فرزانه فراشی*

بخش نخست

یکی از بزرگترین مشکلات در پیشبرد اهداف توسعه همه‌جانبه در اغلب کشورها به‌خصوص کشورهای در حال توسعه، کمبود منابع مالی و وثیقه بانکی روستائیان برای دریافت تسهیلات بانکی است. در این خصوص برخی سازمان‌های غیردولتی، با شناخت جامعه روستایی و روابط حاکم بر آن در کشورهایی همچون بنگلادش، نیجریه، بولیوی، مالی و هندوستان، راهکارهای مختلفی را طراحی کرده و به کار گرفته‌اند. یکی از روش‌های ابداعی آنها که «گرامین‌بانک» نامیده می‌شود و ایده اولیه آن برخاسته از کشور بنگلادش بوده است، ازجمله موسسات ارائه‌دهنده خدمات تامین مالی خرد با به‌کارگیری بهترین مدل کسب‌و کار می‌باشد که براساس این شیوه، دریافت وام بدون وثیقه و تنها به اتکای روابط و مناسبات اجتماعی صورت می‌پذیرد. بنابرین با توجه به اهمیت مبارزه با فقر و تلاش‌هایی که در خصوص حل این معضل اقتصادی - اجتماعی در ایران در حال انجام می‌باشد و با توجه به نیاز ایجاد ظرفیت نهادی نظام مالی از طریق راهکارهای اثربخش وام‌دهی به خانوارهای فقیر، این تحقیق با هدف بررسی امکان بهره‌مندی از تجربیات گرامین‌بانک به‌عنوان گزینه‌ای دیگر در کنار اجرای طرح سهام عدالت برای برقراری عدالت اقتصادی بیشتر و توانمندسازی قشر نیازمند جامعه یا حمایت از طرح توزیع سهام عدالت که بنا به مصوبه مورخ ۲۳/۸/۸۵، توسط دولت از طریق سازمان خصوصی‌سازی در حال اجرا می‌باشد، انجام یافته است.

لذا در راستای رسیدن به این هدف، در ادامه ضمن انعکاس تاریخچه و نحوه شکل‌گیری، اهداف تاسیس، اعضای تشکیل‌دهنده، مکانیزم اعطای تسهیلات و سازو‌کارهای اجرایی، بررسی عملکرد، تفاوت گرامین‌بانک با بانک‌های معمولی و شناخته شده، به‌طور اجمالی به نتایج حاصل از این بررسی می پردازد.

تاریخچه شکل‌گیری گرامین‌بانک

پروفسور محمد یونس بنیان‌گذار و مدیر‌عامل گرامین‌بانک و برنده جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۶، در دهه ۱۹۷۰ زمانی که پس از جریان بروز یک قحطی به مناطق فقرزده کشورش بنگلادش در جنوب آسیا سفر کرد، به ایده عرضه وام‌های فردی بسیار اندک به فقرا در راستای مبارزه جهت اعتلای صلح از طریق زدودن چهره فقر از سیمای جامعه دست یافت.

به اعتقاد وی، پرداخت وام‌های کوچک به افراد فقیر می‌تواند تحولات عظیمی را در جامعه روستایی بنگلادش ایجاد نماید، چراکه پدیده فقر ناشی از کمبود استعداد در این کشور نیست بلکه ناشی از مشکل ساختاری کمبود سرمایه می‌باشد. از این رو، او فعالیت این بانک را با پرداخت وام ۲۷ دلاری به ۴۲ زن روستایی آغاز کرد تا فعالیت‌های مختلفی از ساخت چهارپایه‌های چوبی تا خرید یک گاو شیرده یا تهیه مواد‌خام لازم برای ساخت صندلی‌های حصیری را انجام دهند و از راه فروش آنها زندگی‌شان را اداره کنند و وام اخذ شده را بازپس دهند. بنابراین، پروژه گرامین‌بانک که در سال ۱۹۷۶ متولد شد، سرانجام در سال ۱۹۸۳ تحت قانونی خاص جهت ایجاد بانک مذکور به تصویب رسید و به یک بانک رسمی تحت عنوان «گرامین‌بانک» که در زبان بنگالی به معنای «روستایی» یا «دهکده» می‌باشد، تبدیل شد. از این‌رو «گرامین‌بانک» را می‌توان به «بانک دهکده» نیز تعبیر کرد. این ایده که از جوبرا‌، (دهکده کوچکی در بنگلادش) آغاز شد، به‌تدریج گسترش یافت و موجب گردید تا بعدها شرکت‌های دیگری نیز در کنار گرامین‌بانک تاسیس شوند که از آن میان می‌توان به شرکت «گرامین فون» و «گرامین کام» اشاره کرد که توانسته‌اند فناوری تلفن همراه را به روستاهای بنگلادش بیاورند. نظریه اولیه این بانک در خصوص پرداخت وام‌های خرد و کوچک به تدریج توسعه بیشتری پیدا کرد و در حال حاضر حتی شامل «موسسات اجتماعی» نیز می‌شود.

* کارشناس مسوول برنامه‌ریزی سازمان خصوصی‌سازی