رسول رحمتی نودهی اسماعیل مهدوی نیا جایگاه شرکت‌های بیمه در توسعه و رشد فعالیت بنگاه‌های اقتصادی در کاهش مخاطرات احتمالی برهمگان مشخص و واضح است؛ زیرا اطمینان به وجود یک حامی مطمئن در مواقع خطر علاوه‌بر ایجاد امنیت روانی، ضمن حفظ دارایی‌های بنگاه اقتصادی و جلوگیری از بلوکه شدن بخشی از سرمایه در گردش آن، نسبت به حفظ دارایی‌های در معرض خطر اقدام می‌کند. پیچیدگی محیطی پیش آمده برای کشورمان، خصوصا تحریم‌ها و آثار به‌جامانده از آن، شدت رقابت در محیط‌های داخلی و بین‌المللی، رواج تکنولوژی‌های نو و پیشرفته در عرصه تجاری، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، شیوه‌های نوین عرضه کالاها و خدمات که روزبه‌روز متنوع می‌شود و جهت‌گیری سازمان‌ها و بنگاه‌های تجاری از دارایی‌های مشهود به نامشهود و ... از عوامل عدیده است که سبب شده سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در فعالیت‌های خود با ریسک‌های بسیار متعدد و نیز خطرات زیاد و حتی پیش‌بینی نشده فراوانی مواجه شوند.

به همین جهت به‌منظور کاستن از ریسک‌های احتمالی و جبران زیان‌های ناشی از آن، امروزه در ادبیات علمی انواع مدیریت ریسک نظیر مدیریت ریسک بنگاه، مدیریت ریسک کسب‌و‌کار و مدیریت ریسک استراتژیک بنگاه‌های اقتصادی مطرح شده و هریک جایگاهی خاص دارند. بدیهی است هر سازمان و بنگاه اقتصادی با توجه به ماهیت کار خود، ریسک‌های گوناگونی را تجربه می‌کند و در شرایط متحول امروزی، اساسا موفقیت هر بنگاه منوط به تسلط آن بر ریسک‌ها و نوع مدیریتی خواهد بود که بر انواع ریسک‌ها اعمال می‌کند، مدیریت ریسک در بنگاه اقتصادی زمانی معنا و مفهوم می‌یابد که شرایط محقق شده با احتمال متحمل شدن زیان و عدم اطمینان مواجه شود.

این نوع مدیریت شامل حوزه‌های گسترده‌ای است که مسائل مالی، عملیاتی، تجاری، استراتژیک و حوزه وسیع‌تری به نام حوادث خطرآفرین را دربر می‌گیرد. در مجموع مدیریت ریسک فرآیند سنجش یا ارزیابی ریسک و سپس طرح استراتژی‌هایی برای اداره ریسک است.

درخصوص بنگاه‌های اقتصادی معمولا ما با دو حوزه عمده ریسک روبه‌رو هستیم:

۱ - ریسک مالی: به مجموعه خطراتی که به‌طور مستقیم سودآوری بنگاه‌های اقتصادی را با مشکلات جدی مواجه خواهند کرد و می‌توان آنها را در قالب‌های زیر دسته‌بندی کرد:

۱-۱ - ریسک اعتباری: به احتمال عدم ایفای به موقع تعهدات مالی بنگاه (به هر دلیل) اطلاق می‌شود.

۲-۱ - ریسک بازار: به احتمال اشتباه در محاسبه و برآورد نوسانات شاخص‌های اصلی بازار (مانند نرخ سود، نرخ ارز و قیمت سهام) گفته می‌شود.

۳-۱ - ریسک سرمایه: منابع سرمایه نقش بسزایی در ایجاد ثبات و حفظ سلامت بنگاه‌ اقتصادی داشته و احتمال بروز هرگونه تغییرات در منابع موجود یا جذب منابع جدید در قالب ریسک سرمایه قابل بحث و بررسی است.

۲ - ریسک‌های غیر‌مالی: به هر خطری که در قالب ریسک مالی قابل تعریف نباشد (مانند ریسک مدیریت، ریسک صنعت، ریسک عملیاتی و ریسک قوانین) گفته می‌شود.

اما نکته اصلی در بنگاه‌های اقتصادی در کشورمان این است که متاسفانه، نگاه استراتژیک در مورد شناسایی مدیریت ریسک در آنها وجود ندارد؛ به‌طوری‌که جایگاه خاصی برای این نوع مدیریت در سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی ما تعیین نشده است. در این بین، شرکت‌های بیمه با ارائه بیمه‌نامه‌های اعتبار تجاری که در شاخه بیمه‌های زیان پولی قرار دارد، اقدام می‌کنند.

