گارو هوانسیان فر*

بخش پایانی

افرادی که با این نوع سوالات (جملات سوالی شده‌ کتاب‌های مختلف) در آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران قبول می‌شوند و عنوان «حسابدار رسمی» را به‌دست می‌آورند، ممکن است در کار عملی اظهار نظرات اشتباهی ارائه دهند که باعث شود شأن، مقام و مرتبت حسابدار رسمی و در نتیجه، جامعه حسابداران رسمی ایران را پایین بیاورند. • سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید در سطحی باشد که به عنوان CASE در مقاطع مختلف تحصیلی آکادمیک در دانشگاه‌ها در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا تدریس شود. این سوالات باید در تمام این مراحل تحصیلی آکادمیک (البته با توجه به سطح سوالات) تدریس و مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گیرند. همچنین این سوالات باید در سطحی و از نوعی باشند که حتی آنهایی که قبلا عنوان «حسابدار رسمی» را به‌دست آورده اند، با مطالعه آنها به مطالب نو و آموزنده‌ جدید دست یابند و به نحوی معلومات خود را به روز و بهنگام سازند.

• سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید عاری از هرگونه اشتباه تایپی یا موضوعی باشند. برای جامعه حسابداران رسمی ایران کسرشان است که در یک سوالی احتمالا اشتباه تایپی یا موضوعی وجود داشته باشد. شاید بعضی‌ها به اشتباه تایپی چندان اهمیت ندهند و بگویند که بله این فقط اشتباه تایپی است. گفتن چنین جمله‌ای، خود در شان یک حسابدار رسمی و حرفه‌ای نیست. سوالات این آزمون باید عاری از هرگونه اشتباه باشد و برای این منظور هم باید آن سوالات بارها و بارها، قبل از نهایی شدن، مطالعه و بررسی دقیق شود. «اشتباه موضوعی» نیز دیگر می‌توان گفت که غیرقابل گذشت است. اگر احتمالا اشتباه موضوعی در سوالات این آزمون وجود داشته باشد، باید گفت که: «وای به روزی که بگندد نمک»!

سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید توسط تیم‌هایی (هر تیم برای یک موضوع از آزمون) طراحی و بارها توسط اعضای آن تیم از هر لحاظ بررسی و مطالعه دقیق و عمقی شود و هر یک از اعضای تیم سعی کنند کلیه سوالات هر موضوع امتحانی را حل و پاسخ دهند و مطمئن شوند که هیچ‌گونه اشتباهی در آن سوالات وجود ندارد. توجه داشته باشید که سوالات مطرح شده در این آزمون مربوط به یک جامعه کاملا حرفه‌ای است که یکی از خصوصیات اصلی آن، «دقت» است. مبنا را باید بر این گذاشت که جامعه حسابداران رسمی ایران که یک جامعه کاملا حرفه‌ای است یا خواهد شد، هیچ اشتباهی را مرتکب نمی‌شود. ممکن است سایر انجمن‌ها و جوامع در کتب، نشریات، آزمون‌ها و... خود اشتباهاتی داشته باشند، ولی هیچ‌گونه اشتباهی از جامعه حسابداران رسمی ایران انتظار نمی‌رود و به هیچ وجه قابل توجیه و پذیرش نیست زیرا یکی از خصوصیات اصلی هر حسابدار یا حسابرس حرفه‌ای، دقت در کار است. بکار بردن این جمله: «ببخشید اینجا اشتباه شده، شرمنده‌ایم» به هیچ وجه در شان جامعه حسابداران رسمی ایران و هر انجمن حرفه‌ای حسابداری در سطح دنیا نیست.

در مورد تیم طراح سوالات، در مقاله بعدی تحت عنوان «طراحان سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران» به تفصیل صحبت خواهم کرد.

