علی رحمانی *

با توجه به اینکه اثرات رفتاری آموزش‌های سرمایه‌گذاری در بلندمدت قابل مشاهده است، ارزیابی نسبتا کمی از منافع برنامه‌های آموزشی مالی انجام شده است. داده‌های موجود مانند تعداد سرمایه‌گذاران جدید، پول تازه وارد شده به بازار توسط سرمایه‌گذاران حقیقی، کاهش شکایات از کارگزاران، شرکت‌ها و بورس، واکنش سهامداران حقیقی به شایعات و تصمیم‌گیری آنها در شرایط هیجانی بازار (صف‌های خرید یا فروش) به سختی می‌توانند تغییرات رفتاری دوره‌های آموزش را نشان دهند. تعریف معیارهای مناسب برای ارزیابی آموزش‌ها یکی از چالش‌های این حوزه است. بنابراین در حال حاضر تمرکز بر تعداد شرکت‌کنندگان در هر دوره آموزش مالی است. البته معیارهایی همچون رشد تعداد شرکت‌کنندگان، نشریات مورد درخواست، مراجعه به تارنماها، پوشش خبری و تقاضاهای آموزش در حال حاضر قابل استفاده است. این معیارها می‌تواند تصویری از سطح سواد مالی جامعه را به دست دهد و برای اولویت‌بندی برنامه‌ها و تسهیل نظارت بر پیشرفت امور طی یک دوره زمانی معین به کار رود.

بر مبنای مطالعات و تجارت دیگر کشورها، به نظر می‌رسد، تدوین اصول برنامه‌های آموزش بتواند به ذی‌نفعان کمک کند که برنامه‌های آموزشی را آغاز و اجرا کند. این اصول تنوع رویکردها و روش‌های موجود برای طراحی یک استراتژی آموزش مالی موفق را در نظر می‌گیرد و مبنای عمل آینده در بورس خواهد بود.

اصل۱- آموزش مالی باید برای تمام مراحل زندگی و به صورت مستمر در دسترس باشد و فعالانه ترویج شود. (ز گهواره تا گور دانش بجوی).

آموزش مالی باید برای طرح چالش‌های مالی مرتبط با رویدادهای واقعی در زندگی طیف‌های مختلف شهروندان از افراد باتجربه تا جوان و بازنشسته در دسترس باشد. برنامه‌ها باید قابل انطباق با وضعیت مالی شهروندان و سطح درک مسائل مالی باشد.

اصل۲- برنامه‌های آموزش مالی باید دقیقا تامین نیازهای خاص شهروندان را هدف قرار دهد. به منظور دستیابی به این هدف، تحقیق و بررسی پیشین (EX-ante) باید در مورد سطح فعلی آگاهی مالی نمونه‌ای از شهروندان انجام شود تا موضوعاتی که به طور مشخص نیاز به طرح دارد، شناسایی شود. برنامه‌ها باید به موقع و به سهولت قابل دسترسی باشد، آموزش‌های مالی باید نیازهای خاصی را برآورده سازد، اطمینان از اینکه برنامه به روش جامع ارائه شده است و استفاده‌کننده در موارد نیاز به آن دسترسی داشته باشد، مهم است.

اصل۳- مردم باید آموزش‌های مالی و اقتصادی را در اولین فرصت ممکن فرا گیرند و آموزش باید از مدرسه آغاز شود. دولت باید آموزش‌های مالی را بخشی اجباری از سرفصل دروس مدارس قرار دهد.

اصل۴-طرح‌های آموزش مالی باید شامل ابزارهای عمومی باشد که آگاهی از نیاز به ارتقای درک از موضوعات و ریسک‌های مالی را افزایش دهد. (بداند که نداند)

بسیاری از مردم اغلب از فقدان درک کافی از موضوعات مالی و ریسک‌های مالی بی‌اطلاع هستند. ابزارهایی مانند پرسشنامه‌های خود ارزیابی و شرکت در مسابقات با موضوع‌های مالی می‌تواند این آگاهی را افزایش دهد. شرکت‌کنندگان بعدا می‌توانند به آموزش‌های مالی خاص هدایت شوند.

