گروه بورس- فرخنده رحیمی: آیا فعالیت سبدهای مشترک یا مشاع در کشور در ابتدای راه است؟
حدود یکسال از فعالیت سبدهای مشاع می‌گذرد. اما تاکنون هیچ گزارش رسمی از طریق سازمان بورس درباره فعالیت یکساله این صندوق‌ها و میزان سودآوری، مدیریت پرتفوی و سوددهی‌شان منتشر نشده است.

هدف از تشکیل سبدهای مشترک (مشاع) ایجاد ترکیبی متنوع از دارایی‌های مالی برای به دست آوردن سود متعارف با تحمل میزان ریسک قابل قبول است.
منظور از سبد مشترک (مشاع) موضوع ماده یک آیین‌نامه «ارائه خدمات مشاوره و سبدگردانی اوراق بهادار» مصوب ۴مهر ۱۳۸۳ شورای بورس و دستورالعمل اجرایی آن مصوب ۸ اسفند ۱۳۸۳ با لحاظ اصلاحیه ۲۳ مهر ۱۳۸۴ هیات‌مدیره بورس است، این سبد سرمایه‌گذاران متعددی دارد و مدیر سبد یعنی کارگزاران مسوولیت مدیریت و انتخاب ترکیب بهینه سبد مزبور را دارد که این مسوولیت در چارچوب خط مشی و سیاست‌های کلی امین سبد انجام می‌شود.
مالکیت کلیه دارایی‌های سبد متعلق به صاحبان «گواهی‌های سرمایه‌گذاری» است. بدین ترتیب صاحبان این گواهی‌ها در کلیه دارایی‌های سبد، به تناسب سرمایه‌گذاری‌شان سهیم هستند، البته دارندگان گواهی سرمایه‌گذاری نمی‌توانند در امور سبد دخالت کنند. سرمایه‌گذاران در این سبدها در قبال سرمایه‌گذاری‌شان سندی دریافت می‌دارند که بیانگر میزان مشارکت آنها در سبد است که به آن گواهی سرمایه‌گذاری گفته می‌شود.
سرمایه‌گذاری در سبد شامل سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، اوراق مشارکت، سایر اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس و انواع سپرده‌گذاری بانکی نزد بانک‌ها و موسسات مالی اعتباری مورد تایید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و گواهی سپرده بانکی است.
مبلغ پایه هر واحد گواهی در ابتدای دوره فعالیت سبد یک‌هزار ریال است، در مراحل بعدی، متقاضیان جدید مشارکت در سبد، باید برای خرید این گواهی‌ها ارزش خالص روز دارایی‌ها (NAV) را بپردازند. در صورت وجود متقاضی سرمایه‌گذاری در سبد مدیر می‌تواند با اجازه امین و سازمان بورس و اوراق بهادار سقف وجوه اولیه سبد را از محل صدور گواهی‌های جدید افزایش دهد.
دوره فعالیت سبد به طور معمول دوساله است که در صورت درخواست مدیر، با توافق «امین» و سازمان بورس اوراق بهادار، دوره این فعالیت «سبد» با تعیین مبلغ پایه گواهی جدید تمدید خواهد شد. ابطال و ارائه مجدد گواهی‌ها بر مبنای خالص ارزش روز دارایی‌های سبد (NAV) عملیاتی انجام می‌گیرد. مدیر، کلیه درخواست‌های ابطال گواهی‌ها و مشارکت جدید در سبد را دریافت کرده و به امر ابطال یا صدور گواهی‌های جدید اقدام می‌کند.
کارمزد ابطال گواهی‌ها که از متقاضی دریافت می‌شود، برابر 4/0درصد ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) عملیاتی است.
چنانچه ابطال گواهی ظرف مدت کمتر از یک سال از تاریخ صدور گواهی انجام شود، محاسبات ابطال گواهی بر مبنای ارزش خالص دارایی‌ها «NAV» عملیاتی با لحاظ ضرایب زیر انجام خواهد شد.

