در گفت‌وگو با یک کارشناس اقتصادی مطرح شد
دو راهکار جایگزین بورس ارز
گروه بازار پول- یک صاحبنظر در امور مشتقات مالی با اشاره به اخبار و اطلاعات منتشر شده در مورد راه‌اندازی بورس ارز، معتقد است که با ایجاد این بورس تنها صورت مساله تغییر می‌کند، اما مشکل کنونی التهاب ارز باقی می‌ماند. دکتر مرتضی بینا در این باره به هفته نامه «تجارت فردا» گفت: «این بازار برای معامله گواهی‌های ارزی با هدف کم کردن تفاوت نرخ ارز مرجع و نرخ آزاد عنوان شده است. اما صورت مساله بورس ارز داشتن نرخ مرجع و بعد سعی در کم کردن اختلاف آن با نرخ بازار است، در حالی که از ریشه و از نظر منطقی این مکانیسم غلط است.» وی افزود: «اگر به هر دلیلی میزان عرضه و تقاضای ارز طوری باشد که تعادل در قیمتی بالاتر از نرخ مرجع بانک مرکزی برقرار شود، چرا باید دارندگان گواهی ارزی حاضر بشوند به جای فروش آن در بازار آزاد، داوطلبانه گواهی خود را به نرخ پایین‌تر در بازار گواهی بفروشند؟» او در پاسخ به این سوال که با توجه به این که « در این بازار گواهی‌های ارزی عرضه می‌شود و این باعث شفاف شدن معاملات ارز می‌شود»، گفت: «اینطور نخواهد بود، چون هر مکانیسمی که تا حالا برای فروش گواهی به نرخ بازار آزاد وجود داشته کماکان وجود خواهد داشت و هیچ راه حلی که با زور بخواهد جلوی این کار را بگیرد، کار ساز نخواهد بود و بیشتر باعث نابسامانی خواهد شد.» او افزود: «نمی‌توان به جای حل ریشه‌ای مساله، با ادای بازار آزاد درآوردن موفقیت بازار آزاد را در ساماندهی اقتصاد کسب کرد.»
شکاف ارزی کاهش می‌یابد؟
یکی از اهداف بورس ارز کاهش شکاف ارزی عنوان شده و طراحان معتقدند این بازار مانع از سفته بازی می‌شود، در حالی که در تمام دنیا برای بالا رفتن درجه نقد شوندگی وجود سفته باز در بازار مشتقات لازم است؛ دکتر بینا در پاسخ به این سوال که «آیا بازار ارز در ایران از هم اکنون گرفتار یک تناقض مفهومی در مورد ایجاد بورس ارز است؟» گفت: «داشتن نرخ مرجع و بنابراین وجود شکاف ارزی اساسا غلط است و معاملات گواهی ارزی نمی‌توانند به خودی خود موجب نرخ بازار آزاد بشوند.» وی اضافه کرد: «تا حالا امکان کنترل پلیسی نرخ آزاد وجود نداشته و نخواهد داشت. بنابراین نرخ مرجع منبع رانتی می‌شود برای افراد خاص که امکان دسترسی به منابع ارزی کشور برایشان فراهم می‌شود و از تفاوت نرخ مرجع و نرخ آزاد سود می‌برند.»
