دکتر محمد آرام

بخش نخست

صنعت بانکداری سرمایه‌گذاری (Investment Banking) در کشورهای پیشرفته به عنوان یک مشاور حرفه‌ای و متخصص در افزایش منابع مالی و جمع‌آوری و تبادل اطلاعات برای شرکت‌ها و مشتریان خود نقشی راهگشا و اثرگذار بر عهده گرفته است.

این صنعت در ایران سابقه چندانی ندارد و پس از تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در آذر ۱۳۸۴ بود که عنوان شرکت تامین سرمایه به طور رسمی وارد ادبیات مالی و اقتصادی کشور شد و نهایتا شورای عالی بورس و اوراق بهادار در ۱۲ شهریور ۱۳۸۶، سند نخستین نهاد صنعت بانکداری سرمایه‌گذاری ایران را به نام «تامین سرمایه امین» صادر کرد.

لذا پرداختن و توجه به کارکردهای این شرکت‌ها و آشنا شدن بازیگران بازار و کارشناسان با مفاهیمی که در این خصوص وجود دارد، کاری است که می‌تواند در تثبیت جایگاه و ایفای نقش هرچه بهتر این نهادها تاثیری به‌سزا داشته باشد. لذا با این رویکرد و در حد امکان، مباحثی را به طور سلسله وار درباره صنعت بانکداری سرمایه‌گذاری طرح خواهیم کرد.

تعریف بانکداری سرمایه‌گذاری

شاید نخستین سوالی که به ذهن هر مخاطب خطور کند این باشد که چرا در عنوان این صنعت از عبارت «بانکداری» استفاده شده است و اصولا آیا قرابت و ارتباطی در کاربرد این واژه وجود دارد یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که بانک‌های سرمایه‌گذاری در مقایسه با بانک‌های تجاری فعال در بازار پول، کارکردهای متفاوتی دارند. ‌بانک‌های سرمایه‌گذاری، اوراق بهادار را مبادله می‌کنند؛ در حالی که بانک‌های تجاری پول را مبادله می‌کنند. بانک‌های سرمایه‌گذاری نقش مدیر سرمایه‌گذاری را ایفا می‌کنند؛ در حالی که بانک‌های تجاری نقش مدیر اعتبارات را دارند.

بانک‌های سرمایه‌گذاری تضمین‌کننده پروژه سرمایه‌گذاری و جمع‌آوری وجوه موردنیاز هستند؛ ولی بانک‌های تجاری نقش واسطه و جمع‌آوری‌کننده وجوه برای پروژه‌ها را دارند. در انگلیس به جای بانکداری سرمایه‌گذاری از اصطلاحاتی مانند «مراکز صادرکننده» و «موسسات پذیره‌نویسی» نیز استفاده شده است.

در میان تعاریف مختلفی که در باره این نهادها ارائه شده است، نقاط مشترکی می‌توان یافت:

الف- دارا بودن نقش واسطه: بدین معنا که این صنعت واسطه‌ای است بین متقاضیان سرمایه و شرکت‌هایی که قصد تامین سرمایه دارند و صاحبان سرمایه که دارای پول و پس‌انداز برای خرید اوراق بهاداراند.

ب- محوریت اوراق بهادار در فعالیت‌ها: بدین معنا که این نقش واسطه‌ای از طریق اوراق بهادار ایفا می‌شود. این شرکت‌ها اوراق بهاداری از قبیل اوراق مشارکت یا ابزارهای مالی دیگر را خریداری و در دسته‌های کوچک‌تر به فروش می‌رساند یا توزیع می‌کند یا اینکه در انتخاب ابزارهای صحیح و مناسب برای تامین مالی به شرکت‌ها مشاوره می‌دهد و ابزارهای لازم را برای آنان طراحی می‌کند.