نکات حائز اهمیت در این بین آن است که حتی در کشورهای پیشرو در حوزه صنعت بیمه، شناخت از بیمه‌نامه‌های اعتباری تنها شامل عده کمی از مدیران، دلالان و بیمه‌گران بوده و به‌طور مثال تنها دو شرکت در ایالات متحده نسبت به فروش بیمه‌نامه اعتباری اقدام می‌کنند، اما با این حال تنها در سال ۲۰۰۵ در کشورهای اروپایی نزدیک به ۱۲۰۰ میلیارد دلار حجم معاملات ثبت شده در بخش بیمه‌های اعتباری بوده است. نکته مهم در این حوزه که باید مورد توجه مدیران صنعت بیمه باشد، درخصوص ارزیابی ریسک اعتباری سازمان و بنگاه اقتصادی است که باید به این نکات توجه جدی

داشت:

۱- احتمال نکول: احتمال اینکه شخص، طی دوره تعهد یا در یک دوره زمانی خاص مانند یک سال، تعهداتش را نکول کند، چقدر است؟ اگر احتمال نکول برای یک دوره زمانی یکساله محاسبه شود می‌توان آن را فراوانی نکول مورد انتظار نامید.

۲- محدوده خطر اعتباری (اکسپوژر اعتباری): در صورت وقوع نکول، چه میزانی از تعهدات در خطر خواهد بود؟

۳- نرخ بازگشت: هنگام وقوع نکول چه کسری از اعتبارات سازمان در خطر را می‌توان از طریق اقداماتی مانند اعلام ورشکستگی یا سایر روش‌های تسویه بازیابی کرد؟

نکته مهم در ارزیابی و نیز تعیین شرایط برای صدور بیمه‌نامه اعتباری نقش کارشناسانی است که اطلاعات مربوط به درخواست‌کنندگان اعتبار را بررسی می‌کنند و این اطلاعات مبنای نرخ و حق بیمه شرکت‌های بیمه است که اصطلاحا تحلیلگران اعتباری نامیده می‌شوند. اطلاعاتی که این افراد بررسی کرده‌اند دربرگیرنده: ترازنامه، صورت سود و زیان، روندهای اخیر صنعت مورد نظر، محیط کسب‌وکار فعلی اقتصادی و ... است.

در کشورهای توسعه‌یافته، بسیاری از بانک‌ها، مدیران سرمایه‌گذاری و شرکت‌های بیمه، تحلیلگران اعتباری را به خدمت گرفته‌اند تا رتبه‌های اعتباری را به‌منظور اهداف و استفاده‌های داخلی تهیه کنند. سایر شرکت‌های فعال در این زمینه (مانند Standard & Poor's، Moody's) رتبه‌بندی اعتباری را برای استفاده سرمایه‌گذاران و سایر اشخاص توسعه می‌دهند. در کشورمان نبود این‌گونه موسسات رتبه‌بندی و نیز برخی عدم‌شفافیت‌ها در حوزه‌های مختلف بنگاهداری اقتصادی سبب شده شرکت‌های بیمه تمایل چندانی جهت ورود به این بازار بزرگ و بالقوه نداشته باشند.

علی‌ایحال با توجه به شرایط ویژه اقتصادی کشور و جهت حمایت از صنایع و بنگاه‌های اقتصادی، ورود شرکت‌های بیمه و نیز سایر بازیگران فعال در حوزه مالی و اعتباری همانند بانک‌ها در این حوزه مهم و حساس، می‌تواند نقش مهم و تاثیرگذار داشته باشد.

منابع و مآخذ:

۱- صحت، سعید، علوی، سیدسعید، ضرورت به‌کارگیری دانش مدیریت ریسک در بیمه شخص ثالث و تاثیر قانون جدید بیمه شخص ثالث بر ریسک مرتبط با این بیمه، تازه‌های جهان بیمه، ۱۳۸۵، صص ۱۴۴ و ۱۴۵

۲- بحرالعلوم طباطبایی، علی محمد، نکاتی پیرامون ماهیت ریسک‌های بیمه‌پذیر، بیمه آسیا، ۱۳۸۶

۳- مظلومی، نادر، قواعد تصمیم‌گیری در مدیریت ریسک، ۱۳۶۷، پورتال جامع علوم انسانی

۴- کریمی، آیت، کلیات بیمه، ۱۳۷۶، پژوهشکده بیمه‌مرکزی جمهوری اسلامی ایران