علیرضا باغانی

بورس تهران در آستانه ۴۴ سالگی با تحول بزرگی در نحوه دادوستد سهام روبه‌رو شده است. این تحول بزرگ که در بورس از آن به عنوان انقلاب دوم بازار سرمایه یاد می‌شود، چیزی نیست جز دسترسی مستقیم معامله‌گران به سامانه معاملات یا همان معاملات آنلاین، اتفاقی که بورس تهران را در مسیر گذر از روش‌های سنتی قرار می‌دهد و به معامله‌گران این امکان را می‌دهد که به طور مستقیم و بدون هیچ واسطه‌ای به خرید و فروش سهام در بورس بپردازند.

انقلاب اول بازار سرمایه به اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ مربوط می‌شد. سیاست‌هایی که در پی آن از اواسط دهه ۸۰، سهام بهترین شرکت‌های دولتی از جمله مس، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، مخابرات و ... وارد بازار سرمایه شد و رشد ۱۰۰ درصدی ارزش بورس تهران را طی ۵ سال رقم زد و موجب شد تا شمار زیادی از مردم به جمع سرمایه‌گذاران بورسی بپیوندند تا جایی که هم‌اکنون ۷/۱ میلیون سهامدار در کشور به دادوستد سهام می‌پردازند. اما انقلاب دوم بازار سرمایه که دو هفته‌ای است رسما کلید خورده است، معاملات بر خط است. امکانی که موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران خود به معامله مستقیم سهام در بورس بپردازند. اولین بار در دنیا، معاملات بر خط در سال ۱۹۹۵ در آمریکا راه‌اندازی شد که به دلیل تجربه موفق رخ داده در این کشور به تدریج دیگر کشورها از جمله انگلیس، کره جنوبی، چین، هنگ‌کنگ، تایوان و ... امکان استفاده از معاملات آنلاین را در بورس خود ایجاد کردند.

بدون شک حرفه‌ای‌های بازار از لذت معامله مستقیم سهام در بورس بی‌خبر نیستند، لذتی که هم‌اکنون تنها کارگزاران از آن بهره‌مند هستند؛ اما در این شرایط جدید خود سرمایه‌گذار به راحتی می‌تواند سرنوشت سرمایه‌ خود را در بورس رقم بزند و عملا در مقام یک معامله‌گر حرفه‌ای ایفای نقش کند.

با این وصف مزایای معاملات بر خط یا ONLINE TRADING را می‌توان این گونه دسته‌بندی کرد.

۱- با معاملات آنلاین سرمایه‌گذاران نه تنها از طریق اینترنت بلکه از طریق تلفن همراه، همیشه و در همه جا امکان صدور دستور خرید و فروش سهام را در بازار دارند. با این امکان جدید، ارتباط شفاهی سهامدار با کارگزاران حذف شده و مشکلاتی همچون فراموش کردن دستور خرید سرمایه‌گذاران توسط کارگزار به دلیل بالا بودن حجم سفارش‌ها (ORDERها) و همچنین انجام معاملات به صورت دستی حل می‌شود. در واقع سرمایه‌گذار در کمترین زمان ممکن می‌تواند سرنوشت دادوستد سهام روزانه خود را به صورت مستقیم رصد کند و دیگر نیازی نیست که در تماس با کارگزاران، وضعیت سهام خریداری یا فروخته شده را جویا شد.

افزون‌بر این، در معاملات آنلاین تمام مراحل دست و پاگیر معاملات فنی از جمله مراجعه به کارگزاری برای ارائه سفارش خرید و فروش، مراجعه به بانک برای واریز وجه، ارائه فیش بانکی به کارگزار، استعلام کارگزار از بانک برای اطمینان از وصول وجه، دسته‌بندی و ارسال فیزیکی سفارش‌ها به سامانه معاملات و ارائه صورتحساب به مشتری و ... حذف می‌شود. در واقع نقل‌و‌انتقال وجوه، بدون نیاز مراجعه به کارگزاری و بانک، در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود.

