آینده فولاد در ایران و جهان
جهان با کمبود فولاد مواجه می‌شود
با نگاهی به نمودار روند عرضه و تقاضا فولاد در جهان میتوان به بحران رو به رشد این صنعت پی برد، که علل آن در ادامه مقاله مورد بحث قرار گرفته است. از دیگر متغیر‌های مرتبط با قیمت فولاد در جهان میتوان به قیمت مواد اولیه و سنگ آهن، قیمت انرژی و نفت، رشد اقتصادی در جهان، تورم جهانی، حمل و نقل بین‌المللی و هزینه نیروی کار اشاره کرد.
در این گزارش سعی بر آن است تا به طور خلاصه تاثیر عوامل فوق بر جهان فولاد در سال‌جاری و نیز از دیدگاه میان مدت (20 ساله) و بلند مدت (50 ساله) مورد بررسی قرار گیرد.
توازن میان تولید و تقاضای فولاد در سال ۲۰۰۷
بانک جهانی نسبت 85/0درصد رشد اقتصادی به ازای یک‌درصد افزایش مصرف فولاد در جهان را به عنوان یک نسبت طلایی تثبیت شده تا سال 2050 اعلام کرده است.
با توجه به این نسبت میتوان میزان رشد مصرف فولاد کشورها را بر مبنای رشد توسعه اقتصادی آنها مورد سنجش قرار داد. کشور چین به عنوان موثرترین تولید کننده فولاد در جهان، طبق پیش‌بینی بانک مرکزی چین در سال ۲۰۰۷ معادل ۵/۱۱درصد رشد اقتصادی خواهد داشت برای رسیدن به این سطح از رشد اقتصادی این کشور نیاز به ۵/۱۳درصد رشد در میزان مصرف فولاد دارد.
در مورد کشورهای تاثیر گذار بر روند تولید فولاد میتوان به این نکته اشاره کرد که 15 کشور برتر تولیدکننده فولاد با تولیدی معادل یک‌میلیارد و 405میلیون تن در سال 2006 میلادی 85درصد از کل تولید فولاد جهان را که رقمی‌بالغ بر 1239.5میلیون تن است به خود اختصاص داده‌اند.
با ضرب متوسط رشد اقتصادی کشورهای فوق (به جز چین) در میزان تولید جهانی فولاد، میانگین میزان رشد در این ۱۴ کشور رقمی‌معادل ۳/۱۰درصد خواهد شد که حاکی از ۱/۱۲درصد رشد در میزان مصرف فولاد در این کشورها است. در دیگر کشورها طبق نظر بانک جهانی متوسط رشد اقتصادی ۵/۵درصد است که رشدی معادل ۵/۶درصد را در میزان مصرف فولاد سبب خواهد شد. با بررسی عددی مقدار مصرف فولاد هر کشور و رشد اقتصادی پیش‌بینی شده نهایتا رشد مصرف جهانی فولاد در سال ۲۰۰۷ رقمی‌معادل ۵/۱۲درصد برآورد خواهد شد که با عدد موسسه تحقیقاتی Meps که تخمین قیمت فولاد در جهان را بر عهده دارد برابر است. میزان رشد مصرف فولاد در سال ۲۰۰۷ به میزان ۵/۱۲درصد به معنای نیاز به ۱۵۵میلیون تن فولاد بیشتر در سال ۲۰۰۷ خواهد بود.
بنا به گزارش انجمن آهن و فولاد آمریکای شمالی، میزان رشد تولید فولاد در سال 2007 معادل 1/9درصد خواهد بود. این عدد بر مبنای محاسبه ظرفیت‌های خالی موجود و نیز ظرفیت‌سازی‌های جدید به دست آمده است که به معنای افزایش تولید از یک‌میلیارد و 239میلیون تن در سال 2006 به یک‌میلیارد و 351میلیون تن در سال 2007 خواهد بود.
در نهایت طبق بررسی‌های به عمل آمده در سال‌جاری به نسبت سال ۲۰۰۶ میلادی با ۱۱۳میلیون تن افزایش تولید فولاد مواجه خواهیم بود. از طرف مقابل تقاضای مصرف فولاد در سال ۲۰۰۷ با ۱۵۵میلیون تن افزایش روبه‌رو خواهد بود و در نتیجه با ۴۲میلیون تن کمبود فولاد مواجه خواهیم بود. این کمبود فولاد یا باعث کاهش رشد اقتصاد جهانی و یا سبب افزایش قیمت فولاد در آینده خواهد شد. هم اکنون میزان ذخیره فولاد در انبارهای جهانی به رقمی‌بالغ بر ۲۳میلیون تن رسیده است که بنا به گزارش Steel News طی سه ماهه اول سال‌جاری میزان این ذخایر به کمترین مقدار خود در ۳۰ سال گذشته خواهد رسید.
