توحید کاظمی

دکترای حسابداری

راه‌اندازی بازار قراردادهای اختیار معامله به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم پوشش ریسک در بازار سرمایه کشور اتفاقی مبارک و میمون است. این بازار فرصتی مناسب برای فعالان اقتصادی فراهم می‌آورد تا در زمان رشد و رکود بازار از مزایای آن منتفع شوند. بررسی اجمالی حجم معاملات این بازار حاکی از رشد جذابیت این ابزار دارد به‌طوری که از ابتدای راه‌اندازی این ابزار تا ابتدای خرداد ماه مجموع حجم معاملات برابر با ۱۷۷ هزار و ۱۷۸قرارداد بوده است. با عنایت به حجم این قراردادها، ۱۷۷ هزارو ۱۷۸ اختیار معامله روی یک میلیاردو ۷۷۱ میلیون و ۷۸۰هزار سهام پایه مبادله شده است. نوپا بودن بازار اختیار معامله و اقدامات حمایتی در راستای توسعه بازار مزبور (مانند عدم تخصیص کارمزد ارکان به استثنا کارمزد کارگزار) نشان می‌دهد این محصول بازار سرمایه در اولین مرحله از چرخه عمر (مرحله معرفی) خود قرار دارد. در طی مرحله معرفی، فعالیت‌های ترویجی زیادی برای بالا بردن سطح آگاهی نسبت به محصول جدید ارائه می‌شود. در این راستا آشنایی سرمایه‌گذاران با منافع بازار اختیار معامله اهمیت فراوانی دارد. سرمایه‌گذار فعال در بازار اختیار معامله علاوه بر بهره‌مندی از منافع مدیریت ریسک دارایی پایه می‌تواند با اخذ راهبردهای سود‌آور در شرایط رونق و نزول بازار منتفع شود. این نوشتار سعی دارد با ارائه مصادیق واقعی، راهبردهای مزبور را معرفی کند.

در یک حالت کلی راهبردهای معاملاتی ترکیبی با استفاده از قراردادهای اختیار معامله در دو گروه راهبردهای ترکیبی نامتقارن و راهبردهای ترکیبی متقارن طبقه‌بندی می‌شوند. در حال حاضر با توجه به محدودیت‌های موجود برای سرمایه‌گذاران درخصوص اخذ موقعیت فروش در بازار اختیار معامله سهام، استفاده از راهبردهای ترکیبی نامتقارن میسر نیست. در مقابل سرمایه گذار می‌تواند با اخذ یکی از راهبردهای ترکیبی متقارن با نوسان قیمت سهام پایه، در حالت رشد و نزول قیمت منتفع شود. از متداول‌ترین راهبردهای ترکیبی متقارن، راهبرد استرادل است. این راهبرد، خرید قرارداد اختیار خرید (long call option) و خرید قرارداد اختیار فروش (long put option) یک دارایی را با قیمت اعمال و سررسید یکسان در برمی‌گیرد. با عنایت به اروپایی بودن قراردادهای اختیار معامله عرضه شده در بازار، این راهبرد زمانی سودآور خواهد بود که قیمت سهام پایه در تاریخ سررسید متفاوت از قیمت اعمال آن باشد. هر چه این اختلاف (نوسان قیمت - رشد یا نزول) بیشتر باشد، سود حاصل از راهبرد بیشتر خواهد بود. در ادامه با مثالی واقعی راهبرد استرادل ارائه می‌شود.

فرض کنید یک سرمایه گذار در تاریخ ۹ بهمن۱۳۹۵ قصد دارد راهبرد معاملاتی استرادل روی سهام شرکت ملی صنایع مس ایران اتخاذ کند. این سرمایه‌گذار باید اقدام به اخذ یک موقعیت خرید در اختیار خرید و یک خرید در اختیار فروش سهام مزبور با قیمت اعمال و سررسید یکسان کند. سرمایه‌گذار اختیار معامله با قیمت اعمال ۱۹۰۰ ریال و تاریخ سررسید ۲۳ بهمن۱۳۹۵ را انتخاب می‌کند. قیمت اختیار خرید هر سهم در تاریخ ۹ بهمن ۹۵ برابر با ۷۴ ریال و قیمت اختیار فروش هر سهم در این تاریخ برابر با ۸ ریال است. جریان وجه نقد خرید و فروش قراردادهای اختیار معامله فوق بدون در نظر گرفتن هزینه معاملات در تاریخ ۰۹/ ۱۱/ ۱۳۹۵ به شرح زیر است:

۱) وجه پرداختی بابت خرید اختیار خرید: (۷۴۰۰۰۰) = (۱۰۰۰۰ × ۷۴)

۲) وجه پرداختی بابت خرید اختیار فروش: (۸۰۰۰۰) = (۱۰۰۰۰ × ۸)

قیمت پایانی سهم در تاریخ سررسید اختیار (۲۳/ ۱۱/ ۱۳۹۵) برابر با ۲۰۷۰ ریال است. به این ترتیب در تاریخ سررسید اختیار خرید در سود بوده و اعمال می‌شود اما اختیار فروش در زیان بوده و اعمال نخواهد شد. بنابراین با اعمال اختیار خرید توسط سرمایه گذار، او می‌تواند ۱۰ هزار سهم شرکت صنایع ملی مس را که قیمت آن در بازار ۲۰۷۰ ریال است، به قیمت ۱۹۰۰ ریال خریداری کند. با اعمال این اختیار سرمایه‌گذار سودی برابر با ۱۰۰۰۰ × (۱۹۰۰ - ۲۰۷۰) یا یک میلیون و ۷۰۰هزار ریال کسب خواهد کرد.

از این رو سرمایه گذار در تاریخ ۰۹/ ۱۱/ ۱۳۹۵ مبلغ ۸۲۰‌هزار ریال پرداخت می‌کند که علاوه بر پوشش ریسک خود نسبت به نوسان قیمت ۱۰ هزار سهم پایه (کاهش یا افزایش قیمت)، عایدی معادل یک میلیون و ۷۰۰هزار ریال در ۲۳ بهمن ۹۵ کسب خواهد کرد. به بیان دیگر سود خالص سرمایه‌گذار با اخذ راهبرد فوق برابر با ۸۸۰ هزار ریال است. محاسبات فوق کسب سود ۱۰۷ درصدی در طول ۸ روز کاری را تایید می‌کند. الگوی سود این راهبرد در شکل زیر ارائه شده است. باید توجه داشت برای ورود به ناحیه سودآوری، قیمت سهام پایه حداقل باید به اندازه (قیمت اختیار خرید + قیمت اختیار فروش) کاهش یا افزایش یابد.