فرزانه فراشی

بخش دوم

این مدل اکنون به‌عنوان الگوی مناسب، برای جهان در حال توسعه، مورد استقبال قرار گرفته است به‌طوری‌‌که در بسیاری از کشورها برنامه‌هایی از نوع گرامین در حال اجرا است. این موضوع حتی مورد توجه کشورهای توسعه یافته نیز قرار گرفته است؛ به‌عنوان مثال، در ایالات متحده حدود پانصد مرکز به اعطای این گونه وام‌ها اشتغال دارند. از سوی دیگر، در بریتانیا نیز این نوع پروژه‌ها در حال بررسی و اجرا می‌باشد. به این ترتیب کشورهای مختلف با بررسی وضعیت شرایط خاص خود و نیز ویژگی‌های فقرا هر یک با مبنا قرار دادن این ایده، شکل خاصی از گرامین‌بانک را تاسیس می‌کنند. به‌طورکلی امروزه، ایده اعطای اعتبارات کوچک در ۵۸ کشور جهان در حال پیاده‌سازی است.

همچنین تاثیر مثبت گرامین‌بانک بر طبقه فقیر و تحت پوشش خود و وام‌گیرندگان فقیر پیشین در بسیاری از موسسات و آژانس‌های خارجی ازجمله بانک جهانی‌، موسسه بین‌المللی تحقیقات سیاست غذایی‌، موسسه بنگلادش برای مطالعات توسعه بنگلادش، مورد مطالعه و مستندسازی قرار گرفته است.

اهداف تاسیس گرامین‌بانک:

مهم‌ترین هدف تاسیس گرامین‌بانک چنانکه در قسمت قبل نیز اشاره شد، «فقرزدایی» در سطح جامعه می‌باشد. لیکن در کنار این هدف ارزشمند سایر اهداف دیگر نیز وجود دارند که در زیر به اختصار به آنها اشاره شده‌ است:

* تامین مالی یکسان برای شرکت‌های کارآفرین فاقد سرمایه و یا وثیقه؛

* کوشش برای تنظیم پروژه‌های نو یا ابتکاری با امید به رشد آنها درآینده، که تاثیر‌مستقیم و غیر‌مستقیم بر فقرزدایی -که می‌تواند رویکرد مناسب‌تری از کسب و کارها در اطلاعات، فناوری، ارتباطات و زیست‌مهندسی داشته باشد- ایجاد می‌کند؛

* تامین وام یا دارایی یا هر دو برای شرکت‌های پر ریسک که از فناوری‌های آزمایش نشده ‌استفاده می‌کنند و یا محصولات آزمایش نشده تولید می‌کنند، اعم از شرکت‌های جدیدالتاسیس یا شرکت‌های موجود برای ایجاد تعادل، نوسازی یا توسعه؛

* کمک به مدیریت خرید و فروش‌های عمده (یکجا) شرکت‌های موجود که نیازمند تامین مالی و حمایت مدیریتی هستند مشروط بر اینکه فعالیت‌ یا تولیدات چنین شرکت‌هایی ازنظر اجتماعی مورد استفاده بوده و به نفع طبقه فقیر باشد؛

* ارتقا یا توسعه شرکت‌های دارای چشم‌انداز برای جایگزین صدور یا ورود مواد خام بومی‌ای که استفاده می‌کنند؛

* تامین اشتغال جامع برای طبقه فقیر روستا و یا کمک به ارتقای مهارت‌های فقرای شهری و روستایی؛

* توجه به مسائل عمومی خانوارهای تحت پوشش گرامین‌بانک نظیر: رعایت بهداشت و سلامت خانوار از لحاظ استفاده از آب پاکیزه، پرورش سبزیجات و غیره.

اعضای تشکیل دهنده گرامین‌بانک:

کلیه وام‌گیرندگان پس از پیوستن به بانک و استفاده از اعتبارات آن، واجد شرایط خرید سهام گرامین‌بانک می‌شوند. در حال حاضر، حدود ۹۴ درصد بانک متعلق به وام‌گیرندگان آن است و دولت بنگلادش درصد کمی از سهام آن را در اختیار دارد.

بانک دارای ۱۳ نفر اعضای هیات مدیره می‌باشد که ۹ نفر از این اعضا از میان وام‌گیرندگان انتخاب می‌شوند و مابقی اعضا شامل: نماینده دولت، پروفسور محمد یونس به‌عنوان بنیان‌گذار و مدیر‌عامل گرامین‌بانک و سایرین هستند.

مکانیزم اعطای تسهیلات:

گرامین‌بانک که از سال ۱۹۷۶ شروع به فعالیت نموده ‌است، در مدت زمان کوتاهی جهت عرضه اعتبار خرد به زنان در گروه‌هاى کوچک، فوق‌العاده معروف شد.

مهم‌ترین شروط دریافت وام براى مشتریان این بانک به قرار زیر بود:

* فقر مطلق یا شاید درآمدى کمتر از یک دلار در روز؛

* انتخاب وام‌گیرندگان از بین فقیر‌ترین گروه‌ها؛

* عدم دریافت وثیقه از وام‌گیرندگان؛

* حضور اجباری متقاضیان در دوره‌های یک تا دو هفته‌ای پیش از دریافت وام؛

* تشکیل گروه‌های چند نفره از افراد متقاضی وام جهت دست‌یابی به حقوق اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود از طریق حمایت از توانایی‌های یکدیگر.

در واقع این مدل، اعطای اعتبارات از طریق ایجاد اشتغال و فرصت کسب درآمد را بر تشکیل دارایی و در نتیجه رفاه مادی خانوارهای فقیر موثر می‌داند. جهت غلبه بر مشکل عدم وجود وثیقه یا اطلاعات درباره ارزش اعتبار، این ضرورت ایجاد شد تا اعضاى گروه نشست هفتگى داشته باشند تا بدین‌وسیله نظارت بر یکدیگر و ایجاد فشار براى بازپرداخت وام به بانک نیز به وجود آید. زنان بنگلادشی که بیشترین وام‌گیرندگان این بانک را تشکیل می‌دهند، در واقع خودگرداننده بانک و ضامن وصول وام در بانک هستند. به‌عنوان نمونه، یک گروه، درخواست وام دو نفر از اعضایش را که هرکدام به‌طور میانگین نیازمند ۲۵ الی ۱۰۰ دلار هستند، به بانک ارسال می‌دارد. پس از ۵ هفته (بازپرداخت ۵ قسط) و پس از اینکه هر دو نفر با موفقیت اقساط‌شان را پرداخت نمودند، دو نفر دیگر از اعضای گروه برای دریافت وام به بانک معرفی می‌شوند. در نهایت پس از پرداخت به موقع ۵۰ قسط توسط اعضای تیم، این‌بار افراد، اجازه دارند تا مبالغ بیشترى را به‌صورت فردی و نه گروهی دریافت کنند. حال در این مرحله، این‌بار بانک و بدون توجه به دریافت درخواست وام از سوی افراد، به نزد آنان رفته و پیشنهاد پرداخت وام را به آنان می‌‌دهند.

کارشناس مسوول برنامه‌ریزی سازمان خصوصی‌سازی