گروه بورس- محبوبه مغانی: بورس اوراق بهادار تهران در حالی سال ۹۰ را به اتمام رساند و قدم به سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی گذاشت که کاهش ۲۸ درصدی در حجم و افزایش ۱۵ درصدی در ارزش معاملات را شاهد بود، اما با این حال با کسب در‌آمد عملیاتی و ارائه خدمات ۲۵۶ میلیارد ریالی، سود ۵۰۹ ریالی را به ازای هر سهم در پایان سال ۹۰ محقق ساخت. با این حال هنگامی که مدیرعاملش گزارش فعالیت هیات‌مدیره را برای دوره ۱۲ ماهه منتهی به اسفندماه ۹۰ به صاحبان سهام ارائه می‌کرد یکی از برنامه‌های تیم مدیریتی شرکت بورس اوراق بهادار تهران را رشد ۲۱ درصدی ارزش بازار و رشد ۴۲۵ درصدی ارزش معاملات در سال جاری اعلام کرد.

بورس می‌توانست فعال‌تر باشد؟

این چشم‌انداز در حالی برای سال مالی ۹۱ شرکت بورس ترسیم شد که محمودرضا خواجه‌نصیری رییس اداره نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار معتقد است: اگرچه طی سال‌های ۸۹ و ۹۰ بورس اوراق بهادار تهران عملکرد خوبی را از نظر حجم و ارزش معاملات ثبت کرد، اما به‌رغم عملکرد مناسب در تثبیت معاملات و مدیریت فعالیت‌های جاری، کم کاری آن در برخی از حوزه‌ها منجر شد تا موفقیت کمتری را در متنوع سازی فعالیت‌هایش داشته باشد. در واقع نوک پیکان انتقاد خواجه‌نصیری به عملکرد بورس تهران در ورود شرکت‌های جدید به بازار و فقدان ابزارهای معاملاتی جدیدی همچون (صندوق‌های قابل معامله) و حوزه معاملات مشتقه در بورس بر‌می‌گردد، تا ضمن تاکید بر آنکه هنوز بورس اوراق بهادار تهران جا برای توسعه بازار دارد، اشاره‌ای هم به پایان مهلت فعالیت هیات‌مدیره شرکت بورس تهران که از مهرماه سال ۸۹ فعالیت می‌کند، داشته باشد. براین اساس در تیرماه سال جاری و در ششمین مجمع شرکت بورس اوراق بهادار تهران حضور حقوقی‌هایی همچون سرمایه‌گذاری تدبیر و بانک تجارت در هیات‌مدیره شرکت بورس تثبیت شد، بانک ملت نیز که پیش از این از طریق کارگزاری خود در این ترکیب قرار داشت ترجیح داد، این بار گروه مالی ملت را جایگزین شرکت کارگزاری خود در هیات‌مدیره بورس تهران کند، از سوی دیگر شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی هم این دفعه صبا تامین را به نمایندگی از خود به هیات‌مدیره نهاد اجرایی بازار سرمایه فرستاد. از سویی دیگر کارگزاری توسعه فردا و سرمایه‌گذاری توسعه ملی نیز جایگزین شرکت‌های کارگزاری حافظ و شرکت کارگزاری سرمایه‌گذاری ملی ایران در هیات‌مدیره بورس شدند.

کانون کارگزاران نیز که بنا به اظهارات دبیرکلش تلاش داشت تا به عنوان یکی از گرداندگان نهاد اجرایی شرکت بورس در ترکیب هیات‌مدیره آن باقی بماند در میان رقابت‌ها، نتوانست آرایی را کسب کند، بنابراین از کسب یک کرسی در ترکیب هیات‌مدیره بازار ۱۱۲ هزار میلیارد تومان بورس تهران بازماند و به جای آن کارگزاری خبرگان سهام در هیات‌مدیره بورس موفق به کسب کرسی مدیریتی شد. اما هرچند این تشکل خود انتظام بازار نتوانست حضوری مدیریتی در نهاد اجرایی بازار داشته باشد، ولی در ترکیب هیات‌مدیره شرکت فرابورس ایران قرار گرفت. دبیرکل کانون کارگزاران هم در تاکید بر اشتیاق خود بر حضور کانون کارگزاران در ترکیب هیات‌مدیره تمام بورس‌های سهام و کالایی تاکید دارد که این نهاد از تلاش خود برای حضور مجدد در ترکیب هیات‌مدیره این بورس دست نخواهید کشید. به طوری که در انتخابات بعدی هیات‌مدیره شرکت بورس اوراق بهادار تهران دوباره کاندید خواهد شد.