نکته اساسی اینجاست که به دلیل عدم امکان تولید بیشتر برای جبران فوری تقاضای بازار، حتی اگر رشد اقتصاد جهانی با کاهش مواجه شود باز هم به دلیل ریسک «عدم توان جبران» و افزایش تقاضا، قیمت فولاد همچنان سیر صعودی خواهد داشت.
حال این سوال مطرح است که آیا میزان رشد اقتصاد جهانی، مطابق پیش‌بینی‌های بانک جهانی خواهد بود؟ طبق تحقیقات موسسه بین‌المللی بررسی ریسک سرمایه‌گذاری جهانی (EUI)، چین (مهمترین کشور در صنعت فولاد جهان) قطعا به رشد ۵/۱۱درصدی خود تحقق خواهد بخشید. در سال گذشته میزان رشد اقتصادی در چین ۷/۰درصد از پیش‌بینی اولیه بانک جهانی و حتی ۳/۰درصد از پیش‌بینی بانک مرکزی چین نیز فراتر رفت.
تولیدات صنعت فولاد چین در فعالیت‌های عمرانی چون جاده سازی، سدسازی، ساختمان‌سازی و ایجاد کارخانه‌های جدید همچنین در صنایع خودروسازی، کشتی‌سازی و صنایع الکترونیکی به منظور ایجاد زیربنای مناسب برای رشد اقتصادی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با نزدیک شدن چین به سال ۲۰۰۸ و میزبانی بازی‌های المپیک و پارا المپیک، فرصتی طلایی برای این کشور جهت نمایش قدرت و پایداری اقتصادی در راستای ایجاد تغییر ذهنیت جهانیان از کشوری سازنده تجهیزات ارزان قیمت، به کشوری تولیدکننده و تعیین‌کننده قیمت کالاهای جهانی به وجود خواهد آمد. این کشور مصصم است تا حداکثر توان خود را در تحقق این اهداف به کار گیرد.
علاوه بر این فعالیت‌های عظیم زیربنایی در غرب آسیا و کشورهای CIS سبب شده تا این کشورها که در گذشته از صادرکنندگان عمده فولاد بودند در حال حاضر صادرات خود را قطع کنند. پیش‌بینی می‌شود تا 5 سال آینده با توجه به عدم سرمایه گذاری مناسب، این مناطق به واردکنندگان محصولات فولادی تبدیل شوند.
همچنین با سه برابر شدن قیمت نیکل در سال گذشته میلادی و همچنین روند افزایش قیمت آن در سال ۲۰۰۷، قیمت محصولات فولادی مرتبط نیز افزایش خواهد یافت.
دیدگاه بلند مدت به تقاضای فولاد در جهان
بر مبنای تحقیق مشترک یونیدو و دانشگاه‌هاروارد بالا بودن نسبت نسل نوجوان و جوان (سنین بین ۱۴ الی ۳۲ سال) سبب بالا رفتن میزان نسبی مصرف فولاد در جهان می‌شود که دلیل آن نیز درتامین امکانات مورد نیاز این نسل است.
آمار منتشره سال 2006 سازمان ملل نشان دهنده بالاتر بودن چشمگیر میزان نسبت نسل جوان به کل جمعیت در کشورهای در حال توسعه به نسبت کشورهای توسعه یافته و یا فراصنعتی است به عبارت دیگر کشورهای در حال توسعه از جمعیت نوجوان و جوان بیشتری برخوردارند.
هم اکنون در جهان یک‌میلیارد نفر در سنین بین ۱۵ الی ۲۴ سال قرار دارند. این قشر علاوه بر مصرف‌کننده بودن با نرخ ۱۷درصدی مشارکت اقتصادی، پایین‌ترین سهم را در رشد اقتصادی به نسبت جمعیت ۲۵ الی ۴۵ ساله دارند.
نمودار رشد جمعیت و تقسیم‌بندی سنی آنها تا سال 2020 نشان می‌دهد که جمعیت سنین بین 16 الی 24 سال به شدت رو به افزایش است. در مقابل از سال 2020 الی 2050 که سال‌های فراصنعتی خواهد بود افزایش این گروه سنی از جامعه رو به کاهش خواهد گذاشت.
