نوسانات نرخ ارزها و اعتراض تمام نشدنی صاحبان صنایع
مسعود جعفری
بیشترین نگرانی صاحبان صنایع و تجار، از نوسانات بین‌المللی نرخ ارزها در برابر هم یا در برابر ریال ایران است، اما این موضوع اغلب به عنوان ریسک پذیرفته شده تجارت و صنعت در نظر گرفته شده و غیر قابل اجتناب به نظر می‌رسد.

گرچه نیاز به کاهش این ریسک، از سوی این گروه از فعالان اقتصادی، جسته و گریخته مطرح شده است، اما هنوز راهکارهای عملیاتی کردن آن، از برگه‌های تحقیقاتی دانشگاهی بیرون نیامده است.
ریسک نوسان نرخ ارزها، تنها از تحریم‌های اقتصادی اخیر و تغییر مبنای واحد ارزی مورد استفاده از دلار به یورو، ناشی نمی‌شود؛ هر مبادله‌ای که پرداخت وجه آن، در بلند مدت امکان‌پذیر باشد یا تسویه حساب آن در هنگام تحویل جنس در زمان مشخص یا نامشخصی در آینده قابل انجام باشد، در فاصله زمانی عقد قرارداد تا تحویل جنس و تسویه حساب کامل، با ریسک ناشی از این تغییر قیمت مواجه است.
اهمیت پرداختن به این موضوع، در این است که داشتن ابزار یا روشی برای کنترل ریسک و کاهش اثر ناشی از نوسانات نرخ ارزها بر عملکرد بنگاه‌های اقتصادی، تنها منجر به سودآوری آن مجموعه‌ها نمی‌شود، بلکه کارآیی کل اقتصاد را نیز افزایش می‌دهد.
ایمن سازی تجارت و صنعت
برای کاهش ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارزها بر عملکرد بنگاه‌های اقتصادی، راه‌های شناخته شده و امتحان شده‌ای در ادبیات اقتصادی دیگر کشورها وجود دارد.
راهکار قابل استفاده آن در شرایط اقتصادی ایران، عملیاتی است که نام آن را ایمن سازی تجارت و تولید می‌گذاریم. منظور از ایمن سازی تجارت و صنعت (Hedging)، به عنوان یکی از ابزارهای مهم، تازه و کمتر شناخته شده برای کاهش ریسک نوسانات نرخ ارزها، داشتن یک موقعیت معاملاتی در بازارهای مالی، برخلاف موقعیت معامله گر در بازار نقدی است. هدف حضور معامله‌گر در بازار‌های مالی، کاهش یا محدود کردن ریسک‌هایی است که از تغییرات قیمت ناشی می‌شود.
به بیان ساده‌تر، معامله‌گری که قصد خرید نقد یا اقساط در بازار را دارد، معامله‌ای بر خلاف جهت معامله اول، در بازارهای مالی انجام می‌دهد.
با استفاده از این روش، اهداف زیر قابل حصول خواهد بود:
1 - مصونیت در مقابل رشد هزینه مواد اولیه؛
۲ - جایگزین کردن موجودی انبار با قیمت کمتر؛
3 - حمایت از فروش محصولات تولیدی.
مبادله در بازارهای مالی به منظور ایمن سازی، وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که معامله‌گر یا صاحب منفعتی، بخواهد موقعیت نقدی خود را در بازار تثبیت کند. در این حالت، سود ناشی از انجام معامله تازه در بازارهای مالی، مد نظر خریدار آنها نیست، آنچه مهم است، تثبیت شرایطی است که وی در آن واقع شده است.
با این اوصاف، این افراد زیر می‌توانند مخاطبین استراتژی ایمن سازی باشند:
۱ - معامله‌گران، ۲- مصرف کنندگان، ۳- واسطه‌های تولیدی که اهداف آنان عبارت است از:
1 - پشتیبانی و حمایت از قیمت محصولات و تولیدات ساخته شده؛
۲ - حمایت از موجودی انبار در مقابل نابسامانی قیمت در بازارها؛
3 - حمایت از قیمت تولیدات احتمالی محصولات ساخته شده در بازار.