• سطح سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران در بعضی موارد از سطح سوالات آزمون سایر جاها که سطح علمی آنها از جامعه حسابداران رسمی ایران بسیار پایین‌تر است، ساده‌تر و گاهی بی نهایت پایین‌تر است. این امر برای جامعه حسابداران رسمی ایران بسیار ناخوشایند و نامطلوب است و در نتیجه باعث سرافکندگی اعضای آن می‌شود. تک تک سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید طوری باشند که هر خواننده‌ای را به فکر بیندازد و نوع سوالات باید از نوع سوالات سایر آزمون‌ها کاملا متفاوت باشد و مشخص و روشن باشد که هر سوال مطرح شده دارای کیفیت بسیار بالایی بوده و دارای وزنه‌ای است، طوری که خواننده سوال در ذهن خود به طراح یا طراحان سوال، صدها و حتی ‌هزاران آفرین بگوید. هر گاه سوالات آزمون انجمن‌های حرفه‌ای حسابداری معتبر دنیا را مطالعه می‌کنم و به ظرافت نکته‌های مطرح شده در آن سوالات پی می‌برم، در ذهنم ‌هزاران آفرین به طراحان آن سوالات می‌گویم. برای من کاملا مشخص است که روی آن سوالات مدت‌ها فکر شده و تنها جهت رفع تکلیف، سوالات از این طرف و آن طرف‌گرد آوری نگردیده است. در مورد بعضی از سوالات این آزمون‌ها به این نتیجه می‌رسم که طراح آن سوال یا سوالات یک عمر در مورد آنها فکر کرده است. بله تعجب نکنید، یک عمر.

• در آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید از اصطلاحاتی استفاده شود که اصطلاحات روز بوده و برای کلیه آزمون دهندگان آشنا باشند. از بکار بردن اصطلاحات قدیمی و منسوخ شده که برای خیلی‌ها ناشناخته است و فقط در کتب بسیار قدیمی با آنها برخورد می‌شود، باید پرهیز نمود. باید توجه داشت که نسل جدید حسابداران در این آزمون شرکت می‌کنند و همه‌ آنها از کتاب‌های موجود که مربوط به سال‌های اخیر است استفاده می‌کنند. از بکار بردن اصطلاحات «من درآوردی» نیز باید کاملا پرهیز کرد. اصطلاحات به کار برده شده در این آزمون باید برای عموم حسابداران شناخته شده و کاملا روشن و واضح باشد.

• سوالات آزمون باید کاملا شفاف و روشن و برای کلیه آزمون دهندگان واضح باشد که هر سوال دقیقا چه مورد یا مواردی را مطرح کرده است. سوالات نباید طوری باشند که بتوان تفسیر‌ها و برداشت‌های مختلف از آنها نمود. آزمون‌دهنده نباید به هیچ وجه در شک و شبه‌ای قرار گیرد که آیا منظور از سوال، این موضوع یا مورد است یا آن. بنابراین، سوالات آزمون باید عاری از هر گونه ابهام و کاملا شفاف، واضح و روشن باشند.

• در رابطه با سوالات چهار گزینه ای، نوع سوالات باید طوری باشند که آزمون‌دهنده مطلع، با انجام محاسبات اندکی، به پاسخ سوال یا سوالات برسد. برخی مواقع در بعضی از آزمون‌ها شاهد سوالاتی بوده‌ام که یک سوال چهار گزینه‌ای بیش از یک صفحه حل دارد که مستلزم صرف وقت زیاد و آنهم در یک محیط آرام و بدون دغدغه می‌باشد. اصولا منظور از سوالات چهار گزینه‌ای این است که میزان دانش، درک و تصمیم‌گیری سریع آزمون‌دهنده را امتحان نمایند و اگر او مطلب را می‌داند، با صرف وقت بسیار اندک، به سوال مطرح شده پاسخ دهد. اگر سوال چهار گزینه‌ای نیاز به حل یک یا چند صفحه‌ای داشته باشد، دیگر آن سوال، یک سوال چهار گزینه‌ای نامیده نمی‌شود. طراح یا طراحان سوال باید به ماهیت و منظور سوالات چهارگزینه‌ای کاملا آشنا باشند!

• سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران باید همه مربوط به موضوعات روز باشند و حل آنها با روش‌های جدیدی که در کتب منتشره در سال‌های اخیر وجود دارد، میسر باشد. بدیهی است که اگر احتمالا سوالی از یک کتاب قدیمی و منسوخ شده‌ ترجمه شده باشد، نمی‌تواند با روش‌های حل مسائل به طرق جدید میسر باشد و بنابراین آزمون‌دهندگان مجبور می‌شوند که وقت زیادی را روی چنین سوالاتی صرف نمایند و در نهایت هم نتیجه‌ای نگیرند. راه‌حل سوالات باید طوری باشد که برای عموم شرکت‌کنندگان در آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران شناخته شده و معمول باشد. منظور این است که اگر سوالی مطرح می‌شود که راه‌حل آن فقط از یک طریق بسیار خاص که صرفا برای طراح سوال روشن است، برای شرکت‌کنندگان در آزمون ایجاد مساله، مشکل و سردرگمی می‌نماید. راه‌حل مسائل باید طوری باشد که برای کلیه شرکت‌کنندگان در آزمون شناخته شده باشد. طراح سوال یا سوالات باید همیشه خود را در جای آزمون‌دهنده قرار دهد. البته در صورتی که یک تیم چند نفره کلیه‌ سوالات را پاسخ دهند، اینگونه مسائل و مشکلات به احتمال بسیار زیاد به وجود نخواهد آمد.

• تعداد سوالات آزمون هم باید خیلی بیشتر از تعداد سوالات موجود باشد و سعی شود که در رابطه با هر موضوعی، سوالات از کلیه‌ بخش‌های آن موضوع مطرح‌گردد و نه احتمالا در مورد یک موضوعی چندین سوال نسبتا مشابه مطرح شود و در مورد سایر موضوعات مهم سوالی مطرح نشود. هرگاه تعداد سوالات زیاد باشد، نشان خواهد داد که یک شرکت‌کننده در آزمون مذکور، تا چه حدی به کل مسائل هر موضوعی تسلط دارد. در حال حاضر تعداد سوالات بسیار کم است و به نظر می‌رسد (قطعا) که کل یا اکثر مطالب هر موضوع آزمون از آزمون‌دهندگان سوال نمی‌شود. برای وقت آزمون نیز می‌توان آزمون را در دو یا چند مرحله به صورت صبح و بعدازظهر برگزار کرد. هیچ مشکلی در این رابطه وجود ندارد.

• برای طرح سوالات نیز می‌توان بانک سوالات ایجاد کرد و در این رابطه می‌توان از عموم حسابداران، حسابرسان، اساتید، متخصصین در امور مالیاتی، قانون تجارت و دیوان محاسبات درخواست کرد که با مسائلی که در حین کار با آن برخورد می‌کنند و می‌تواند جالب و مورد بحث باشد، همراه با پاسخ‌های مربوطه برای کمیته یا مسوولان برگزاری آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران ارسال کنند و این عمل می‌تواند باعث شود که بیشتر سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران از مواردی باشد که در عمل رخ داده اند، البته بدون درج مشخصات واحدی که مساله‌ مطرح شده در آن اتفاق افتاده است.

