محمد باقر ملکی*

گروه‌ بورس- ابتدای هفته قبل یکی از خبرنگاران گروه بورسی در گفت‌وگویی با «غلامحسین دوانی» نظر وی را درباره رتبه‌بندی شرکت‌های حسابرسی جویا شد، وی که عضو شورای‌عالی حسابداران رسمی بوده،‌ معتقد است که نباید کیفیت کار حسابرسان،‌ ملاک رتبه‌بندی شرکت‌های حسابرسی از سوی بورس باشد.‌ یکی از اعضای جامعه حسابداران رسمی در‌این‌باره، نظرات خود را در یادداشت زیر اعلام کرده است: بحث رتبه‌بندی موسسات حسابرسی در ایران‌، از جمله بحث‌های مناقشه‌برانگیز طی چند سال گذشته بوده است که طیف وسیعی از افراد موافق و مخالف در این مورد موضع‌گیری کرده و با انتشار مقاله به بیان نظرات خود به روش‌های مختلف پرداخته‌اند‌. در این مقاله که نگارنده آن از موافقان رتبه‌بندی موسسات حسابرسی است، سعی شده است تا به استدلال‌های مخالفان رتبه‌بندی موسسات حسابرسی پاسخ داده شود و نتایج و آثار رتبه‌بندی موسسات حسابرسی بر محیط حرفه‌ای مورد توجه قرار گیرد‌.

رتبه‌بندی موسسات حسابرسی جهان

با توجه به نبود دستگاه ناظر جهانی بر کیفیت عملکرد تمام موسسات حسابرسی جهان‌، رتبه‌بندی جهانی موسسه‌های حسابرسی معنادار نیست‌. در نتیجه همانند رتبه‌بندی‌هایی که مثلا در مورد پولدارترین افراد جهان‌، پرفروش‌ترین کمپانی‌های دنیا یا گران‌ترین برندهای جهان انجام می‌شود‌، رتبه‌بندی موسسه‌های حسابرسی از لحاظ درآمد‌، تنها یک اطلاع آماری است و به هیچ‌وجه بیانگر بالا بودن کیفیت کار آنها نیست‌. به همین دلیل است که بسیاری از رسوایی‌های مالی بزرگ بین‌المللی هم توسط همین موسسات بزرگ به وجود می‌آید‌. فکر نمی‌کنم خوانندگان علاقه‌مند به این مباحث‌، موضوع رسوایی مالی در شرکت انرون را به این زودی فراموش کنند‌. بنابراین اعلام چهار یا ده موسسه بزرگ حسابرسی جهان به معنی برتر بودن کیفیت کار آنها نیست‌. کسانی که موضوع رتبه‌بندی موسسات حسابرسی ایران بر مبنای میزان درآمد را مطرح می‌کنند‌، سعی در گمراه کردن تصمیم‌گیرندگان دارند و به طور کلی سعی می‌کنند موضوع را به بیراهه بکشانند‌.

تفاوت‌های بنیادی محیط کار حسابرسی در ایران با محیط کار کشورهای پیشرفته

دلایل متعددی وجود دارد که موجب تفاوت و تمایز آشکار و با اهمیت محیط فعالیت حسابرسان ایران با محیط فعالیت کشورهای پیشرفته می‌شود‌. یکی از این دلایل جوان بودن این حرفه در کشور و ناشناخته بودن حسابرسان خوب و بد است‌. فعالیت خصوصی و قابل اعتنای حسابرسی در ایران از سال ۱۳۸۱ و با تشکیل جامعه حسابداران رسمی آغاز شده است . در نتیجه جامعه و مشتریان خدمات حسابرسی‌، اطلاع کاملی از نحوه کار حسابرسان ندارند‌. در چنین بازاری‌، تنها حسابرسانی می توانند سهم قابل توجهی از بازار کار را کسب کنند که به دلیل روابط شخصی یا شغلی یا فعالیت‌های اجتماعی دیگر‌، دارای ارتباطات بیشتری هستند‌. در چنین شرایطی هنوز روابط عرضه و تقاضا نمی‌تواند تعیین‌کننده مطلوبیت کار حسابرسان باشد‌. از جمله دلایل دیگر غیر‌رقابتی بودن و تفاوت محیط کار حسابرسی ایران با جوامع پیشرفته‌، موضوع قیمت خدمات حسابرسی است . به دلیل جوان بودن این حرفه و ناپختگی برخی حسابرسان در تعیین بهای خدمات خود و همچنین به دلیل اینکه موضوع کیفیت کار حسابرسی مورد نظارت جدی و موثر قرار نگرفته است‌، تفاوت بهای خدمات حسابرسان مختلف با یکدیگر بسیار فاحش و در بسیاری از موارد‌، برای مشتریان غیرقابل تجزیه و تحلیل است‌. این موضوع نیز موجب می‌شود تا روابط عرضه و تقاضا نتواند بیانگر کیفیت کار حسابرسان در ایران باشد‌.