روش عملی ایمن سازی
تجار و واحدهای تولیدی می‌توانند کالایی را در بازار نقدی پیش خرید کنند و به همان میزان یا کمتر از آن را در بازار‌های مالی به فروش رسانند، به چنین کاری خرید در بازار معاملات نقدی و فروش در بازار معاملات مالی گفته می‌شود.
نتیجه این خواهد شد که اگر قیمت کالا در بازار نقدی کاهش یابد، تاجر در این بازار ضرر می‌کند، ولی در قرارداد مالی،معادل همان ضرر، سود خواهد برد.
وقتی تاجر موجودی انبار خود را با قیمت کمتری در بازار نقدی به فروش می‌رساند، همزمان با خرید مجدد یک قرارداد در بازار‌های مالی به قیمت ارزان‌تر جلوی ضرر خود را می‌گیرد و سود به دست آمده، تقریبا معادل ضرری است که در بازار نقدی رخ داده است.
نقش ایمن سازی در واقع به گونه‌ای مانند عملکرد بیمه بوده تا از ضرر و زیان معامله‌گر جلوگیری کند. بنابراین ماهیت معاملات مالی، ایجاد فرصت‌های بیمه‌ای و امنیت اقتصادی در برابر نوسانات قیمت کالا برای طبقات تجار، تولید کنندگان و نیز واسطه‌های تولیدی خواهد بود.
پوشش ریسک به فرد معامله‌گر، این امکان را می‌دهد تا قیمت و سپرده‌های معاملات مالی خود را پیشاپیش برنامه‌ریزی کرده و از ضرر بالقوه پیش‌بینی نشده یا رقابت سنگین در بازار معاملات رهایی یابد.
میزان سرمایه مورد نیاز در قرارداد‌های مالی معمولا بین ۵ تا ۱۰درصد ارزش قرارداد در معاملات مربوط به خرید کالا است. باقیمانده مبلغ مورد نیاز برای انجام ایمن سازی، از طریق اعتبارات مرسوم بانکی قابل پرداخت است.
این روش، خریداران و فروشندگان را تشویق می‌کند با پرداخت این مبلغ وارد معامله شوند. معامله‌گرانی که اقدام به انجام عملیات ایمن سازی می‌کنند، چنانچه مجبور شوند 100درصد وجه کالای خریداری شده را برای ایمن سازی هزینه کنند، در انتها متضرر خواهند شد.
منافع و محدودیتهای ایمن سازی منافع:
الف- عملیات ایمن سازی یا پوشش ریسک به کمک کالای موجود در بازار، می‌تواند ریسک قیمت را کاهش داده یا محدود کند.
ب- ایمن سازی می‌تواند به عنوان حمایت از ریسک قیمت یک کالا برای دوره طولانی مدت، با جابه‌جا کردن قراردادهای مالی عمل کند.
ج- عمل ایمن سازی، خود به عنوان یک برنامه کسب و کار، به مراتب راه گشاتر از انجام دوباره معاملات معمولی تلقی می‌شود.
د- ایمن سازی کاهش هزینه‌های مالی را به دنبال دارد.
محدودیت‌ها:
الف- به علت استاندارد بودن قراردادهای مالی، عمل ایمن سازی نمی‌تواند به طور کامل ریسک قیمت را با توجه به کالای نقدی، در بازار حذف کند.
ج- عمل ایمن سازی هزینه‌های معاملاتی خاص خود را دارد که البته به مراتب کمتر از هزینه‌های مترتب بر معاملات عادی است.
د- یک معامله‌گر با انجام عملیات ایمن سازی، نیاز به بستن موقعیت معاملات مالی خود، قبل از اینکه قرارداد به زمان تحویل ختم شود، دارد.
به منظور آشنایی علاقه‌مندان با موضوع ایمن‌سازی مالی، می‌توانند به آدرس www.financialgroup.ir مراجعه کنند.