رضا نوحی حفظ‌آباد *

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با دارا بودن ساختاری منعطف و با الزام به ارائه اطلاعات مربوط به خالص ارزش روز دارایی‌ها، بازده واحدهای سرمایه‌گذاری در مقاطع مختلف، اطلاعات مربوط به ارکان و سایر تغییرات صورت گرفته در صندوق سرمایه‌گذاری به صورت روزانه از جمله ابزارهای مالی نوینی هستند که بستر مناسبی را برای ورود سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای به بازار سرمایه ایجاده کرده‌اند. ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری به گونه‌ای طراحی شده است که ضمن الزام مدیران صندوق نسبت به رعایت حدنصاب‌های خاص برای سرمایه‌گذاری در یک صنعت، در اوراق بهادار یک ناشر و در یک بازار معین، از ریسک‌های مرتبط با موارد یادشده کاسته است. از سویی دیگر، به‌رغم قابلیت بالای نقدشوندگی اوراق بهاداری که مدیران صندوق مجاز به سرمایه‌گذاری در آن اوراق است، رکنی به نام ضامن نقدشوندگی برای این صندوق‌هاتعریف شده است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری، متناسب با مجوز دریافتی برای صدور تعداد مشخص واحدهای سرمایه‌گذاری، ملزم به داشتن ضامن نقدشوندگی با کفایت سرمایه معین و با توانایی مالی متناسب برای انجام وظایف تعریف شده است. ضامن نقدشوندگی مکلف است چنانچه مدیر صندوق در اثر نبود نقدشوندگی دارایی‌های صندوق، قادر به پرداخت وجه واحدهای سرمایه‌گذاری ابطال شده نباشد، با ارائه تقاضای صدور واحدهای سرمایه‌گذاری، معادل وجه مربوط به متقاضیان ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را به منظور پرداخت به سرمایه‌گذاران، به مدیر صندوق پرداخت کند. البته با گذشت بیش از چهار سال از راه‌اندازی نخستین صندوق سرمایه‌گذاری، کمتر موقعیتی که مدیر صندوق به دلیل نبود نقدشوندگی اوراق بهادار موجود در سبد صندوق نیازمند مراجعه به ضامن نقدشوندگی شده باشد، پیش آمده است. بدیهی است سرمایه‌گذارانی که اقدام به صدور واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام می‌کنند با توجه به انتظار بازده بالاتر، ریسک بیشتری را نیز می‌پذیرند و کسانی که تمایل به بازده معینی دارند با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت ریسک کمتری متحمل می‌شوند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط ترکیبی از ویژگی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام را داراست.

همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی پاسخگوی نیاز سرمایه‌گذارانی است که تغییرات بازار سهام را پیگیری کرده و مایل هستند متناسب با بازده شاخص بورس اوراق بهادار تهران، بازدهی کسب کنند. البته همان‌طور که سرمایه‌گذاران یادشده از تغییرات مثبت شاخص منتفع می‌شوند، در شرایطی که تغییرات بازار منفی باشد، آثار کاهش ارزش متوجه سرمایه‌گذاران این نوع صندوق‌ها خواهد بود. تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در پایان آبان‌ماه امسال به ۷۶ صندوق رسید که از تعداد یادشده، ۱۵ صندوق از نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، ۵۹ صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، یک صندوق از نوع صندوق سرمایه‌گذاری مختلط و یک صندوق از نوع صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی بوده است.

تعداد کل سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی از ۱۶ هزار و ۵۰۰ نفر در انتهای سال ۱۳۸۹، در پایان آبان‌ماه امسال (در ۸ ماه) به بیش از ۷۲ هزار نفر افزایش یابد که آمار یادشده حاکی از رشد ۴۳۵ درصدی در دوره فوق است.

مراجعه سرمایه‌گذاران برای ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری و دریافت وجوه خود نه تنها پدیده نامتعارفی محسوب نمی‌شود، بلکه بخشی از کارکرد مفید طراحی شده در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده و نشان‌دهنده توانایی بالای صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای جوابگویی به نیاز سرمایه‌گذاران به وجه نقد است. به گونه‌ای که حداکثر ظرف مدت ۷ روز کاری در صورت ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری، وجوه سرمایه‌گذاران به حساب‌های بانکی آنان واریز می‌شود. در ماه گذشته هرچند مبلغ ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری به ۱۷۹۴ میلیارد ریال بالغ شد اما استقبال سرمایه‌گذاران از صندوق‌های سرمایه‌گذاری به گونه‌ای بود که معادل بیش از ۲۷۳۲ میلیارد ریال واحد سرمایه‌گذاری به نام سرمایه‌گذاران صادر شد و حجم کل دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری به ۲۲۷۳۲ میلیارد ریال در انتهای آبان ماه امسال رسید. هرچند هدف از ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری تنها توجه صرف به میزان بازدهی نبوده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به گونه‌ای طراحی شده اند که دارای مزایای از جمله نقدشوندگی بالا، کاسته شدن از ریسک سیستماتیک به‌وسیله تعریف حدنصاب‌ها، اداره دارایی‌ها توسط یک گروه کارشناس و کسب بازدهی با حداقل هزینه و با اعتماد بالا نسبت به ارکان صندوق است، با این وجود در ارتباط با کسب بازدهی نیز از عملکرد مناسبی برخوردار بوده‌اند.

بر اساس این گزارش، در ماه گذشته باوجود کاهش شاخص بورس اوراق بهادار تهران به میزان ۶/۳ درصد، حجم کل دارایی‌های صندوق‌هایی که در آبان ماه با زیان مواجه بودند نسبت به کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری حدود ۱۶ درصد بود به عبارتی ۸۴ درصد از کل دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری نه تنها با زیان مواجه نبوده است، بلکه دارای بازده مثبتی بودند.

از سویی دیگر متوسط بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری که حجم دارایی آنها بیش از ۹۳ درصد کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تشکیل می‌دهد، از ابتدای سال جاری تا آخر آبان‌ماه ۲/۱۲ درصد بوده که نرخ یادشده از تفاوت مثبت قابل توجهی نسبت به بازدهی ۲۱/۸ درصدی بازار در دوره مشابه برخوردار بوده است.

بدیهی است عملکرد صندوق‌ها نسبت به یکدیگر دارای تفاوت‌هایی بوده و عملکرد گروه اجرایی صندوق در کسب بازده مناسب و جذب سرمایه‌گذاران و کسب اعتماد بلندمدت آنان نقش غیر‌قابل انکاری در توسعه یا کوچک‌تر شدن صندوق‌های سرمایه‌گذاری داشته است.

*کارشناس مدیریت نظارت بر نهادهای مالی