امیر پوریانسب عضو انجمن حسابداران خبره ایران در حدود یک دهه، کم یا بیش، است که در کشور ما رشته finance در بعضی مدرسه‌ها یا دانشکده‌های حسابداری، مدیریت، یا کسب و کار راه‎اندازی شده است. این رشته با تاخیری حدودا ۴۵ تا ۵۰ ساله به جمع رشته‌های دانشگاهی ما افزوده شده است. علت این تاخیر عموما به اقتصاد و سیاست‌های آموزشی ما در گذشته برمی‌گردد. ریشه‌های اصلی راه‎اندازی این رشته عموما به بازگشایی بورس اوراق بهادار تهران و رونق آن در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ برمی‌گردد. چراکه این امر باعث شد بازار سرمایه نیاز شدیدی به کارشناسان و ویژه‌کاران Finance به ویژه در زمینه‌های تحلیلگری مالی، مشاوره سرمایه‌گذاری، مدیریت دارایی‌ها، مدیریت نقدینگی، مهندسی مالی، و مانند اینها پیدا کند. راه‎اندازی رشته Finance واکنش طبیعی سامانه آموزش عالی ما در پاسخ به این نیاز بود. نگارنده در این نوشتار بر آن نیست درباره رشته Finance بحث کند؛ بلکه بر آن است تا درباره‎ مترادف فارسی آن یعنی «مدیریت مالی» بحث کند. پرسش این است آیا «مدیریت مالی» که ما آن را رسما مترادف Finance گذارده‌ایم مترادف یا دوقلوی فارسی مناسبی برای آن است یا اینکه با آن ناهمزاد است و خود بر حوزه‌های دیگر دلالت دارد؟ اصطلاح «مدیریت مالی» که به‌عنوان معادل برای Finance به کار می‏رود از طرفی زیرحوزه دو رشته Finance و حسابداری است؛ و از طرف دیگر بر مفهوم اصطلاحی دیگر، یعنی Finance management، دلالت دارد. با این مقدمه می‌توان نتیجه گرفت مدیریت مالی (Finance management) و Finance (حالا بخوانید تامین مالی) دو اصطلاح متفاوت هستند که بر دو مفهوم متفاوت دلالت دارند. افزون بر این Finance یک رشته مستقل دانشگاهی و حرفه‌ای است. در حالی که مدیریت مالی یا Finance management یک زیرحوزه یا یک کارکرد از میان زیرحوزه‎ها و کارکردهای پرشمار رشته‌های Finance و حسابداری است. در این نوشتار کوشش می‌شود به اختصار به پیوند و خویشاوندی مدیریت مالی و Finance یا تامین مالی پرداخته شود.

Finance یا تامین مالی

در عرصه عمل، تامین مالی شرکتی (corporate Finance) شامل فعالیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری در بازارهای عام و خاص است. تراکنش‌هایی که در حوزه تامین مالی شرکتی قرار می‌گیرند نوعا بر کسب و کار یا ساختار سرمایه شرکت تاثیر می‌گذارند. این تراکنش‌های مالی شامل ادغام و تملک، خرید اهرمی‌ یا مدیریتی و فروش بخش‌ها یا خطوط و سرمایه‌گذاری در انواع دارایی‌های مالی و فیزیکی، سیاست‌گذاری تقسیم سود و مانند اینها است. همه این تراکنش‌ها می‌رسانند که عموما تامین مالی به کارکردهای مالی بیرونی یک سازمان تمرکز دارد.