در شرایط اضطراری به تایید امین و سازمان اوراق بهادار، ابطال گواهی‌ها می‌تواند با تاخیر زمانی بیش از 4روز انجام شود.
در صورت فوت هر یک از دارندگان گواهی و اطلاع مدیر از آن، گواهی متوفی به ارزش NAV عملیاتی ابطال و وجوه مربوطه نزد امین تودیع شده تا پس از مراحل قانونی به وارث وی پرداخت شود.
هزینه‌های قابل‌قبول سبد عبارت است از هزینه‌های خرید و فروش سهام شامل کارمزد، مالیات و هزینه گسترش (هزینه‌های معاملاتی) و نیز، در صورت اخذ تسهیلات بانکی جهت تامین نقدینگی «سبد»، هزینه مالی که به آن تعلق گرفته است. مدیر بابت تقبل هزینه‌های کارشناسی، سربار اداری، حق‌الزحمه‌های پرداختی به امین و حسابرس، تبلیغات و سایر هزینه‌های مرتبط و نیز حق مدیریت دارایی‌های سبد، 5درصد از خالص ارزش‌ دارایی‌های سبد «NAV» عملیاتی را به تناسب مدت نگهداری «گواهی»، از فرد سرمایه‌گذار در زمان ابطال و یا پایان هر سال‌مالی دریافت می‌کند. با این حال مدیر می‌تواند پس از سپری شدن شش ماه از تاریخ تشکیل «سبد»، حداکثر تا 40 درصد از کارمزد خود را دریافت کند.
امین و مدیر در قبال صاحبان «گواهی‌ها»، در حدود قوانین و مقررات و بخشنامه‌های سازمان بورس اوراق بهادار، مسوولیت دارند. امین و مدیر هیچ گونه مسوولیتی در قبال تغییرات قیمت دارایی‌های سبد ندارند، لکن مدیر مبلغ سرمایه‌گذاری اولیه سرمایه‌گذاران در سبد یا مبلغ پایه گواهی سرمایه‌گذاری هر کدام که کمتر باشد را از پایان سال اول فعالیت سبد تضمین می‌کند.
مدیر موظف است گزارش‌های سه ماهه، شش ماهه و سالانه دارایی‌ها و ترکیب منابع سبد را تهیه کرده و پس از اظهارنظر حسابرس، به اطلاع سرمایه‌گذاران و سازمان بورس اوراق بهادار برساند. حسابرسی همچنین باید مستقیما به امین در مورد وضعیت سبد گزارش دهد. خالص ارزش روز داریی‌ها «NAV» سبد نیز می‌بایست به صورت روزانه محاسبه و به اطلاع سرمایه‌گذاران برسد.
از آنجا که مدیر سبد می‌تواند اصل سرمایه یا بخشی از سود را تعهد کند، می‌تواند افرادی را که ریسک‌پذیری کمتری دارند به سوی خود جذب کند. اطمینان به سرمایه‌گذاری موجب می‌شود که سرمایه‌گذاران کمتر به شایعات بازار و عوامل بیرونی توجه کنند و در نتیجه ثبات بازار بیشتر می‌شود. با توجه به خطرناک‌ بودن خرید تک‌سهم برای تازه‌واردان و افراد غیرحرفه‌ای، شرکت در سبدهای مشاع می‌تواند بخش زیادی از نیازهای این عده از سرمایه‌گذاران را تامین کند و مردم قادر خواهند شد با استفاده از سبد اختصاصی اوراق بهادار مشاعی، سرمایه‌گذاری مطمئنی را انجام دهند.
از زمانی که طرح سبد‌های مشترک در بورس اوراق بهادار تصویب شد، تاکنون 5 شرکت کارگزاری اقدام به اجرای این طرح کرده‌اند. شرکت‌های کارگزاری بهمن، اقتصاد نوین، دنیای خبره، مفید و خبرگان سهام شرکت‌های کارگزاری هستند که هم‌اکنون دارای سبد مشاع بوده و این طرح را اجرا کرده‌اند. براساس گزارش‌های به دست آمده از این شرکت‌ها، استقبال افراد از این سبد‌ها بسیار زیاد بوده است و هم‌اکنون نیز درخواست‌های زیادی برای شرکت در این سبد‌ها وجود دارد که باعث شده که برخی از کارگزاری‌ها اقدام به افزایش سرمایه این سبد‌ها کنند و علت عدم استقبال زیاد از برخی کارگزاری‌ها هم، کم بودن تبلیغات و اطلاع‌رسانی در این زمینه بوده است.
از آنجا که فرد از خرید و فروش شخصی بی‌نیاز شده و معاملات خود را به دست یک کارشناس سپرده است و اصل سرمایه‌اش نیز حفظ می‌شود، سرمایه‌گذار خرد رغبت بیشتری برای سرمایه‌گذاری پیدا می‌کند، بنابراین برای اینکه این نوع معامله در بازار بتواند گسترش یافته و رغبت سرمایه‌گذار خرد به این نوع سرمایه‌گذاری نیز ادامه یابد، مستلزم آن است که کارگزار یک مدیریت آگاهانه بر روی سبد خود اعمال کند و همیشه آن را فعال نگه دارد.

اولین بار صندوق‌های سرمایه‌گذاری در قرن سیزدهم به واسطه تبدیل تراست‌ها به صندوق سرمایه‌گذاری مشاع (یونیت تراست‌ها) در انگلستان به وجود آمدند. هدف اصلی تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری، مدیریت سرمایه‌های کوچک و سرمایه‌گذاری در محیطی با ریسک اندک بوده که با انگیزه هدایت این سرمایه‌ها به بخش مولد راه‌اندازی شده و توسعه پیدا کردند.
ادامه این مطلب را در صفحه گزارش بخوانید.