دلایل مخالفت تعدادی از حسابرسان با رتبه‌بندی موسسات حسابرسی

از مجموعه مباحثی که تا‌کنون توسط مخالفان رتبه‌بندی موسسات حسابرسی مطرح شده‌، نبود رتبه‌بندی موسسات حسابرسی در کشورهای پیشرفته‌، به عنوان دلیل اصلی مخالفت آنها عنوان می‌شود و این مخالفت‌ها هیچ دلیل منطقی و استدلال قابل قبولی ندارد‌. به دلیل تفاوت‌های اصلی و غیر‌قابل انکار محیط فعالیت حسابرسان و محیط اقتصادی آن کشورها با کشور ایران‌، مقایسه وضعیت حسابرسان این‌گونه جوامع با حسابرسان کشورمان نیز نتیجه قابل قبول و قابل اتکایی نخواهد داشت.

از سایر مواردی که برخی از مخالفان رتبه‌بندی موسسات حسابرسی به آن اشاره می‌کنند‌، موضوع عرضه و تقاضا است. آنها به این موضوع اشاره می‌کنند که موسسات حسابرسی با درآمد بیشتر‌، به‌طور حتم دارای کیفیت بالاتری هم هستند، زیرا تقاضا برای خدمات آنها بیشتر است و مشتریان زیادی برای انجام کار حسابرسی به آنها مراجعه کرده‌اند‌. در پاسخ به این مخالفان باید گفت که اگر این‌گونه است‌، آنها نباید مخالفتی با ارزیابی کیفی موسسات حسابرسی و طبقه‌بندی آنها بر این مبنا داشته باشند‌. زیرا طبق استدلال خودشان‌، دارای کیفیت بهتری هستند و در رتبه‌بندی بر‌اساس کیفیت کار نیز رتبه مناسبی کسب خواهند کرد‌.

نتیجه‌گیری

با توجه به شرایط فعلی موسسات حسابرسی و در‌نظر‌گرفتن اینکه جامعه و مشتریان کار حسابرسی برای شناخت حسابرسان به معیارهای عینی و قابل اتکا نیاز دارند‌، طبقه‌بندی موسسات حسابرسی بر‌اساس کیفیت کار آنها از نیازهای اساسی و اولیه فعالیت‌های اقتصادی و نظارتی در کشور محسوب می‌شود‌. این رتبه‌بندی علاوه بر شناسایی حسابرسان به جامعه‌، موجب می‌شود تا موسسات حسابرسی برای ارتقای کیفی خدمات حرفه‌ای خود تلاش و سرمایه‌گذاری کنند همچنین مانع از این خواهد شد تا شرکت‌های بزرگ و عمومی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند‌، از خدمات حسابرسانی استفاده کنند که کار آنها فاقد کیفیت لازم است‌. بدیهی است این ارزیابی کیفیت و رتبه‌بندی دارای هزینه است و این هزینه باید توسط کسانی تقبل شود که به این کار علاقه‌مند هستند و از نتایج آن استفاده خواهند کرد‌.

موسسات حسابرسی و بورس اوراق بهادار از جمله اصلی‌ترین استفاده‌کنندگان ارزیابی و رتبه‌بندی موسسات حسابرسی خواهند بود‌. همچنین ضروری است ارزیابی کیفی و رتبه‌بندی موسسات حسابرسی توسط گروهی با صلاحیت و غیر‌شاغل در موسسات حسابرسی انجام شود و تمام شاخص‌های موثر بر ارزیابی کیفی از جمله محل کار‌، تعداد کارکنان حرفه‌ای و سایر موارد در نظر گرفته شود‌ تا برخی ابهامات و احتمالات از بین برود و رتبه‌بندی موسسات به نحو صحیح و قابل اتکایی انجام شود‌.

*عضو جامعه حسابداران رسمی ایران