زمانی برای مستی قیمت‌ها

عکس: حمید جانی‌پور

گروه بورس - زهرا مجتهد: قبل از شروع معاملات روزانه بازار سهام، ۳۰ دقیقه زمان به صورت آزاد وجود دارد تا کارگزاران که تنها افرادی هستند که به سامانه معاملات دسترسی دارند، اقدام به درج دستورهای خرید و فروش مشتریان خود کنند. این ۳۰ دقیقه ساعت ۸ و ۳۰ تا ۹ صبح است که در این دوره که به گشایش معروف است، کارگزاران امکان حذف یا درج دستورهای خرید یا فروش را دارند. در این محدوده زمانی گاهی دستورهای یاد شده، به یک‌باره حذف می‌شوند و احتمال گمراه کردن فعالان بازار به خصوص سهام‌داران خرد در این فرآیند افزایش می‌یابد.

از سوی دیگر قبل از شروع فعالیت‌، محدوده یاد شده به برخی افراد کمک می‌کند تا شرایط بازار در خصوص سهام مورد نظر واکاوی شود. اگر چه این موضوع در مواقعی فعالان را در تصمیم‌گیری هدایت می‌کند، اما در مواردی هم دیده شده که این فضای نیم ساعته منجر به انحراف قیمت‌ها در بازار می‌شود. کارشناسان در مجموع عقیده دارند که در همه بورس‌های دنیا سفارش خرید و فروش در زمان Pre Opening‌ صورت می‌گیرد که بورس تهران نیز از این امر مستثنا نیست. اما بررسی‌ها حاکی از آن است که در خصوص چند سهام با اهمیت بازار، دستورهایی وارد سیستم سامانه معاملات شده است که قبل از ساعت ۹ روی قیمت تعیینی این دستورها، رقابت صورت می‌گیرد. مثلا قیمت بسته سهمی (CLOSE PRICE)‌ در روز قبل معادل ۱۷۰ تومان بوده که «قیمت صفر» همان روز نیز محسوب می‌شود، سپس در ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه صبح حدود ده هزار سهم روی قیمت صفر درخواست خرید وارد می‌شود، در همان لحظه نیز روی قیمت ۱۷۱ ریال یعنی یک تومان بالاتر از «قیمت صفر» درخواست فروش دارد. در این میان به یک‌باره خریداری سفارش خرید ۲۰۰هزار سهم مزبور را در قیمت ۱۷۵۱ ریال وارد می‌کند که روی درصد مثبت خرید برای سهم ایجاد می‌شود.

این سفارش خرید در حجم بالا و با اختلاف قیمت بالا در سامانه به ثبت می‌رسد. در همین حال پس از درج چنین قیمت بالایی برای سهم فرض شده، درخواست‌های فروشندگان سهام در همین رده قیمت به سمت پایین رقم می‌خورد و رقابت میان فروشندگان آغاز می‌شود.

این نمونه عملکرد کارگزاران بازار اوراق بهادار در زمان قبل از شروع معاملات نیز برای چند سهم دیگر صورت گرفته بود. از آنجا که سیستم «سمپا»، سیستم کنترل و نظارت بر فعالیت معاملات کارگزاران که هر اقداماتی مغایر با قوانین بازار را که از سوی آنها صورت گیرد را هشدار می‌دهد، بر فعالیت کارگزاران نظارت دارد و تمامی این اقدامات را به ثبت می‌رساند. این سیستم بر روند سامانه معاملات حاکم است، بنابراین موارد ذکر شده کاملا قابل اثبات است.

دبیر کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار تهران پیرو موارد یاد شده به خبرنگار ما می‌گوید: «اگر در روزهای متمادی حذف سفارش‌های سنگین یا درج آن انجام شود، باید فعالیت کارگزار بررسی شود و این امر به طور قطع تخلف محسوب می‌شود. وی معتقد است که این مشکل سیستم معاملات ما است، به این دلیل که هر فردی می‌خواهد هرچه سریع‌تر دستور مورد نظر خود را وارد سامانه معاملات کند تا در صدر صفوف خرید و فروش قرار بگیرد.وی ادامه داد: این کارگزار می‌تواند روی سه درصد مثبت یا سه درصد منفی دستور مورد نظر را در ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه وارد کند و با باز شدن بازار، حتی روی قیمت پایین خرید هم انجام دهد.