۲- سرمایه‌گذار این اطمینان را خواهد داشت که سفارش‌های وی در زمان موردنظر وارد سامانه معاملات می‌شود.

۳- در بازار همواره سرعت دریافت اطلاعات و اخبار داغ یا به اصطلاح بازار، خبرهای insider موضوع بسیار مهمی تلقی می‌شود، به طوری که هر سرمایه‌گذاری که زودتر از بقیه از خبر مهمی در مورد یک نماد بورسی مطلع شود، می‌تواند بازدهی بیشتری کسب کند، اما در روش سنتی به دلیل عدم‌دسترسی مستقیم به سامانه معاملات، سرمایه‌گذار از خبر لحظه‌ای دریافت شده نمی‌توانست استفاده کند و این خبر به سرعت در بازار منتشر می‌شد، در حالی که در معاملات آنلاین سرمایه‌گذار به محض دریافت هر خبری می‌تواند بدون تاخیر به صدور دستور خرید یا فروش بپردازد. همچنین در این شرایط، فضای رقابتی سرمایه‌گذاران هم بهبود می‌یابد.

۴- همواره اختلاف میان مشتریان و کارگزاران از جمله مشکلات موجود و اصلی بین این دو گروه از فعالان بازار سرمایه بوده است. حال آن که در روش معاملات آنلاین به دلیل اینکه ارسال سفارش‌های خرید و فروش با خود سرمایه‌گذاران است، در عمل اختلاف احتمالی مشتریان و کارگزاران به ویژه در خصوص زمان عمل به سفارش حذف می‌شود.

۵- در حال حاضر صدور تمام سفارش‌های خرید و فروش به ۶۰۰ ایستگاه معاملاتی محدود می‌شود ولی با راه‌اندازی معاملات آنلاین به دلیل اینکه مشتریان خود نسبت به صدور سفارش اقدام می‌کنند، در عمل تعداد نقاط ورود سفارش در سامانه معاملات افزایش می‌یابد. این در حالی است که هنوز امکان معاملات آنلاین در عرضه‌های اولیه یا IPO به دلیل سهمیه‌بندی وجود ندارد.

۶- در معاملات آنلاین به دلیل دخالت مستقیم مشتری در فرآیند انجام معامله، ریسک انجام نشدن معامله در سامانه معاملات کاهش می‌یابد که با این وصف رغبت سرمایه‌گذاران جدید برای ورود به بازار سرمایه و معامله مستقیم هم می‌تواند افزایش یابد.

۷- معاملات آنلاین به نفع کارگزاران هم می‌تواند باشد چراکه با حذف و ورود اطلاعات دستی توسط کارگزاری‌ها، هزینه نیروی انسانی و دیگر هزینه‌های این شرکت‌ها، کاهش می‌یابد و آنها این هزینه را می‌توانند صرف توسعه خود کنند.

۸- با وجود مجهز بودن معاملات بر خط به امضای دیجیتال، این سامانه از امنیت لازم برخوردار است.

۹- یکی از مزایای معاملات آنلاین لحظه‌ای بودن آن است تا جایی که برخلاف روش‌های سنتی، تمام عملیات از جمله ارسال سفارش‌های خرید و فروش، دریافت صورتحساب، ارسال سفارش با تلفن همراه، ارسال سفارش با تلفن، ارتباط با بانک و ارتباط کارگزار با بورس همه به صورت لحظه‌ای صورت می‌گیرد؛ یعنی نه تنها عملیات خرید و فروش اوراق بهادار، بلکه عملیات بانکی به صورت لحظه‌ای انجام می‌شود. به عنوان مثال با ارسال سفارش مشتری از طریق رایانه یا تلفن همراه به سامانه کارگزاری به صورت لحظه‌ای با بانک مشتری ارتباط برقرار می‌شود و معادل وجه خرید، در حساب مشتری بلوکه می‌شود و به محض خرید، وجه بلوکه شده به حساب کارگزار واریز می‌شود و در نهایت با همان سرعت به اطلاع مشتری می‌رسد.