویورک خبر‌های مثبتی دریافت شد که انتظار می‌رود در روزهای آینده بتواند تاثیر قابل‌توجهی روی رقم شاخص داشته باشد.

روز سه‌شنبه عباس عراقچی مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای کشورمان کار نگارش پیش‌نویس متن توافق جامع را آهسته و پیوسته خواند و گفت: در حال پیشرفت هستیم و امیدواریم بتوانیم این کار را در موعد مقرر به پایان برسانیم. در همین رابطه نیز محمد جواد ظریف با اشاره به وجود پرانتزهای قابل‌توجه در روند مذاکرات، ایران را مصمم در رسیدن به توافق جامع دانست. دور بعدی مذاکرات هسته‌ای قرار است سه‌شنبه هفته آینده ۲۲ اردیبهشت ماه با حضور معاونان وزیر امورخارجه کشورمان در وین؛ پایتخت اتریش از سر گرفته شود و اخبار آن نیز می‌تواند در روند بازار تاثیر بسزایی بگذارد. آخرین عامل که در سال‌های اخیر روند مثبت بازار سرمایه را تا حد زیادی کند کرده، قوانین و مقرراتی است که تا حد زیادی از جذابیت بازار سرمایه در برابر بازار‌های دیگر کاسته است. کارشناسان بازار سرمایه بر این باورند که بازار سرمایه کارآ، بازاری است که در آن عرضه و تقاضا بدون هیچ محدودیتی تعیین‌کننده روند بازار باشد، به این معنا که با سنگین شدن طرف‌های تقاضا بازار سود کند و با سنگین شدن عرضه در بازار شاخص روند کاهشی به خود گیرد. در حال حاضر بورس تهران با محدودیت‌هایی نظیر حجم مبنا، دامنه نوسان و در برخی موارد توقف طولانی‌مدت نماد روبه‌رو است و زمانی که سهمی در روند صعودی یا نزولی قرار می‌گیرد، این محدودیت‌ها باعث می‌شود که پویایی و تحرک سهم از بین برود.

در این بین عموما سهم‌هایی که خبری نسبت به آنها در بازار منتشر می‌شود با صف‌های معاملاتی روبه‌رو می‌شوند و از آنجا که صف‌نشینی به عادت سهامداران تبدیل شده هر صفی، حال می‌خواهد صف خرید باشد یا فروش، آلارمی را برای دنباله‌روی بازار از آن صادر می‌کند، درحالی‌که اگر این محدودیت‌ها کمتر بود، سهامداران به جای پیروی از صف‌های معاملاتی برای ۴ درصد مثبت یا منفی به دنبال تحلیل در بازار می‌رفتند.

شیب رونق بازار تحت تاثیر مذاکرات

در رابطه با شرایط بازار احسان رضاپور نیکجو، عضو هیات مدیره سرمایه‌گذاری آوای آگاه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به تشریح تاثیر پارامترهای اقتصاد خرد و کلان بر محرک‌هایی که مانع رشد بازار سرمایه در شرایط کنونی است می‌پردازد و می‌گوید: بحث نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، وضعیت شرکت‌های پالایشگاهی، امکان تغییر در تعرفه واردات و صادرات و اقلام مصرفی شرکت‌ها از خارج همچنان برای کارشناسان بازار سرمایه و فعالان آن مبهم است و با سناریو‌های مختلف به نتایج مختلفی از ارزنده بودن یا نبودن سهام شرکت‌ها می‌توان رسید.

وی همچنین درخصوص انتظارات سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه گفت: مواضع مختلفی درخصوص توافق احتمالی آتی دیده می‌شود که بعضا با ذائقه سرمایه‌گذاری و ثبات و آرامش سیاسی و اقتصادی، سازگاری رضایت‌بخشی ندارد. لذا باید گفت همچنان به‌رغم افت قابل توجه قیمت سهام شرکت‌ها و ارزنده بودن بسیاری از آنها براساس سناریو‌های خوشبینانه، این طور برداشت می‌شود که فرصت خرید در همین قیمت‌ها در آینده نیز کماکان وجود خواهد داشت. این برداشت موجب می‌شود سرمایه‌گذاران تزریق منابع خود به بازار سرمایه را به تاخیر بیندازند و حتی سرمایه‌گذاران فعلی نیز بعضا به خروج موقتی منابع گرایش بیشتری نشان دهند تا در آینده با اطمینان و شفافیت اطلاعاتی بیشتری مجدد وارد بازار سرمایه شوند.