خزلی خرازی با اشاره به این مطلب که در مجموع این ناظر بازار است که باید این رفتارها را در بازار تشخیص دهد، تصریح کرد: این‌گونه رفتارها در بازار انحراف ایجاد می‌کند. در سال‌های گذشته مواردی را داشتیم که کارگزار بدون اجازه مشتری دستور فروش سنگین در ابتدای معاملات وارد سیستم می‌کرد و در شروع بازار دستورها را حذف می‌کرد.

وی افزود: این قبیل رفتارها صف‌های خرید یا فروش را متورم نشان می‌دهند که اکنون به کمک سیستم «سمپا» چنین اتفاقاتی کمتر صورت می‌گیرد. خرازی خاطرنشان کرد: تمام تراکنش‌های دستورهای خرید و فروش در سیستم «سمپا» ثبت می‌شود، به طوری که اگر دستورهای خرید و فروش طولانی وجود داشته باشد، اگر قصد خرید باشد هشدار wait می‌دهد و باید کارگزار open دستور خود را وارد کند.

وی افزود: مقام ناظر همچنین باید دقت کند که اگر دستورها گروهی داده می‌شود، مربوط به چه شخصی است و حتما این دستورها به نام باشد وگرنه باید تحقیق و بررسی در این زمینه داشته باشد تا مجاری تخلف از میان برداشته شود.

خرازی به مورد دیگری در بازار اشاره کرد که باعث متورم شدن صف‌های خرید و فروش می‌شود. وی گفت: به دلیل وجود نقدینگی اندک در معاملات، سهامدار به چند کارگزار دستور خرید سهم در حجم بالا را اعلام می‌کند تا از این طریق در صدر صف به طور خود به خود قرار گیرد. این امر صف‌ها را در بازار متورم می‌کند که بیشتر در صف‌های خرید این ترفند صورت می‌گیرد. وی اظهار داشت: این در حالی است که فروش سهم به دلیل ارتباط مستقیم با دارایی فرد قابل کنترل است. اما در مجموع به‌دلیل کم بودن حجم معاملات بازار و پایین بودن نقدینگی و محدودیت‌های سیستم معاملاتی، سفارش‌های واقعی مشتری‌ها در سامانه معاملات وارد نمی‌شود.

دبیر کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار در همین حال به مزیت سایر بورس‌های دنیا در این زمینه اشاره کرد و گفت: تجربه بورس‌های دیگر در خصوص ثبت دقیق سفارش‌ها به دو صورت است: نخست اینکه سفارش‌های مشتری یا orderها از طریق خود مشتریان و دسترسی آنها به سامانه کارگزاران رخ می‌دهد و دوم اینکه کدهایی از طریق مظنه‌های قیمتی وارد سیستم می‌شود، یعنی این بازارها مبتنی بر مظنه هستند.

وی ادامه داد: سیستم‌های جامعی که بورس‌های دنیا از آن بهره می‌برند، به مشتریان حرفه‌ای این امکان را می‌دهد از طریق سرور کارگزاران سفارش‌های خود را وارد کنند.

دبیر کانون کارگزاران بورس تهران معتقد است که برآیند سفارش‌های وارده از سوی کارگزاران مبتنی بر واقعیت نیست و همین موضوع باعث متورم شدن صف‌های خرید و فروش در بازار می‌شود. خرازی در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نیست زمان ۳۰ دقیقه‌ای قبل از باز شدن بازار، حذف شود؟ تصریح کرد: ظرف یک روز کاری تا روز پس از آن اطلاعات زیادی حوالی این بازار تغییر می‌کند. ما در دوره‌ای قرار داریم که بحران‌های سیاسی- اقتصادی وجود دارد و حجم زیادی از اطلاعات می‌تواند تاثیرگذار بر تصمیم معامله‌گران بازار باشد. وی افزود: اگر معاملات ما در بورس به صورت ادامه‌دار (Continues) بود و از طریق بازارهای الکترونیکی پس از اتمام زمان معاملات بازارهای اصلی، امکان معاملات سهام وجود داشت، بازار شکل واقعی‌تری پیدا می‌کرد و در این حالت مظنه‌ها وارد سیستم می‌شد و جلوی نوسانات زیاد گرفته می‌شد.