بازیگران حقیقی بورس تهران را بشناسید

اما پس از رقابت‌های نفس گیر میان نامزدهای هیات‌مدیره، بانک ملت محمدابراهیم محمد پورزرندی را به هیات‌مدیره بورس تهران فرستاد. حسین سلیمی به نمایندگی از صبا تامین یا همان شستا راهی هیات‌مدیره این بازار شد. در همین حال سید مجتبی فهیم‌هاشمی به نمایندگی از سرمایه‌گذاری توسعه ملی به هیات‌مدیره بورس رفت و در نهایت ظاهرا براساس برخی از رایزنی‌ها افرادی همچون وحید محمودی از سوی بانک تجارت، بهروز زارع به نمایندگی از کارگزاری توسعه فردا، امیر‌حسین ارضاء از طرف کارگزاری خبرگان سهام و حمیدرضا رفیعی هم از سوی سرمایه‌گذاری تدبیر برای ورود به هیات‌مدیره بورس تهران انتخاب شده‌اند. بنا به اظهارات خواجه نصیر، سازمان بورس در حال دریافت مدارک و پرسش نامه‌های پر شده نمایندگان حقیقی معرفی شده هیات‌مدیره شرکت بورس است تا در روزهای آینده صلاحیت همه آنها را در کمیته تایید صلاحیت سازمان مورد بررسی قرار دهد. با این حال قالیباف اصل که ادامه حضور خود در شرکت بورس را منوط به تصمیم اعضای هیات‌مدیره جدید این شرکت می‌داند، عملکرد خود در اداره نهاد اجرایی بورس تهران را با توجه به شرایط حاکم بر بازار سهام مناسب ارزیابی می‌کند. اگرچه در فاصله فعالیت دوره دوم مدیریتش بر شرکت بورس، محمدرضا رستمی معاون ناشران و امور اعضای این مجموعه و علی سنگینیان معاون مطالعات اقتصادی، شرکت بورس تهران را به مقاصد دیگری ترک کردند. حال آنکه ابوالفضل شهرآبادی نیز ترجیح داد به جای حضور در مدیریت بین‌الملل بورس تهران به تامین سرمایه بانک پارسیان کوچ کند.

اما قالیباف ادامه حضورش در شرکت بورس را به تصمیم هیات‌مدیره‌ای واگذار می‌کند که پس از تایید صلاحیتشان در جلساتی که هفته‌های آینده برگزار می‌کنند، این موضوع را بررسی خواهند کرد. با این حال خواجه نصیری که انتخاب مجدد قالیباف اصل پس از پایان دوره چهار ساله مدیریتش در شرکت بورس را بلامانع می‌داند، اما مدیریت امید قائمی در بازار پرریسک فرابورس را با توجه به رشد بالای ارزش معاملات و بازار آن، موفق‌تر عنوان می‌کند. در واقع تنوع در ابزارها، شرکت‌های پذیرفته شده و راه‌اندازی‌ بازار پایه باعث خشنودی ناظر بازار سرمایه از عملکرد وی شده است.

فرابورس؛ هر روز بهتر از دیروز

اما ایده تشکیل بازار فرابورس به عنوان بازار خارج از بورس، از سوی هیات‌مدیره شرکت بورس، در زمانی که امید قائمی در ترکیب هیات‌مدیره نهاد اجرایی بازار سرمایه قرار داشت، به موجب ماده ۲۸ قانون بازار سرمایه مطرح شد تا به این ترتیب مشکل معامله سهام شرکت‌هایی که از بورس اخراج می‌شوند، در بازاری تحت عنوان فرابورس رفع شود. بنابراین در سال ۸۷ این بازار فعالیت خود را با ۱۵ کارمند آغاز کرد تا پس از کسب تجربه چهار ماه و ۹ روزه خود در آن سال، بتواند با تشکیل بازار اول، خودی در میان بورس‌های فعال در بازار سهام نشان دهد. بنا بر اظهارات امید قائمی، پس از تشکیل این بازار دیگر فرابورس نمی‌توانست جایی تنها برای مبادلات سهام شرکت‌های اخراجی بورس باشد و باید بزرگ‌تر می‌شد؛ لذا این مساله سبب شد تا راه برای ورود ابزارهای نوین مالی، اوراق مشارکت، پذیره نویسی‌های بازار سوم و مزایده‌های یکجای شرکت‌ها باز شود. به طوری که تعداد بازارهای آن در پایان سال گذشته به ۵ بازار رسید. به گونه‌ای که در حال حاضر در بازار اول و دوم فرابورس شرکت‌های سهامی عام و سایر اوراق بهادار صرفا در بازار ابزارهای نوین مالی حضور می‌یابند. بازار سوم نیز برای عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار و بازار پایه صرفا برای انجام نقل و انتقال سهام شرکت‌هایی تعریف شد که بر اساس الزام بند ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار هستند. لازم است بدانید فرابورس که در چهار ماه فعالیت خود در سال ۸۷ فقط توانست از محل درآمدهای غیر‌عملیاتی سود ۸۷ ریالی را به ازای هر سهم محقق سازد، در سال‌های ۸۸ تا ۹۰ با رشد قابل توجه در سودآوری مواجه شد.

