شروین شهریاری
*پرسش از آقای محتشمی راد: چرا به‌رغم وعده‌ها بحث افزایش دامنه نوسان در بورس از ۲ به ۳‌درصد اجرایی نمی شود ؟ و تاثیر این تصمیم بر بازار چگونه خواهد بود؟

در حال حاضر اطلاعاتی از زمان اجرای این پیشنهاد در دسترس نیست. اما در تحلیل آثار آن، باید گفت عمده‌ترین نارسایی محدوده نوسان کوچک 4‌درصدی کنونی (2درصد مثبت و 2درصد منفی) تشکیل سریع صف‌های خرید و فروش یعنی انباشت تقاضای خرید و فروش در دو انتهای بازه چهار‌درصدی است. تشکیل مکرر صف‌ها آثار نامطلوبی بر روند معاملات بر جای گذاشته که برخی از آنها در ادامه فهرست وار اشاره می‌شود:
۱ - عامل وجود صف، محمل خوبی برای کمرنگ شدن تحلیلگری مالی و تقویت شایعه‌پردازی در بازار است. بدین‌ترتیب برخی سرمایه‌گذاران که آگاهی کمتری نسبت به فرآیند ارزش‌گذاری و تحلیل سهام دارند، با نگاه به تابلو عرضه و تقاضا تصمیمات خود را با روند این صف‌ها تنظیم می‌کنند. بدین‌ترتیب به هنگام تشکیل صف‌های خرید، سرمایه‌گذاران بعضا بدون داشتن تحلیل دقیق از اوضاع و شرایط سهام شرکت مزبور به صف‌های خرید می‌پیوندند. در صف‌های فروش نیز سرمایه‌گذاران از ‌ترس قفل شدن معاملات و بلوکه شدن سرمایه خود اغلب به محض تشکیل صف فروش، درخواست‌های خود را در صف قرار می‌دهند و بدین‌ترتیب خریداران نیز با در گیر شدن در نوعی‌ ترس روانی، یکی پس از دیگری عقب نشسته و روند نزولی تشدید می‌شود.
2 - وجود صف‌های خرید و فروش امکان سوءاستفاده معامله‌گران بزرگ از روندهای معاملاتی را فراهم می‌آورد. سهامی که صف خرید دارد همواره می‌تواند با تقویت تقاضا توسط سهامدار عمده مواجه شود و بدین‌ ترتیب با قرار دادن دستورهای خرید در انتهای صف، جذابیت خرید سهم را برای سرمایه‌گذاران بیشتر جلوه دهد. در مواقع تشکیل صف فروش نیز معامله گران عمده با ایجاد تقاضای فروش سنگین کاذب می‌توانند نسبت به ایجاد رعب در سرمایه‌گذاران و پایین آوردن قیمت سهم به اهداف خاص، توفیق یابند. اتفاقاتی که در چند سال اخیر به واسطه همین مشکلات منجر به توقیف معاملات چند کارگزاری به مدت محدود شد مصداقی بر سوءاستفاده‌ها از تشکیل صف‌های خرید و فروش است.
۳ - وجود صف‌های خرید و فروش زمینه‌ساز ایجاد رانت به سود کارگزاران و معامله‌گران عمده است. وقتی سهمی با صف خرید سنگین و عرضه محدود روزانه مواجه می‌شود، در بعضی موارد ایستگاه‌های معاملاتی کارگزاران در ابتدای زمان معاملات، اقدام به وارد کردن سریع دستورهای خرید به صورت «کد گروهی» (ددد) می‌کند و پس از انباشت تقاضا، دستورهای عادی و با نام در انتهای صف وارد می‌شود. بدین‌ترتیب با عرضه محدود سهم عملا سهام مورد عرضه در مالکیت کدهای گروهی در می‌آید و کارگزاران مطابق قانون، در «تخصیص» سهام خریداری شده به کد خریداران اختیار تام دارند. با توجه به مرغوبیت سهام در صف خریداری شده، امکان خرید سهام تا زمان از میان رفتن صف برای برخی از سرمایه‌گذاران جزء از دست می‌رود و اغلب سهام مورد درخواست در روز عرضه صف خرید به دست متقاضی می‌رسد.
4 - در شرایط فعلی وابستگی روند قیمت‌های سهام بسیاری از شرکت‌های مورد توجه بازار با تغییرات قیمت‌های جهانی کالاها پیوند خورده است.
بدین‌ترتیب با توجه به عدم وجود محدوده نوسان در قیمت‌های جهانی محصولات، تغییرات پرشتاب این قیمت‌ها موجب ایجاد صف‌های خرید و فروش مکرر در سهام شرکت‌های گوناگون می‌شود.
با توجه به قفل شدن روند معاملات در صف‌ها و ادامه تغییرات قیمت‌های جهانی عملا ریسک سیستماتیک معاملات بسیار بالا می‌رود. بدین‌ترتیب نقدشوندگی در یک دوره طولانی به واسطه وجود صف از نماد معاملاتی سلب می‌شود و این مساله می‌تواند باعث کاهش حجم معاملات و تغییرات ناگهانی قیمت و بالطبع آن ضرر و زیان سرمایه‌گذاران و خروج سرمایه‌ها از بازار شود. با توجه به موارد فوق می‌توان گفت که هر گونه اقدام مدیریت بازار در آزاد سازی محدوده نوسان قیمتی روزانه (از جمله افزایش محدوده نوسان از 4درصد کنونی به 6درصد)، منجر به دورتر شدن از شرایط تشکیل صف‌های خرید و فروش و متعاقب آن رفع نارسایی‌های مورد اشاره می‌شود که این مساله می‌تواند در زمینه حل یکی از چالش‌های دیرینه و مهم بازار سرمایه و رانت‌های حاصل از آن نقشی مهم و بسزا ایفا نماید.
Shahriary-sh@yahoo.com