رضاپور همچنین درخصوص ورود نقدینگی به بازار سهام و اظهارات درخصوص ورود بودجه به بازار گفت: اکثر بنگاه‌ها باتوجه به مطالبات خود از دولت یا عدم امکان دسترسی آسان به منابع حاصل از فروش محصول یا خدمت خود، هزینه‌های مالی با بهره‌های سنگین بانکی را در صورت‌های مالی خود وارد می‌کنند که اغلب سودآوری آنها را تحت فشار زیادی قرار می‌دهد. همچنین اتفاق با اهمیتی هم درخصوص نرخ بهره تسهیلات و قدرت تسهیلات‌گیری بنگاه‌های فعال بورسی در سال‌ها و ماه‌های اخیر رخ نداده است که بتواند به بهبود ملموس اوضاع آنها در کوتاه‌مدت منجر شود. لذا بنگاه‌ها ضمن خوشبینی بیشتر به آینده هنوز با شرایط قبلی دست و پنجه نرم می‌کنند و با مشکلات زیادی از این جنس مواجه هستند که پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در محیط واقعی و عملیاتی شرکت‌ها، حداقل تا انتهای ۶ ماه اول امسال تداوم داشته باشد.

این کارشناس بازار سرمایه درخصوص فصل مجامع شرکت‌ها و تغییر در روند بازار نیز بیان کرد: رفتار سنتی بازار این‌گونه بود که فصل بهار به دلیل نزدیکی به مجامع با رونق نسبی همراه بود اما در دو سال اخیر شرایط برای سهامداران اندکی متفاوت بوده است. شرکت‌ها سودهای خود را با تاخیر زیادی پرداخت می‌کنند و به دلیل مشکلات نقدینگی و هزینه‌های بالای تامین مالی تمایلی به تقسیم سود بالا و زودهنگام ندارند. به‌علاوه اینکه در بسیاری از موارد قیمت‌های بازگشایی نماد‌ها بعد از مجامع پاداش جذابی به سهامداران وفادار نداده است. این موارد از انگیزه سرمایه‌گذاران برای حضور در مجامع کاسته است.

وی همچنین افزود: احتمالا با پررنگ شدن احتمال حصول توافق، فضای روانی مثبتی در اواخر خرداد‌ماه و نیمه اول تیر ماه در بازار و فضای اقتصادی کشور حاکم خواهد بود که هم خوش‌بینی و انگیزه سهامداران و سرمایه‌گذاران بیشتر می‌شود و هم شاهد اعلام سناریو‌ها و برنامه‌های عملیاتی خوشبینانه‌تر مدیران در مجامع خواهیم بود که می‌تواند به فضای مثبت بازار به‌صورت کوتاه‌مدت دامن بزند و مجموعا آنها را به کسب بازده جذاب از بازار سرمایه و مجامع هم زمان با آن ایام، امیدوارتر کند.

وی با اشاره به تاثیر ریسک‌های سیستماتیک روی بازار سهام بیان کرد: بدون تردید مفاد و بندبند توافق و حواشی داخلی و خارجی پیرامون آنها و اظهار نظرهای تند و کند درخصوص آن به‌طور جدی روند بازار سرمایه و رفتار سرمایه‌گذاران را متاثر خواهد ساخت.

وی همچنین افزود: رفت و آمدهای زیادی از سوی سرمایه‌گذاران خارجی برای رصد اوضاع و مشاهده پتانسیل‌ها در حال انجام است و توافق می‌تواند ورود سرمایه به کشور را ترغیب کند که مزیت‌های زیادی برای بهبود وضع صنعت و فضای تولید و فروش شرکت‌ها به همراه خواهد داشت.

وی در پایان بیان کرد: از آنجا که بازار سرمایه بازاری عجول است و در صورت افزایش نسبی اطمینان، به پیشواز رخدادها، قبل از اجرای واقعی آنها می‌رود، میزان مطلوبیت توافق می‌تواند تا اندازه‌ای باشد که سهام شرکت‌ها را زودتر از عملیاتی شدن بسیاری از رخداد‌های عملیاتی و موثر در ماه‌ها و سال‌های آتی در مدت یکساله بعد از توافق با رشد جذاب قیمتی مواجه سازد و با ترسیم چشم انداز روشن تر از صنایع و شرکت‌ها، نسبت قیمت به درآمد بسیار بالاتری از نرخ‌های کنونی به آنها تخصیص دهد. اما شیب این رونق و فاز بهبود و تقویت بازار، بدون شک مستقیما به مفاد و حواشی داخلی و خارجی در آستانه و بعد از توافق بستگی دارد.