• در مورد سوالات تشریحی هم پیشنهاد می‌کنم که کلیه‌ سوالات به صورت CASE‌‌های واقعی که عملا در شرکت‌ها اتفاق افتاده (البته بدون ذکر نام شرکت‌ها)، به صورت رویدادهای واقعی مطرح‌ شود و آزمون‌دهنده را در شرایط شرکت‌های مورد نظر قرار دهد و از او خواسته شود که در شرایط موجود در آن شرکت‌ها، در مورد مثلا فروش یا خرید یا دارایی‌های ثابت مشهود یا... چه رسیدگی‌هایی یا اقداماتی را به عمل خواهد آورد. سال‌ها قبل در سوالات انجمن‌های حسابداران خبره انگلستان، سوالات به صورت خیلی مفید و مختصر مطرح می‌گردید. مثلا در رابطه با هزینه حقوق و دستمزد یک شرکت تولیدی بزرگ سوال می‌شد که چه رسیدگی‌هایی را انجام می‌دهید. در واقع از آزمون‌دهنده فقط رسیدگی‌های کلی را می‌خواستند که به صورت ۳،۲،۱... بنویسد، بدون اینکه مسائل و مشکلات خاصی را در مورد آن شرکت و حقوق و دستمزد آن مطرح کنند. ولی در سال‌های اخیر این نوع سوالات کاملا منسوخ شده و درباره هر موضوعی، مواردی را از یک شرکت به‌خصوص مطرح و تعریف می‌کنند و سپس از آزمون‌دهنده می‌خواهند که در رابطه با آن موضوع خاص در شرایط آن شرکت به‌خصوص، نظرات یا... خود را بنویسد. در اینجا دیگر حفظ کردن مطالب به یاری آزمون‌دهنده نمی‌آید. فقط درک عمیق مطالب و تجربه‌ کاری کافی او می‌تواند به او کمک و یاری کند. اینجاست که تجربه‌ کاری کافی لازم به کمک آزمون‌دهنده می‌آید و کسی که تجربه کاری ندارد، نمی‌تواند به این نوع سوالات که در دنیای واقعی (و نه خواب و خیال) اتفاق می‌افتد، پاسخ دهد. با مطرح کردن چنین سوالاتی که از نظر من باید کلیه‌ سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران از این نوع سوالات باشند، بهترین بهترین‌ها در آزمون قبول می‌شوند و کسانی که تجربه‌ کاری کافی ندارند و مطالب را از روی کتب متفرقه به صورت طوطی وار حفظ کرده‌اند، عاجز از پاسخ دادن به کل سوالات آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران خواهند بود. باز تکرار می‌کنم، هدف فقط انتخاب کسانی به عنوان حسابدار رسمی است که صد در صد شایستگی این عنوان را از هر لحاظ داشته باشند. اینجانب هیچ خصومتی با هیچ کس ندارم. تنها نظر و مقصود من بالا بردن سطح دانش حسابداران رسمی در مملکتمان است.

• سوالات آزمون هر دوره هم باید نسبت به دوره‌ قبل سخت‌تر و سطح علمی آن بالاتر شود تا سطح آزمون در یک حد راکد باقی نماند. به حرف‌های این و آن هم نباید به هیچ‌وجه توجه کرد. بگذارید اینها راحت ماستشون را بخورند. سوالات باید سخت‌تر و سخت‌تر و سخت‌تر شود. هیچ‌گونه تعارفی با هیچ کس نداشته باشیم. باز هم تکرار می‌کنم، می‌خواهیم عنوان «حسابدار رسمی» بدهیم، نه عنوان.... حال ممکن است بعضی‌ها بپرسند که چرا این همه سخت‌‌گیری؟ پاسخ این سوال را در مقاله‌ای تحت عنوان «خصوصیات و ویژگی‌های یک حسابدار حرفه‌ای» به تفصیل شرح خواهم داد.

• بهتر است آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران سالی دو بار انجام شود. انجام آزمون به‌صورت سالی یکبار کافی نیست.

• امیدوارم که خوانندگان این مقاله به ذهنشان این مطلب خطور نکند که قصد و منظور این است که هیچکس حسابدار رسمی نشود. منظور این است که فقط کسانی حسابدار رسمی شوند که به معنی واقعی، حسابدار حرفه‌ای (Professional Accountant ) هستند. در انگلستان مثالی است که می‌گویند فقط باید سرشیر(Cream) حسابداران را به عنوان حسابداران خبره انتخاب نمود. منظور این است که هرگاه یک دیگ بسیار بزرگ شیر را می‌جوشانیم، فقط چند میلی‌متر سرشیر در بالای دیگ جمع می‌شود. یعنی بهترین قسمت شیر. ما هم باید بهترین حسابداران را که در حد همان سرشیر یک دیگ بزرگ شیر است، به عنوان حسابداران رسمی انتخاب کنیم. هرگاه با یک حسابدار خبره از انگلستان یا آمریکا صحبت می‌کنیم، از طرز صحبت کردن با او متوجه می‌شویم که یک اعتماد به نفس بسیار بالا در صحبت‌ها و کردارش وجود دارد که این اعتماد به نفس، تنها در اثر مطالعه دقیق مطالب حسابداری، حسابرسی و سایر مطالب و همچنین تجربه کاری در حد بسیار عالی است که در حین دوران حسابدار خبره شدن یا بعد از آن به‌دست آورده است. ما هم باید همین سعی و کوشش و به اصطلاح بعضی‌ها، سخت‌‌گیری‌ها را به عمل آوریم تا حسابداران رسمی مملکتمان در حد حسابداران خبره انگلستان یا آمریکا که حرف اول را در حسابداری و حسابرسی در دنیا می‌زنند باشند و حتی بالاتر. چرا که نه؟ قوانین و مقررات برای حسابدار رسمی شدن باید سخت و غیرقابل انعطاف و برای همه به صورت یکسان اجرا شود. هدف نهایی یادتان نرود، تربیت حسابداران یا حسابرسان کاملا حرفه‌ای، مسلط به کار خود و متعهد به حرفه است.

