گروه بورس، بهزاد بهمن‌نژاد: بازار سهام در حالی روند نزولی فرسایشی خود را از اواسط دی ماه سال ۹۲ آغاز کرده و ادامه می‌دهد که در حال حاضر حدود ۱۹ درصد افت شاخص را شاهد بوده است. علت اصلی این امر را می‌توان رشد انتظاری بیش از اندازه قیمت‌ها در نیمه دوم سال گذشته دانست. همچنین، برخی تصمیمات عجولانه مسوولان و عدم تصمیم‌گیری‌های به موقع دولت منجر به بلاتکلیفی و بی اعتمادی سهامداران به بازار سهام و تشدید روند نزولی آن شده است. در شرایطی که بسیاری از کارشناسان، بورس را در انتظار نتایج مذاکرات هسته‌ای می‌دانند، به وجود آمدن ناآرامی‌ها در منطقه می‌تواند وابستگی بازار سهام را به رفع تحریم‌ها بیشتر کند. در این مطلب سعی شده تا وضعیت فعلی بازار و نحوه اثرگذاری وضعیت مهم‌ترین کشورهای طرف معامله ایران در بخش صادرات، مورد بررسی قرار گیرد.

چرا بازار جان نمی‌گیرد؟

بیش از ۵ ماه است که بازار سهام از تب و تاب لازم برای حرکت صعودی برخوردار نیست و پیوسته نزول می‌کند. گرچه مرور وقایع سال ۹۲ بارها و بارها انجام شده است، اما اشاره‌ای مختصر به آن می‌تواند مسیر فعلی بازار سهام را بهتر تبیین کند. در اواسط دی ماه سال ۹۲، متوسط نسبت قیمت به درآمد (P/E) بازار به حدود ۳/۸مرتبه رسید که بسیار بالاتر از میانگین آن در سال‌های گذشته بود. به این ترتیب، مطرح شدن بحث افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و در پی آن اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها منجر شد تا روند اصلاح قیمتی در بازار سهام شکل گیرد. این مساله در ادامه با تصمیم عجولانه سازمان بورس مبنی بر اعمال سقف فروش در معاملات روزانه همراه شد. «عدم خرید»، اولین سیگنال دریافتی از قانون مزبور بود که منجر به ایجاد رکود خسته‌کننده‌ای در بازار سهام شد. در صورتی که اگر اجازه اصلاح قیمت‌ها در آن دوران به صورت طبیعی داده می‌شد، در حال حاضر شاهد این بی‌اعتمادی نسبت به بازار سرمایه نبودیم. در حال حاضر مشاهده می‌شود که P/E متوسط بازار حدود ۴/۶ است که همچنان رقم نسبتا بالایی است. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، عمده شرکت‌های بورس دارای نسبت‌های قیمت به درآمد بالای ۵ هستند؛ به طوری که بیشترین تجمع، برای P/Eهای حدود ۱۰ مرتبه (۱۰۷ شرکت) است. همین مساله متوسط قیمت به درآمد بازار را بالا برده است و اجازه رشد بازار را نمی‌دهد. گرچه بخش قابل توجهی از شرکت‌ها نیز نسبت قیمت به درآمد حدود ۵ دارند و به نظر مناسب می‌آیند، اما باید توجه شود که این نسبت تنها گزینه انتخاب سهم نیست، زیرا در شرایط فعلی، سپرده‌های بانکی با P/E حدود ۳/۴ (معادل ۲۳ درصد سود سالانه) از این منظر دارای مزیت هستند.

به عبارت دقیق‌تر، در شرایطی نسبت‌ قیمت به درآمد حدود ۵ می‌تواند مناسب ارزیابی شود که امیدواری نسبت به آینده آنها و افزایش سودآوری وجود داشته باشد که در شرایط فعلی و بر اساس پیش‌بینی‌های سود سالانه جدید شرکت‌ها، چنین مساله‌ای مشاهده نمی‌شود. در واقع، نبود امکان افزایش قیمت فروش محصولات با توجه به کنترل نرخ تورم و همچنین، توسعه نه چندان زیاد شرکت‌ها با در نظر گرفتن رشد صنعتی بسیار ملایم ۲/ ۳ درصدی تا پایان سال نمی‌تواند سودآوری شرکت‌ها را تحت تاثیر زیادی قرار دهد.