نمی‌توان به دلالان معترض بود
دکتر بینا با اشاره به اینکه از لغت سفته بازی هرکسی تعبیر خاص خود را دارد، گفت: فکر می‌کنم منظور از سفته بازی در بازار ارز این است که افرادی هستند که فقط با دست به دست کردن ارز و بدون برآورده کردن نیاز واقعی موجب می شوند قیمت آن بالاتر از نرخ مرجع بانک مرکزی قرار بگیرد. وی ادامه داد: چنین چیزی امکان پذیر نیست که عده‌ای بدون برآورده کردن نیازهای واقعی و فقط با دست به دست کردن ارز قیمت آن را بالا ببرند. این نیازهای واقعی شکل‌های متفاوتی دارند یا برای خرید اجناس استفاده می‌شوند یا برای تامین هزینه‌ها یا حتی نگرانی از کمبود منابع مالی کشور و تلاش در حفظ ارزش پس‌انداز. اینها همه تقاضای واقعی مصرف ارز ایجاد می‌کنند.» وی اضافه کرد:« نمی‌توان نسبت به دلالان ارز معترض بود چون در مقابل، مردم هستند که حاضرند برای رفع نیازهای واقعی که با آنها روبه‌رو هستند، ارز را با قیمتی که در بازار ارائه می‌شود، بخرند. اگر دلالان قیمت را بیش از حد بالا ببرند، تقاضا هم کم می‌شود و دلالان مجبور می‌شوند قیمت را پایین بیاورند. اگر مردم می‌توانستند نیازهای ارزی خود را از طریق بانک مرکزی رفع کنند، دیگر به دلالان ارز مراجعه نمی‌کردند.» این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: «این بانک مرکزی است که با پایین قرار دادن نرخ ارز مرجع، سدی در مقابل سیل تفاضای مردم ایجاد می‌کند. رانت‌خوار کسی است که از اختلاف سطحی که در دو طرف سد ایجاد شده سود می‌برد. بهترین راه این است که بانک مرکزی روزانه قیمت ارز را به نرخی که در بازار معامله می‌شود ارائه بدهد و از شر این مقدار هزینه‌های زیاد برای انواع سیاست‌های من درآوردی خود را آزاد کند.»
راه درست ساماندهی ارزی
دکتر بینا سال گذشته برای سامان دادن بازار ارز پیشنهاد ارائه پیش خرید و پیش فروش ارز را ارائه کرده بود. او در این طرح معتقد بود وجود بازار پیش خرید و پیش فروش ارز می‌تواند تا حدود زیادی التهاب ناشی از عدم اطمینان را کاهش بدهد و آرامش را به بازار ارز برگرداند. وی در پاسخ به این سوال که «طرح طراحی شده برای خرید و فروش گواهی سپرده تا چه حد با پیشنهاد وی برای ساماندهی بازار ارز منطبق است؟» گفت: «طرح بازار گواهی ارز با اهدافی که عنوان شده جوابگوی ساماندهی بازار ارز نخواهد بود. چرا که هم اکنون بازار آزاد نامتشکل ارز وجود دارد.» او اضافه کرد: «راه درست کمک به ساماندهی این بازار به عنوان یک بازار متشکل «فروش لحظه‌ای (آنی) یا نقدی» (spot) است، و دوم ایجاد «بازار آتی ارز.» او افزود: «البته در مورد هیچ یک از این دو بازار نیازی به کمک دولت و بانک مرکزی نیست مگر از جنبه جلوگیری از تقلب. یعنی در شرایط آزاد، بانک‌ها و صرافی‌های کشور خود می‌توانند با ایجاد یک اتحادیه، بازار لحظه‌ای و آتی ارز را راه‌اندازی کنند. البته مانند همه کشورهایی که دارای بازار ارز هستند، بانک‌های مرکزی این امکان را دارند تا هم طراز با دیگر بازرگانان وارد بازار لحظه‌ای و آتی بشوند و تا حدودی در قیمت‌ها تاثیرگذار باشند.»
دلایل التهاب در بازار
دکتر بینا در پاسخ به این سوال که «لازمه‌های اجرای این دو راهکار چیست، گفت: «التهاب در بازار ارز ایران ناشی از عدم شفافیت فعالیت‌های دولت و بانک مرکزی که دارندگان اصلی ارز هستند، ایجاد سد در مقابل عرضه و تقاضا با تعیین قیمت مرجع و در نتیجه ایجاد موقعیت‌های رانت‌خواری و نهایتا جلوگیری از حرکت طبیعی بازار است.»