در خاتمه مقاله برای رفع خستگی خوانندگان باید مطلبی را عرض نمایم. در یک آزمون انجمن حسابداران خبره انگلیس، در یک امتحان حسابداری مدیریت، بالاترین نمره‌ای که فردی آورده بود و برنده جایزه سمبلیک در حسابداری مدیریت شده بود، نمره ۲۵ از ۱۰۰ بود! تعجب نکنید، بی جهت به او جایزه سمبلیک در امتحان حسابداری مدیریت ندادند. سوالات آن امتحان بسیار در حد دشوار و مشکلی مطرح شده بود که بهترین نمره ۲۵ از ۱۰۰ بود و او به‌حق شایسته‌ چنین جایزه‌ سمبلیک بود. شاید بگویید که ممکن است افرادی که شرکت کرده بودند، مطالب را خوب نخوانده بودند. نه، این‌طور نیست. هر شخصی که می‌خواهد در امتحانات حرفه‌ای حسابداری در انگلستان شرکت کند، هر روز ساعت‌ها مطالعه می‌کند زیرا می‌داند که رقابت بسیار بالا است و‌درصد قبولی همان در حد سرشیری است که در بالا قید کردم و نه در حد کل شیر داخل دیگ. بنابراین، کسی بدون آمادگی کامل در این آزمون‌ها شرکت نمی‌کند زیرا جای هیچ‌گونه شانس، اقبال، اعتراض و... برای قبول شدن وجود ندارد. تنها چیزی که می‌تواند به آزمون‌دهنده کمک کند، داشتن مشخصاتی است که قبلا ذکر کردم و مطالعه وسیع، عمیق و درک کامل کلیه مفاد آزمون می‌باشد. افرادی که برنده‌ جایزه سمبلیک می‌شوند، دارای آینده‌ بسیار خوب و روشن برای استخدام در بهترین موسسات حسابرسی حرفه‌ای و معتبر یا شرکت‌ها هستند و باهوش و ذکاوتی که دارند، می‌توانند پله‌های ترقی را در مدت زمان بسیار کوتاهی طی کنند. چه خوب است که ما هم برای تشویق آزمون دهندگان، برای کسانی که رتبه‌های اول، دوم و سوم را که در هر موضوع امتحانی کسب می‌کنند، جایزه سمبلیک در نظر بگیریم. البته به شرط آنکه سوالات آزمون در حد بسیار بالایی باشد که در فوق در مورد آن صحبت کردم.

بنابراین، نظر نهایی و قطعی من در مورد سطح قبولی شرکت‌کنندگان در آزمون جامعه حسابداران رسمی ایران، همان در حد آن سرشیر است و بس. بیایید ارزش حسابداران رسمی را در مملکتمان در حد بسیار بالایی نگهداریم و به نظر اینجانب، رسیدن به این هدف، با رعایت مطالبی است که در این سری مقاله‌های «مراحل حسابدار رسمی شدن» مطرح می‌کنم، به احتمال زیاد میسر باشد. شاید دوستان و همکاران‌گرامی نیز نظرات سازنده‌ دیگری نیز داشته باشند که از آنها می‌خواهم در مقالاتی به اطلاع کلیه‌ مسوولان محترم در رابطه با جامعه حسابداران رسمی ایران برسانند. در هر حال، قصد و منظور خیر است، تا نظر خوانندگان چه باشد.

*حسابدار رسمی - عضو پیوسته انجمن

حسابداران خبره مدیریت انگلستان