توافقات هسته‌ای لازمه تحرک بورس

طی سال‌های اخیر، گسترش تحریم‌ها علیه ایران منجر به محدود شدن بازار هدف شرکت‌های داخلی شده است. در شرایطی که بخش قابل توجهی از نمادهای بورس تهران را شرکت‌های صادرکننده تشکیل می‌دهند، محدودیت مزبور می‌تواند آثار مخربی بر کلیت بازار سهام داشته باشد. بر اساس گزارش سالانه گمرک کل کشور، بیشترین میزان صادرات ایران (از منظر ارزش) در سال ۹۲ به ترتیب به کشورهای چین، عراق، امارات، هند و افغانستان اختصاص داشته است. حال با توجه به کند شدن روند رشد اقتصادی چین و هند و همچنین ناآرامی‌های عراق مشاهده می‌شود که اقتصاد کشور و پیرو آن شرکت‌های بورسی برای تحرک به شدت نیازمند رسیدن به توافق‌های هسته‌ای و یافتن بازارهای هدف جدید هستند.

ناآرامی‌های منطقه‌ای؛ هیجانات سهامداران

اگر بار دیگر نگاهی به روند بورس در سال ۹۲ بیندازیم، مشاهده می‌شود تا پیش از ۱۵دی ماه، یکی از افت‌های شدید شاخص کل مربوط به شهریور است؛ درست در زمانی که ناآرامی‌های داخلی سوریه تشدید شده و آمریکا اعلان جنگ کرده بود. در آن دوران، شاخص کل بورس در کمتر از یک ماه با حدود ۴هزار واحد افت (معادل ۷/۶ درصد) از محدوده ۶۱ هزار واحدی به ۵۷ هزار واحد نزول کرد. گرچه وقوع جنگ می‌توانست آثار نامطلوبی بر وضعیت کشور داشته باشد، اما این میزان افت در مدت زمان کوتاه، تنها ناشی از رفتار هیجانی سهامداران بورس تهران بود. در آن زمان، بورس خود کشور سوریه کمتر از ۲ درصد افت را تجربه کرده بود، در حالی که در بازار سهام کشور شاهد تشدید صف‌های فروش بودیم. در واقع، عدم ارتباط زیاد بازار سهام تهران با سایر کشورها و تاثیرپذیری محدود از آنها دلیل اصلی هیجانی بودن رفتار سهامداران در برخورد با این مسائل‌ است.

تراز بازرگانی مثبت در اختیار عراق

از سوی دیگر، توجه به اهمیت عراق در ترازنامه بازرگانی اقتصاد ایران ضروری است. همان‌طور که اشاره شد پس از چین، بیشترین میزان صادرات ایران در سال ۹۲ از منظر ارزش در اختیار عراق بوده است (حدود ۱۹ درصد صادرات)، به طوری که در اسفند ۹۲، عراق از این حیث مقام نخست را کسب کرد. در این میان، می‌توان به ۵۷ درصد صادرات خودرو در سال ۹۲ به عراق اشاره کرد. همچنین، عراق یکی از بازارهای اصلی صادرات محصولات سیمانی کشور است. بر این اساس، ناآرامی‌ها در این کشور می‌تواند تاثیری جدی بر دو صنعت بزرگ بورس تهران، یعنی خودرو و سیمان داشته باشد. در واقع، عراق با در اختیار داشتن بیشترین تراز بازرگانی مثبت از منظر اقتصادی اثرگذاری بیشتری نسبت به سوریه بر وضعیت بورس تهران خواهد داشت.

سرعت رشد اقتصادی چین و هند در ابهام

شرایط چین به عنوان بزرگ‌ترین بازار صادرات محصولات کشور، می‌تواند تاثیر بسزایی بر وضعیت اقتصادی کشور داشته باشد. این کشور که طی سال‌های گذشته رشد اقتصادی ۱۰درصدی را تجربه کرده است، در حال حاضر به‌منظور توسعه زیرساخت‌ها و رسیدن به اقتصادی با ثبات بیشتر، روند رشد اقتصادی خود را تا حدود ۵/۷ درصد کاهش داده است. به این ترتیب، پیش بینی‌ها حاکی از آن است که این روند در سال‌ جاری نیز ادامه می‌یابد و رشد اقتصادی چین حتی در سال‌های آتی به زیر ۷ درصد نیز خواهد رسید.

