بررسی کارایی دستور گره‌گشایی بازار
علیرضا کدیور
بورس اوراق بهادار تهران روز گذشته شاهد گذشت ۶ روز معاملاتی از زمان اجرای دستورالعمل رفع گره‌های معاملاتی بود.

دستورالعملی که به منظور افزایش قدرت نقدشوندگی سهام و از بین بردن تدریجی صف‌های خرید و فروش به اجرا درآمد. هرچند در اجرای این دستورالعمل محدودیت‌هایی اعمال شد که کارآیی آن را تاحدودی کاهش داده است، اما به هر حال اجرای این دستورالعمل از سوی شرکت بورس نشان‌دهنده نگرانی‌های نهاد اجرایی بازار سرمایه در خصوص کاهش قدرت نقدشوندگی سهام در بورس تهران است. در حقیقت اعمال سیاست حجم مبنا که در زمان دبیرکل پیشین بورس ابداع شد، سیاستی است که تغییرات قیمت سهام شرکت‌ها را فارغ از قیمت‌های معاملاتی طی یک روز، منوط به ضریبی از سرمایه شرکت‌ها به صورت یکسان می‌کند. به این معنا که شرکت‌های بورسی به نسبت مساوی از سرمایه ثبت شده خود، باید شاهد جابه‌جایی روزانه سهام باشند تا تغییر قیمت به میزان میانگین قیمت سهام معامله شده اعمال شود.
این سیاست که از زمان اجرا تاکنون با انتقادهای زیاد فعالان بازار سرمایه ایران روبه‌رو بوده است، تا پیش از اجرای دستورالعمل رفع گره‌های معاملاتی اجرا می‌شد.
پیش از این نیز شرکت بورس در مرحله اول رفع گره‌های معاملاتی، اقدام به کاهش ضریب حجم مبنا برای شرکت‌های با سرمایه بالا کرد که این سیاست نتوانست اهداف مدنظر شرکت بورس را در روان کردن معاملات سهام تامین کند.
به همین منظور شرکت بورس با تدوین دستورالعمل جدید، اقدام به حذف حجم مبنا به مدت حداکثر ۵جلسه معاملاتی برای سهام شرکت‌های دارای صف خرید و فروش کرد. البته شرکت بورس به منظور جلوگیری از دستکاری قیمت‌ها و ایجاد صف‌های کاذب خرید و فروش، شمولیت این دستورالعمل را منوط به حجم حداقلی دادوستد سهام طی ۱۰جلسه معاملاتی متوالی کرد.
براین اساس، 26 شرکت که به واسطه کم‌ بودن حجم معاملات و دارا بودن صف‌های خرید و فروش مشمول این دستورالعمل شدند، از روز یکشنبه هفته قبل، شاهد از بین رفتن تاثیر حجم مبنا در معاملات روزانه خود بودند. فهرست اولیه شرکت‌های مشمول دستورالعمل رفع گره به گونه‌ای بود که 24 شرکت دارای صف فروش و تنها دو شرکت با صف خرید روبه‌رو بودند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که پس از گذشت ۶ روز معاملاتی از اجرای این دستورالعمل بر روی فهرست اولیه تنها روند معاملاتی ۵ شرکت متعادل شده است. باید توجه داشت که دوره اعمال دستورالعمل رفع گره‌های معاملاتی بر روی برخی از این شرکت‌ها کمتر از ۵روز بوده است، زیرا صف خرید یا فروش این شرکت‌ها و حجم معاملات آنها در این مدت باعث شده است تعدادی از این شرکت‌ها از شمولیت این دستورالعمل خارج شوند. همچنین منظور از تعادل روند معاملات و سهام یک شرکت از بین رفتن صف خرید یا فروش در مورد سهام مزبور است.
باید توجه داشت که دلیل تشکیل صف خرید یا فروش برای برخی از این شرکت‌ها، قیمت‌گذاری نادرست سهام در زمان بازگشایی نماد این شرکت‌ها پس از مجامع سالانه یا تعدیل سود است.
به بیان دیگر مکانیزم قیمت‌گذاری سهام در بورس تهران به گونه‌ای است که سهامداران عمده می‌توانند در روز بازگشایی با قیمت‌گذاری نامتعادل سهام شرکت‌ها به دلیل اطمینان از عدم افت یا رشد قیمت سهام به واسطه‌ تشکیل صف‌های خرید و فروش و محدودیت‌های دو درصد روزانه و حجم مبنا، نقدشوندگی سهام شرکت‌ها را با مشکل روبه‌رو کنند و اجرای ۵ روزه دستورالعمل رفع گره‌های معاملاتی که به معنای تغییر ۱۰درصدی قیمت سهام شرکت‌ها است نیز نتوانسته معاملات اکثر این نمادها را متعادل سازد.
نگاهی به تعداد سهام معامله‌شده این شرکت‌ها نیز نشان می‌دهد که به غیر از چند شرکت محدود سایر شرکت‌ها با حجم معاملات اندک رشد یا افت قیمت را تجربه کرده‌اند و در نتیجه هیچیک از دو هدف مورد نظر در این آیین‌نامه یعنی تعادل قیمت و افزایش حجم معاملات تامین نشده است.
حال که بورس تهران در آستانه تغییرات نرم‌افزاری و نصب سامانه جدید معاملاتی قرار دارد به نظر می‌رسد، شرکت بورس نیز با اتخاذ سیاست‌هایی که از یک سو کارآیی بالایی دارند و از سوی دیگر تحت کنترل و نظارت این نهاد قرار دارد باید اقدام به رفع گره‌های معاملاتی افزایش نقدشوندگی سهام در بورس کند.