در سال ۲۰۰۶ میلادی ۴/۲۷درصد از جمعیت ۵/۶میلیاردی جهان زیر ۱۵ سال و ۶۵.۲درصد بین ۱۵ الی ۶۴ سال قرار داشتند. در ایران سنین زیر ۱۵ سال ۱/۲۶درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. شایان ذکر است که میزان جمعیت ۱۵ الی ۲۴ ساله ایران با نسبت ۳/۲۵درصد از کل جمعیت، پس از زیمباوه در رتبه دوم جهانی قرار دارد.
انتظار می‌رود تا سال 2025 جمعیت جوانان جهان از 914میلیون نفر به 13/1میلیارد نفر برسد. این نکته حائز اهمیت است که 83درصد از افراد سنین زیر 25 سال در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰ به رقمی‌معادل ۹میلیارد نفر خواهد رسید. جمعیت کشور چین در سال ۲۰۲۰ به عدد ۴۶/۱میلیارد نفر و هند به عدد ۳۷/۱میلیارد نفر خواهد رسید.
کشورهای پرجمعیت و مصرف کننده ای مانند هند، به رشدی بالای 10درصد در میزان مصرف فولاد رسیده‌اند. با بررسی کمیسیون فرعی اقتصاد سازمان ملل متحد، این میزان جمعیت و رشد اقتصادی کشورهای رو به رشد، بزودی جهان را به چهار راه سرنوشت فولاد و نفت خواهد رساند.
فراوانی منابع فولاد با جمعیت ۹میلیاردی جهان
از نظر فراوانی آهن دومین فلز پس از آلومینیم و چهارمین عنصر موجود در کره زمین است. در طول150 سال تاریخچه فولاد، تاکنون بیش از 6/25میلیارد تن فولاد تولید شده است. میزان تولید جهانی فولاد در سال 2006 رقمی‌بالغ بر یک‌میلیارد و 239میلیون تن برآورد شده است.
فراوانی فوق‌العاده آهن و پراکندگی مطلوب آن در سطح کره زمین این ماده را به ارزان‌ترین و درعین حال پرمصرف‌ترین فلز تبدیل کرده است، در واقع مصرف دیگر فلزات منوط به وجود برتری‌هایی نسبت به آهن و فولاد است. در حقیقت مصرف دو فلز مهم دیگر یعنی آلومینیوم و مس که از نظر تنوع کاربرد و مقدار مصرف در صنایع بلافاصله پس از آهن و فولاد قرار دارند از ۴درصد مجموع مصرف آهن و فولاد تجاوز نمی‌کنند. در مقام مقایسه میزان تولید جهانی فولاد در سال ۲۰۰۶ در مجموع ۱۲۳۹میلیارد تن برآورد شده است، در حالی که تولید آلومینیم در جهان تنها ۲/۳۵میلیون تن (سازمان جهانی آلومینیم WAO) و کل مس تولید و تصفیه شده تنها ۴/۱۷میلیون تن (سازمان جهانی مس ICSG) گزارش شده است.
علاوه بر ارزان‌تر بودن از دیگر عواملی که سبب مصرف گسترده آهن و فولاد می‌شود، میتوان به ویژگی‌های قابلیت آلیاژسازی و امکان عملیات حرارتی و دیگر روش‌هایی که سبب ایجاد خصوصیات بسیار متنوعی در آهن و فولاد می‌شود اشاره کرد. دامنه استفاده از محصولات فولادی از ساخت سوزن و سنجاق تا کشتی‌های عظیم الجثه اقیانوس پیما و آسمان خراش‌ها گسترده است. ماشین‌آلات ساخته شده از آهن و فولاد تقریبا هر آنچه را که مورد نیاز روزانه بشر است می‌سازند.
فولاد در بیش از ۶۱ کشور جهان تولید و به بازار مصرف عرضه می‌شود. این محصول سهمی ۵/۲درصدی از تجارت جهانی کالا و ۳/۳درصدی از صادرات کالاهای کارخانه‌ای را به خود اختصاص داده است.
فولاد مهمترین ماده قابل بازیافت در طبیعت میباشد و برگشت‌پذیر بودن این محصول آن را به فلزی پایان‌ناپذیر در طبیعت تبدیل کرده است. جداسازی فولاد از مواد دیگر با روش‌های مغناطیسی ساده‌ترین روش برای جدا کردن مواد میباشد. بنا به آمار منتشره انستیتو جهانی بازیافت مواد آهنی از سال 1970 تاکنون سالانه 10درصد رشد را شاهد بوده است.