Financial management یا مدیریت مالی

مدیریت مالی، چنان‌که ما در حسابداری خوانده‌ایم، آفرینش و اجرای یک سامانه مالی درون‌سازمانی به منظور ارزش‌افزایی برای سهامداران با بهره‌برداری مناسب از منابع (دارایی‌ها) و تصمیم‌سازی درست است. در عرصه دانش، مدیریت مالی یکی از زیرحوزه‌های دو رشته حسابداری و تامین مالی است. در عرصه عمل نیز مدیریت مالی با مدیریت کارکردهای مختلف حسابداری و تامین مالی انجام‌پذیر است. به عبارتی دیگر، هدف مدیریت مالی دستیابی به اهداف مالی گوناگون از راه مدیریت منابع (دارایی‌ها و دیگر منابع) به ویژه بهره‌وری جریان‌های نقدی است. سه عنصر اصلی مدیریت مالی عبارت است از: طرح‌ریزی مالی، کنترل مالی، و تصمیم‌گیری مالی. هر سه این عناصر می‌رسانند که مدیریت مالی به کارکردهای مالی درون‌سازمانی می‌پردازد. وقتی این سه عنصر به گزارشگری نیاز دارند پای حسابداری به میان می‌آید و این عناصر اساسا حوزه مدیریت مالی را به یکی از عرصه‌های اصلی حسابداری تبدیل می‌سازد. ولی وقتی پای تامین مالی و سرمایه‌گذاری برای رسیدن به اهداف این سه عنصر به میان میآید، آنگاه مدیریت مالی به عرصه‌ای از Finance یا تامین مالی تبدیل می‌شود. به همین دلیل است که مدیریت مالی در هر دو رشته حسابداری و تامین مالی به‌عنوان یکی از حوزه‌ها یا دروس آموزش داده می‌شود.مدیریت مالی با تعریفی که در بالا آمد اصطلاحی مترادف یا دوقلوی فارسی Finance نیست. Finance یک رشته دانشگاهی با زیر حوزه‌های دانشی و کارکردی متفاوت است. یکی از این زیر حوزه‎ها مدیریت مالی است که به کارکردهای مالی درون سازمانی می‌پردازد و عمیقا متاثر از تامین مالی است.

مدیریت مالی و تامین مالی نه تنها دوقلو نیستند، بلکه ناهمزاد هم هستند. مدیریت مالی پیش از راه‎اندازی رشته Finance تامین مالی وجود داشته و عموما در رشته حسابداری آموزش داده می‌شده است. در عرصه عمل نیز مدیریت مالی یکی از کارکردهای مالی اصلی هر سازمان انتفاعی بوده است. بنابراین، پیش از آن که تامین مالی سر از شرکت‌های سهامی‌انتفاعی درآورد و رسما به وظایف مقام ارشد اجرایی مالی (CFO) افزوده شود وظایف اصلی مدیریت مالی وجود داشته است. در حال حاضر، مقام ارشد اجرایی مالی هر دو وظیفه مدیریت مالی و تامین مالی Finance را در کنار همه‎ کارکردهای حسابداری و گزارشگری مالی بر عهده دارد.

رشته Finance

بحث بالا می‌رساند از آن جا که مدیریت مالی بر مفهومی ‌دیگر دلالت دارد و دارای نسبت خاص و عام در مقایسه با Finance است نیاز داریم از اصطلاحی دیگر مثل تامین مالی برای آن استفاده کنیم. اخیرا در بعضی نوشته‌ها به این نیاز توجه شده است ولی از اصطلاحی دیگر، «علوم مالی» برای ترجمه یا برابرگذاری Finance استفاده می‌شود. حالا که این نیاز احساس می‌شود بهتر است از برابری مناسب استفاده شود. Finance فقط یک علم است نه چند علم. ضمن این که در نام‌گذاری رشته‌های دانشگاهی از «علم» در مقام بخشی از نام رشته‎ها استفاده نمی‌شود. مثلا نمی‎گوییم رشته علوم ریاضی، رشته علوم دندانپزشکی یا رشته علوم حسابداری در عرصه عمل نیز این نام‏گذاری پذیرفته نیست. شغل علوم مالی وجود خارجی ندارد. با این حال، این نام‌گذاری نشان می‌دهد بعضی از نویسندگان یا فعالان رشته Finance نیز با معادل «مدیریت مالی» برای Finance موافق نیستند و «علوم مالی» یا چیزی دیگر مثل «تامین مالی» را ترجیح می‎دهند.