دکتر علی رحمانی

بنگاه‌های اقتصادی برای تامین منابع مالی خود از دو روش استفاده می‌کنند، این دو روش عبارتند از: استفاده از اعتبارات بانکی به شکل وام و تسهیلات و تامین مالی از طریق بازار سرمایه با جذب سرمایه‌های اندک. بازار مالی در دو شکل کلی وجود دارد، بازار سنتی و بازار مدرن که هر کدام دارای خصوصیات و ویژگی‌های مخصوص به خود هستند.

در بازار سنتی، روابط حاکم در چارچوب روابط صادقانه ناشی از وابستگی‌های شخصی، تجاری و سیاسی تعریف شده است.

در این بازار مشکلات ایجاد شده، همواره به صورت خصوصی و با رضایت طرفین حل می‌شود و به دلیل وجود روابط یاد شده، در صورت بروز هر مشکلی، حمایت لازم به عمل می‌آید.

از سوی دیگر به دلیل شرایط حاکم بر این بازارها، نیاز به شفافیت احساس نمی‌شود و از این بابت هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد.

در بازارهای سنتی سهامداران با تعلق خاطر به یکدیگر وفادارند و در شرایط سخت، سهام خود را نمی‌فروشند؛ اما در بازارهای مدرن، روابط به گونه‌ای دیگر تنظیم شده است. روابط در این بازارها، روابط غیرشخصی است که اتکای شدیدی به نظام بازار دارد.

فعالان این بازارها به شدت بر شفافیت و آگاهی از فعالیت بنگاه‌ها تاکید دارند و درمواردی که انتظاراتشان برآورده نشود در جهت تغییر مدیریت گام برمی‌دارند.اهمیت خواسته فعالان این بازار تا بدانجا است که در صورت عدم تامین انتظارات خود، سهام شرکت متبوعشان را می‌فروشند.

از دیگر ویژگی‌های این بازار می‌توان به برخورداری از زیرساخت‌های قانونی و مقرراتی قوی، کثرت سرمایه‌گذاران، نهادهای قانونی و نظارتی تاییدکننده و برندسازی نهادهای مالی اشاره کرد.

بازار مدرن به دلیل دارا بودن ویژگی‌های یاد شده از قابلیت‌ها و کارکردهای بالایی برخوردار است که از آن جمله می‌توان،‌ تجهیز پس‌اندازها، تخصیص بهینه منابع به فعالیت‌های مختلف، تسهیل نظارت بر فعالیت‌ها، افزایش کارایی از طریق تخصصی‌گرایی و تسهیل مدیریت ریسک را نام برد.

بازار سرمایه مجموعه‌ای است شامل: بازارها (بورس (SE)، فرابورس (OTC) و خارج از بورس (OEX)، ابزارها (ابزارهای بدهی و اوراق مشتقه) و نهادها (نهادهای خود انتظام، واسطه‌های بازار و سایر فعالان) نهادهای خودانتظام بازار شامل بورس اوراق بهادار، بورس کالا و موسسات سپرده‌گذاری و نگهداری اوراق بهادار است.

همچنین شرکت‌های تامین سرمایه، کارگزاران، معامله‌گران، مشاوران سرمایه‌گذاری، بازارگردانان و شرکت‌های سرمایه‌گذاری واسطه‌های بازار نامیده می‌شوند.

موسسات رتبه‌بندی خطر و اعتبار و پردازشگران حرفه‌ای اطلاعات نیز سایر فعالان بازار هستند. بورس در مجموعه بازار سرمایه از اهمیت بالایی برخوردار است. این اهمیت به دلیل وجود بازاری منسجم و سازمان‌یافته، وجود مجموعه‌ای کامل از مقررات، روش‌ها و نهادها، حضور تعداد زیادی خریدار، تحلیل‌گر و مشاور، شفافیت اطلاعاتی، کشف قیمت براساس اجماع بازار، واگذاری تدریجی و امکان اصلاح قیمت، آماده‌سازی بر مبنای الزامات بورس و تضمین تداوم فعالیت شرکت و مردم سالاری اقتصادی است.

اما در حال حاضر بازار سرمایه ایران از ساختار یادشده به صورت کامل برخوردار نیست.

به عبارت دیگر بازار آن شامل بورس و فرابورس سنتی است و نهادهای آن نیز تنها شامل کارگزاران و شرکت‌های تامین سرمایه هستند. از سوی دیگر ابزارهای مورد استفاده در این بازار تنها شامل سهام، اوراق مشارکت، حق‌تقدم خرید سهام و یونیت صندوق مشاع است.

به این ترتیب مشاهده می‌شود که بازار سرمایه ایران با بازارهای دنیا فاصله زیادی دارد که باید با برنامه‌ریزی و انجام طرح‌های توسعه، این فاصله را به حداقل رساند.

به این منظور باید در بخش‌های مختلف بازار سرمایه اعم از بازارها، نهادها و ابزارها تغییر و تحول ایجاد شود. ایجاد بازارهای موازی یا جایگزین (AIMS) و بازار بین‌المللی از برنامه‌های آتی بازار سرمایه ایران است. همچنین تشکیل و فعال‌سازی شرکت تامین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مشاوران سرمایه‌گذاری و موسسات رتبه‌بندی جزو تحولات آتی در نهادهای بازار سرمایه به شمار می‌رود.

از سوی دیگر ورود اوراق مشارکت دولتی، اوراق مشارکت شرکتی، گواهی سپرده عام سرمایه‌گذاری و اوراق مشتقه کالا و سهام برنامه آینده این بازار در خصوص به روز رسانی ابزارهای بازار است.

از دیگر برنامه‌های آتی بازار سرمایه ایران می‌توان به استقرار نرم‌افزار جدید آتوس، نرم‌افزار کدال و استفاده از خطوط مخابراتی ماهواره‌ای اشاره کرد. همچنین به منظور تقویت زیرساخت‌های مقرراتی بازنگری قانون سرمایه‌گذاری خارجی، فعالیت نهادهای مالی خارجی و تدوین نظام راهبردی شرکتی و نظام روابط سرمایه‌گذاران در سرفصل برنامه‌های آتی بازار سرمایه قرار دارد.

از سوی دیگر با اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ و تبدیل بازار سنتی به بازار مدرن می‌توان الگوها و چارچوب فکری موجود را تغییر داد و با ایجاد مرکز مالی بین‌المللی ایران و مراکز مالی استانی زیرساخت‌های سخت‌افزاری بازار سرمایه را به نحو مطلوب تغییر داد.