از سوی دیگر، انتخاب مودی (Modi) به عنوان نخست وزیر هند، موجی از خوش بینی را در میان مردم این کشور و به ویژه فعالان اقتصادی ایجاد کرده تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب منجر به رشد اقتصادی بیشتر هند شود. این در حالی است که پیش‌بینی آب‌و‌هوایی هند نشان می‌دهد بروز پدیده «ال نینو» (El Nino) در سال جاری منجر به کاهش بارندگی و در نتیجه محدود شدن میزان تولید محصولات کشاورزی این کشور خواهد شد. ال نینو، به گرم شدن موقتی آب اقیانوس اطلس گفته می‌شود که تغییرات جدی آب و هوایی را در منطقه به همراه دارد؛ به طوری که در برخی مناطق منجر به بارندگی بیشتر می‌شود و در مناطق دیگر کاهش بارندگی را به همراه دارد که متاسفانه درخصوص هند باعث خشک شدن هوا می‌شود. این در حالی است که ۵۰ درصد وزن کالاهای موجود در سبد شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) در هند را محصولات کشاورزی تشکیل می‌دهند. بر این اساس، دولت هند به‌منظور کنترل نرخ تورم مجبور به اعمال سیاست‌های پولی انقباضی است که در شرایط فعلی منجر به کاهش رشد اقتصادی خواهد شد.

جذابیت بیشتر بازارهای هدف جدید

بنا بر آنچه تا‌کنون اشاره شد، کشورهای مورد هدف ایران نظیر چین، عراق و هند در وضعیت چندان مناسبی به سر نمی‌برند و در نتیجه تولیدکنندگان داخلی به‌منظور توسعه فروش محصولات، نیازمند یافتن بازارهای جدیدی هستند. در این شرایط، بر اساس آمارهای اقتصادی و همچنین تصمیمات بانک مرکزی اروپا (ECB) و آمریکا (FED)، پیش بینی‌ها از رونق اقتصادی در کشورهای اروپایی و آمریکا حکایت دارند. به عبارت دقیق‌تر، پایین نگه داشتن نرخ بهره توسط بانک‌های مرکزی یادشده، انگیزه برای انجام فعالیت‌های تولیدی و سرمایه گذاری هر چه بیشتر در این زمینه را در پی خواهد داشت که می‌تواند منجر به افزایش رشد اقتصادی آنها شود. بر این اساس، در شرایطی که کشورهای طرف تجارت فعلی وضعیت مناسبی ندارند، هر گونه گشایشی در مذاکرات هسته‌ای و حرکت به سمت بازارهای هدف جدید و همچنین جذب سرمایه از آنها می‌تواند منجر به رشد قابل توجه اقتصاد کشور و به دنبال آن بورس شود.

در بازار چه گذشت؟

روز گذشته در بورس اوراق بهادار تهران ۶۵۵ میلیون سهم به ارزش یک هزار و ۵۸۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال مورد معامله قرار گرفت. به‌رغم رشد حجم و ارزش این معاملات نسبت به روز شنبه به ترتیب به میزان ۱۵۵ و ۸۱ درصدی، شاخص این بازار از کاهش ۱۸/۸۸۴ واحدی برخوردار شد. بر این اساس بود که در پی کاهش ۲/۱ درصدی بازدهی شاخص کل عدد تپیکس به ۷۲ هزار و ۶۳۱ واحدی تنزل یافت. در این راستا بود که معاملات بازار بورس اوراق بهادار از ابتدای هفته جاری از زیان ۲/۱ درصدی برخوردار شد.

روز گذشته نماد معاملاتی حق تقدم استفاده نشده شرکت سیمان داراب با توجه به عدم کشف قیمت در روز معاملاتی قبل (بدون محدودیت نوسان قیمت‌)، حمل‌ونقل‌ توکا با توجه به تعدیل پیش‌بینی درآمد هر سهم سال مالی منتهی به پایان اسفند ۹۳ (بدون محدودیت نوسان قیمت و با استفاده از مکانیزم حراج تک قیمتی) بازگشایی شدند. همچنین نماد معاملاتی حق تقدم شرکت بانک انصار جهت عرضه ۲۲۴ میلیون و ۹۶۰ هزار و ۱۸۰ حق تقدم استفاده نشده بازگشایی شد. در این عرضه محدودیت هر دستور خرید حداکثر ۰۰۰ر۱۰۰ عدد (بدون محدودیت نوسان قیمت) تعیین شده است. در معاملات این حق تقدم ها، تنها کارگزار معرف (ناظر)حق تقدم استفاده نشده مجاز به فروش است وخریداران، حق فروش حق‌تقدم استفاده نشده را نخواهند داشت (قابلیت معامله مجدد را ندارد). همچنین کارگزارخریدار موظف به پرداخت وجه پذیره‌نویسی حق‌تقدم خریداری شده است.

این گزارش می‌افزاید: در پایان معاملات دیروز نماد معاملاتی شرکت های کارخانه‌های تولیدی شهید قندی، پتروشیمی آبادان جهت برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه به منظور تصویب صورت‌های مالی و حق تقدم استفاده نشده شرکت آهنگری تراکتورسازی ایران با توجه به پایان مهلت پذیره‌نویسی متوقف شد.

بحران بازارهای صادراتی در راه بورس