اصل۵- آموزش‌های مالی باید به روش منصفانه، شفاف و بدون سوگیری ارائه شود. دقت کافی باید صورت گیرد که این آموزش به بهترین نحو به نفع آموزش‌پذیر است، وقتی آموزش مالی عمومی ارائه می‌شود، باید اطمینان حاصل شود که تمایز روشنی بین آموزش مالی عمومی و اطلاعات یا توصیه راجع به یک محصول خاص یا خدمت معین یا مشتری خاص وجود دارد.

اصل ۶- آموزش‌دهندگان (مدرسان) آموزش‌های مالی باید آموزش‌های مناسب دیده باشند و منابع کافی داشته باشند تا قادر باشند برنامه‌های آموزش مالی را به نحو موفق و مطمئن ارائه کنند. مساله اصلی در توسعه آموزش مالی موفق توانمندسازی کسانی است که آموزش می‌دهند (آموزش مدرسان). این مستلزم توسعه مواد آموزشی سودمند و برنامه‌های بازآموزی و مهارت‌آموزی مدرسان است.

اصل۷- در سطح ملی باید هماهنگی بین ذی‌نفعان مختلف ترویج و تشویق شود تا تعریف روشنی از نقش‌ها، تبادل تجربیات و اولویت‌بندی منابع حاصل شود.

اصل۸- خدمات آموزشی توسط ارگان‌ها و نهادهای مختلف ارائه شود (تاکید بر برون‌سپاری). در این صورت ارزیابی مستمر از ارائه‌دهندگان خدمات آموزشی برای اطمینان از این که بهترین رویه‌ها را به کار می‌گیرند، ضروری است. آموزش سرمایه‌گذاران و ارتقای آگاهی آنها از موضوعات مالی، شرط اساسی برای اجرای موفق سیاست‌های کلی اصل۴۴، ثبات مالی، افزایش کارآیی اقتصادی، نظارت بر فعالیت‌های اقتصادی و عملکرد بنگاه‌ها و سلامت بازار و جامعه است. آموزش مالی طیف گسترده‌ای از موضوعات را در بر می‌گیرد و نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت ملی است. اگر چه بورس اوراق بهادار تهران برنامه‌های منسجمی برای ارائه آموزش‌های مالی در سطح مبتدی، میانی و پیشرفته دارد و از ابزارها و روش‌های مختلف برای اجرا استفاده خواهد کرد، ولی پیگیری‌های موثری برای ورود دیگر سازمان‌های ذی‌نفع و با نفوذ یا هماهنگی با آنها به عمل خواهد آورد. برای ترویج آموزش‌های مالی علاوه بر تالارهای استانی و تهران، کارگروه رسانه نقش موثری ایفا خواهند کرد و با راه‌اندازی مدیریت آموزش سرمایه‌گذاران امکان برون‌سپاری نیز فراهم خواهد شد. بورس اوراق بهادار تهران اصول اساسی را برای طرح‌های آموزشی با کیفیت مدنظر دارد. این اصول شامل آموزش مالی برای تمام مراحل زندگی به صورت مستمر، منطبق با نیازهای خاص هم میهنان، شروع آموزش در اولین فرصت ممکن و ترجیحا از مدرسه، آگاهی بخشی در مورد این که بداند که نداند، ارائه آموزش‌های شفاف و بدون سوگیری، با آموزش‌دهندگان واجد شرایط، هماهنگی با دیگر ذی‌نفعان و برون‌سپاری بخشی از خدمات است.

*بخشی از سخنرانی همایش آموزش سرمایه‌گذاری در شیراز

*مدیر عامل شرکت بورس