به گزارش این موسسه، در سال ۲۰۰۶ کشور آمریکا به تنهایی با بازیافت بیش از ۸۱میلیون تن فولاد، ضمن پاکسازی طبیعت به درآمدی معادل ۴۲میلیارد دلار دست یافته است. درهمین سال کانادا نیز توانسته است ۲۰میلیون تن فولاد را بازیافت کرده و به چرخه تولید فولاد برگرداند.
فولاد تا مدت زیادی در طبیعت بطور قابل بازگشت باقی مانده و پس از احیاء مجددا با کیفیت اولیه قابل تولید است. در سال 2006 به میزان 96درصد از پاکسازی طبیعت از طریق بازیافت مواد فولادی صورت گرفته است.
باید توجه داشت بازگشت مجدد هر یک تن فولاد به طبیعت سبب حذف مصرف ۱۲۰۰ کیلو سنگ آهن و ۷۰۰ کیلو کُک خالص و ۶۰ کیلو گندله خواهد شد.
سوالی که باید به آن توجه شود این است که، آیا در 50 سال آینده ماده جایگزینی برای فولاد وجود خواهد داشت؟ پاسخ موسسه معتبر و ژاپنی «آینده جهان» که دولت ژاپن برنامه‌ریزی توسعه 250 ساله خود را بر مبنای اطلاعات این موسسه پایه‌گذاری می‌کند نشان می‌دهد که در آینده تنها ماده‌ای که می‌تواند از لحاظ مقاومت و شکل‌پذیری جایگزین فولاد شود مواد پلیمری با تکنولوژی نانو میباشد که پایه نفتی دارند. از طرفی تا زمانیکه ساخت این نوع از پلاستیک‌ها بتواند به مرحله تولید انبوه برای مصارف صنعتی برسد حداقل 35 سال زمان لازم داریم که در آن زمان در اثر کاهش شدید منابع نفتی در جهان، نسبت قیمت نفت به فولاد چنان بالا خواهد رفت که این مواد جایگزین، بجز در موارد خاص و قابل توجیه، قابلیت استفاده عمومی‌نخواهند داشت. از طرفی بیش از 70درصد آهن و فولاد مصرف شده درکشورهای صنعتی درسه گروه صنایع حمل‌ونقل، صنایع ساختمانی و ماشین‌سازی به مصرف می‌رسد که در این موارد هنوز جایگزین موثری برای فولاد پیدا نشده است. بر مبنای همین گزارش مواد پلاستیکی و یا آلومینیومی در موارد مصرف ویژه و قابل توجیه، حداکثر می‌توانند 2درصد از سهم مصرف فولاد جهانی را بخود
اختصاص دهند.
مهاجرت و تاثیر آن در مصرف فولاد
بر مبنای آمار سازمان ملل متحد سالانه 8/7درصد از جمعیت روستا نشین جهان به شهرنشینی روی می‌آورند و این امر سبب افزایش نیاز به امکانات شهری و عملا مصرف هرچه بیشتر مواد اولیه، انرژی و همچنین فولاد خواهد شد. بر طبق این آمار طی 30 سال آینده 80درصد از مردم جهان شهرنشین خواهند بود.
در سال ۲۰۱۵ بیش از ۴میلیارد نفر در شهرها زندگی خواهند کرد. بیش از ۴۰درصد از شهرنشین‌ها در شهرهایی با جمعیت بیش از یک‌میلیون نفر زندگی خواهند کرد. شهرها ۸۰درصد از آلودگی هوا، ۷۵درصد از مصرف چوب و ۶۰درصد از مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهند.
در سال 2015 بیش از 375میلیون نفر در 23 ابرشهر جهان زندگی خواهند کرد و شهرهایی مانند توکیو و بمبئی هر کدام بیش از 26میلیون نفر جمعیت خواهند داشت. برای تصور میزان فولاد مورد‌نیاز شهرها باید گفت ساختمان‌های معمولی تا 5 طبقه به ازای هرمتر مربع زیربنا معادل 40کیلوگرم فولاد مصرف می‌کنند که در مورد ساخت برج‌ها مصرف فولاد تا 80 الی 120کیلوگرم بر هر متر مربع افزایش می‌یابد.
ارسال نظر