خرازی وجود محدوده نیم ساعته قبل از آغاز بازار را یک مزیت برای بازار سهام می‌داند.

در همین ارتباط محمود خواجه نصیری، رییس نظارت بر بورس‌ها در خصوص کنترل فعالیت کارگزاران به خبرنگار ما گفت: اساسا تغییر یا حذف دستور در سامانه معاملات کارگزاران، از نظر ما دستکاری تلقی نمی‌شود، اما در اداره نظارت بر بورس‌ها به طور مکانیزه و مرتب فعالیت کارگزاران از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه صبح هر روز مورد بررسی قرار می‌گیرد.وی افزود: اگر فعالیت کارگزاری در جهت تحریک حذف تقاضا یا عرضه انجام شده و درست مقابل بهره‌برداری در عرضه یا تقاضا سفارش شده شکل گیرد، جزو تعاریف دستکاری است و مورد پیگیری و پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.

خواجه نصیری در پاسخ به این پرسش که در سال جاری نمونه‌هایی از این تخلفات را دیده‌اید یا خیر؟ افزود: بر تمام انباشتگی‌ها و سفارش‌ها، پیگیری انجام شده است، برخی در حد تذکر تلفنی، برخی دیگر با مراجعه به دفتر کارگزاری و کنترل سفارش‌های خرید و فروش روزانه و برخی هم که تخلفات مهمی داشته‌اند، به تشکیل پرونده و ارائه آن به اداره رسیدگی به تخلفات منجر شده و در هر حال با متخلفان برخورد شده است. رییس اداره نظارت بر بورس‌ها گفت: به صورت روزانه سیستم «سمپا» تمامی سفارش‌های درج شده و حذف شده را به ثبت می‌رساند و از سوی کارشناسان این فعالیت‌ها بررسی می‌شود تا فرد با هدف تحریک بازار، سفارشی را وارد نکند.وی در خصوص معاملات «ددد» افزود: اگر کارگزاری دستور به صورت «ددد» وارد سیستم معاملات بکند، بدان معنا نیست که تخلف داشته است اما در عین حال این کارگزار باید سفارش مربوطه را در دفتر کارگزاری خود داشته باشد و این سفارش با مبنای دفتری وارد سیستم شود.

وی با اشاره به این مطلب که احتمال چنین تحریک‌هایی از سوی کارگزاران در بازار وجود دارد، تصریح کرد: اگر بهره‌برداری‌هایی از سمت کارگزاران از اعلام سفارش‌ها در سیستم بخواهد رخ دهد، سیستم مکانیزه «سمپا» پس از ثبت، آن را هشدار می‌دهد و در همان لحظه موضوع قابلیت پیگیری از سوی اداره نظارت بر بورس‌ها را دارد. وی افزود: استراتژی کارگزار از خود بازار نشات می‌گیرد و باید برای جلوگیری از احتمال تخلف، تمهیدات در نظر گرفته شود.

خواجه‌نصیری نیز همانند دبیر کانون کارگزاران معتقد است که قبل شروع معاملات زمانی برای Opening Price لازم است تا در دوره گشایش حراج تک قیمتی صورت گیرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا وجود زمان نیم‌ساعته قبل از باز شدن بازار ضروری است؟ به خبرنگار ما گفت: به هر حال به دلیل کم بودن ساعات معاملات، باید فرصتی برای رقابت بگذاریم، چراکه بازار، قیمت یک معامله را تعیین می‌کند. خواجه‌نصیری در ادامه در پاسخ به پرسش دیگری که جایگاه نوسان سه‌درصدی در بازار چه می‌شود؟ تصریح کرد: دامنه نوسان در سه‌درصد مثبت و منفی است و این شش‌درصد محدوده بسته و مشخصی برای تعیین قیمت نیست. وی افزود: در این ۳۰ دقیقه نوعی مظنه‌یابی با ارزیابی قیمت‌های وارده صورت می‌گیرد.

در مجموع به نظر می‌رسد باتوجه به اظهارات مسوولان بورس، تذکرات و تنبیهات اتخاذ شده در این خصوص تاکنون از قدرت بازدارندگی لازم برخوردار نبوده است و در این رابطه لزوم بازنگری در سیستم‌های نظارتی و تنبیهی بیش از پیش احساس می‌شود.