او افزود: «در مورد همه بازارها، چه ارز و چه غیره، تحمیل قیمت دولتی که با بازار منطبق نباشد، باعث ایجاد سدی در مقابل تقاضا یا عرضه می‌شود و این سد باعث ایجاد اختلاف سطح قیمت در دو سوی عرضه و تقاضا می‌شود. این اختلاف سطح قیمت هزینه‌ای را به جامعه تحمیل کند، که نابسامانی، سوءاستفاده، رشوه‌گیری، رانت‌خواری و غیره از جمله آنها هستند.»
او خاطرنشان کرد: «معاملات گواهی ارزی با وجود ارز مرجع، کمکی در کم کردن شکاف بین نرخ واقعی بازار و نرخ مصنوعی مرجع هرچه که باشد، نخواهد کرد. مساله سامان دهی بازار ارز وقتی میسر می‌شود که نخست ارزش‌های آزاد بودن، روان بودن و شفاف بودن قیمت‌ها توسط مسوولان شناخته شوند. در مراحل بعدی در صورت رفع مقررات زاید، بازارهای متشکل خود به خود پا می‌گیرند و در این میان دولت می‌تواند نقش حمایت‌کننده و نظارت‌کننده برای جلوگیری از تقلب داشته باشد.»
قیمت واقعی چه قیمتی است؟
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه «قیمت واقعی آن قیمتی است که باعث توافق بین عرضه‌کننده و تقاضاکننده می‌شود.» افزود: « این قیمت اصطلاحا قیمت بازار خوانده می‌شود.» به گفته وی «هر چقدر یک بازار بزرگ‌تر، روان‌تر و شفاف‌تر باشد، قیمت توافقی بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان به سوی یک قیمت واحد تمایل پیدا می‌کند. هر چقدر که بازار کوچک‌تر باشد یا به حد کافی روان نباشد یا شفافیت آن کم باشد، شاهد قیمت‌های مختلف خواهیم بود.» وی خاطرنشان کرد: «فلسفه ایجاد بازار های متشکل که اصطلاحا به آنها بورس گفته می‌شود این است که مجموعه فعالان بازارها به این نتیجه رسیده‌اند که روان‌تر شفاف‌تر بودن بازار به نفع همگی است، چون هزینه قیمت‌یابی کاهش می‌یابد، درجه اطمینان بالا می‌رود و هزینه جلوگیری از تقلب پایین می‌آید.» وی افزود: «مجموعه این عوامل موجب گسترش بازار و جذب سرمایه برای فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. بازارهای مشتقات مالی هم با همین اهداف به وجود می‌‌آیند. آن چیزی که در بازار مشتقات قیمت‌گذاری می‌شود، قیمت کاهش ریسک سرمایه‌گذاری است. مثلا اگر شما قرار است برای تولید و صادرات، کارخانه‌ای وارد کنید، نیاز دارید که از قیمت‌های آینده ارزی اطمینان خاطر داشته باشید. ایجاد این اطمینان خاطر که می‌تواند از طریق بورس لحظه‌ای و بورس آتی ارز فراهم می‌شود هزینه دارد. بدون پرداخت این هزینه، شما با ریسک بسیار بالای نوسانات ارزی مواجه هستید که در این صورت یا از خیر راه‌اندازی کارخانه می‌گذرید یا وارد سیستم رانتی کشور می‌شوید تا جبران ریسک نوسان ارزی را بکنید.» او خاطرنشان کرد: «اگر امکان ورود به سیستم رانتی بدون ایجاد کارخانه وجود داشته باشد، مسلما استفاده از رانت در اولویت بسیاری از خواص قرار می‌گیرد. این مساله مختص ایران نیست. بازرگانان و دولت‌های کشورهای مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که فعالیت سالم در بازار آزاد نتیجه بهتری دارد و انواع بازارهای متشکل برای سالم کردن جو اقتصادی به وجود آمده‌اند.»
ارسال نظر