فرابورس یعنی ...

افزون بر این افزایش گستره فعالیت‌های فرابورس درآمد خالص چهار میلیارد و ۳۲۲ میلیون ریالی عملیاتی شرکت را در سال ۸۸ به ۱۱۴ میلیارد و ۸۶۲ میلیون ریال در سال ۹۰ رساند. حال آنکه ثبت ۱۰۹ نماد معاملاتی در فرابورس بر اساس اظهارات تنها مدیرعاملش ناشی از عملگرا بودن فرابورس حاصل شده است. به طوری که امید قائمی فرابورس را بازاری چابک توصیف می‌کند که نسبت به بورس تهران، تصمیم‌گیری‌ها در آن بسیار سریع و ساده‌تر انجام می‌شود.

در نهایت توصیف مدیرعامل از بازار فرابورس این است که فرابورس یعنی ریسک بیشتر و شرایط ساده‌تر.

اکنون با به پایان رسیدن ماموریت دوساله هیات‌مدیره فرابورس، شرکت‌های سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه، سرمایه‌گذاری سپه و کارگزاری نهایت نگر از ترکیب هیات‌مدیره خارج و گروه توسعه اقتصادی آروند، گروه مالی ملت و کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار به عنوان اعضای جدید هیات‌مدیره این شرکت انتخاب شدند.

بر این اساس حسین سلیمی و رسول سعدی به ترتیب از مرکز مالی ایران و شرکت بورس اوراق بهادار، حیدر سیلتی مدیرعامل کارگزاری بانک صادرات از سوی کارگزاری بانک صادرات، مهرداد نعمتی مدیرعامل کارگزاری کاسپین مهر ایرانیان به نمایندگی از کانون کارگزاران و سید‌ابراهیم عنایت مدیرعامل کارگزاری بانک پارسیان به نمایندگی از بانک پارسیان به عنوان ۵ عضو جدید هیات‌مدیره فرابورس معرفی و از سوی سازمان بورس نیز تایید صلاحیت شدند. حسینی مدیر عامل شرکت سرمایه‌گذاری استان خوزستان نیز که به عنوان نماینده حقیقی گروه توسعه اقتصادی آروند معرفی و تایید صلاحیت شده است، می‌خواهد موجبات آشنایی ۴۵ میلیون نفر مشمول سهام عدالت که پیگیر دریافت سود سهام خود هستند را با فرابورس فراهم سازد، همچنین راه ورود شرکت‌های غیر بورسی شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت را در این بازار تسهیل سازد.

در این میان خوشبین، مدیرمالی بانک ملت نیز که به عنوان نماینده حقیقی گروه مالی ملت به سازمان بورس معرفی شده در مرحله تایید صلاحیت از سوی بورس قرار دارد. در واقع تعویق در برگزاری جلسه کمیته تایید صلاحیت بنا به اظهارات رییس اداره نظارت بر بورس‌ها و بازارها شده، مانع از رسمیت بخشی به جلسه هیات‌مدیره جدید فرابورس شده است و به نظر می‌رسد که تا روزهای آینده تایید صلاحیت‌های فرابورس به اتمام رسد. چراکه با تایید عضو هفتم به زودی هیات‌مدیره فرابورس می‌تواند تشکیل جلسه دهد. در آخر خواجه‌نصیر به مجامع برگزار شده بورس و فرابورس اشاره‌ای دارد که در آن عملکرد این دو بازار به سهامدارانش ارائه شده است و این می‌تواند نشانه‌ای برای ماندگاری یا عدم ماندگاری مدیرانش باشد.